Υποβάθμιση με το... σταγονόμετρο από την Fitch

Με μία έκτακτη κίνηση, ο διεθνής οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την προοπτική της αξιολόγησης (outlook) του ελληνικού δημοσίου σε σταθερή από θετική, διατηρώντας όμως αμετάβλητη την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας στο ΒΒ. Πρόκειται για μία κίνηση, μικρής έντασης, αφού δεν υπήρξε υποβάθμιση της αξιολόγησης (rating) η οποία πυροδοτήθηκε από την αναμενόμενη διολίσθηση της ελληνικής οικονομίας σε ύφεση 8,1% φέτος (σύμφωνα με τις προβλέψεις του οίκου) και την επιστροφή της στα δίδυμα ελλείμματα για τη φετινή χρονιά, εξαιτίας των επιπτώσεων από την πανδημική κρίση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κίνηση της Fitch ήταν εκτός προγραμματισμού, αφού κανονικά η έκθεση αναμενόταν στις 24 Ιουλίου. Όπως όμως αναφέρεται στο σκεπτικό του οίκου, η απόφαση αιτιολογείται από το ότι έχουν προκύψει έκτακτες συνθήκες. Η προσοχή της αγοράς στρέφεται σήμερα στην διπλή αξιολόγηση που αναμένεται, αργά το βράδυ από τους άλλους δύο διεθνείς οίκους Standard & Poor’s και DBRS που είναι προγραμματισμένο να τοποθετηθούν σήμερα με τις αξιολογήσεις τους για την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας.

Η αίσθηση στην αγορά είναι πως δεν θα πρέπει να αναμένονται δυσάρεστες εκπλήξεις, δηλαδή δεν αναμένεται οι δύο οίκοι σήμερα το βράδυ να αποκλίνουν από την γραμμή της  Fitch και θεωρείται πιθανότερο να παραμείνουν στο πλαίσιο της υποβάθμισης των προοπτικών (outlook) που θεωρείται από την αγορά το μικρότερο δυνατό κακό. Σημειώνεται πως η προοπτική της αξιολόγησης υποδηλώνει το πόσο πιθανό είναι η οικονομία να αναβαθμιστεί ή να υποβαθμιστεί ή να διατηρήσει σταθερή την αξιολόγηση της σε ορίζοντα 12 – 18 μηνών. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι με θετική την προοπτική η ελληνική οικονομία αναμενόταν, προ Covid19 να αναβαθμιστεί σε ορίζοντα 12 – 18 μηνών από τότε που της είχε χορηγηθεί το θετικό outlook. Τώρα είναι προφανές πως η προοπτική αυτή δυσκολεύει αλλά ταυτόχρονα, διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές, η Fitch διατηρεί μια συντηρητική στάση, αποφεύγοντας να αποδώσει στην ελληνική αξιολόγηση αρνητική προοπτική, δηλαδή προοπτική υποβάθμισης.

Αυτό που φαίνεται να κυριαρχεί ως ισχυρό θετικό στοιχείο για την ελληνική οικονομία είναι ο «πρότερος έντιμος βίος», δηλαδή η τεράστια διόρθωση που πέτυχε στα χρόνια των μνημονίων σε όρους δημοσιονομικούς αλλά και σε όρους ανταγωνιστικότητας, η σταθερή παραγωγή πολύ υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων επί σειρά ετών, η ύπαρξη του μαξιλαριού που στην αρχή της πανδημικής κρίσης ήταν συνολικά, άνω των 35 δις. ευρώ με τα 16 δις. απολύτως δεσμευμένα βάσει συμφωνίας με τους πιστωτές για το χρέος, η πολιτική σταθερότητα και η δυναμική ανάκαμψης που είχε διαμορφωθεί πριν την κρίση. Ωστόσο η επιδείνωση εξαιτίας του κορωνοϊού είναι δεδομένη για την φετινή χρονιά και υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για την δυναμική της ανάκαμψης από εδώ και στο εξής ειδικά αφού επηρεάζεται πολύ σκληρά η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας που είναι ο τουρισμός αλλά και για την έκταση της δημοσιονομικής ζημιάς με δεδομένο ότι η πανδημική κρίση είναι παγκοσμίως, σε εξέλιξη.

Η ζημιά του κορονοϊού στην ελληνική οικονομία

Σύμφωνα με τη Fitch:

• Η αναθεώρηση της προοπτικής αποτυπώνει την σημαντική επίπτωση της κρίσης του κορωνοϊού στην οικονομική δραστηριότητα, τα δημόσια οικονομικά και το εξωτερικό ισοζύγιο.
• Αναμένει ύφεση 8,1% φέτος, μερική ανάκαμψη στο δεύτερο εξάμηνο του έτους και ανάκαμψη το 2021 με ανάπτυξη 5,1%. Ο οίκος προειδοποιεί πάντως πως η έκταση της ύφεσης και η ένταση της ανάκαμψης είναι ιδιαίτερα αβέβαια καθώς οι προβλέψεις του υπόκεινται σε πτωτικούς κινδύνους σχετικούς με την έκταση και την διάρκεια της πανδημίας. Ενδεχόμενη παράταση των περιόδων lockdown και ένα δεύτερο κύμα εξάπλωσης στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες θα σημάνει ακόμη μεγαλύτερη μείωση στο ΑΕΠ και ασθενέστερη ανάκαμψη το 2021. Ο τουρισμός αποδίδει στην ελληνική οικονομία περίπου το 10% του ΑΕΠ σύμφωνα με στοιχεία του World Travel & Tourism Council.
• Η πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και τα μέτρα της κυβέρνησης θα επιδεινώσουν αισθητά το δημοσιονομικό ισοζύγιο φέτος.

Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης αναμένεται να διαμορφωθεί στο 7,4% του ΑΕΠ φέτος αντί των εκτιμήσεων προς κρίσης για πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ. Το έλλειμμα αναμένεται να περιοριστεί στο 4,6% του ΑΕΠ το 2021. Το πρωτογενές πλεόνασμα αναμένεται επίσης φέτος να γυρίσει σε πρωτογενές έλλειμμα.

• Θα ανακοπεί η πτωτική πορεία του χρέους. Από 176,6% στο τέλος του 2019 και 181,2% το  2018 θα αυξηθεί σε 194,8% στο τέλος του 2020 για να υποχωρήσει πάλι στο 187,1% το 2021. Η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται στην υπόθεση του οίκου ότι η κυβέρνηση θα χρησιμοποιήσει φέτος λίγο παραπάνω από το ένα τέταρτο του ταμειακού αποθέματος ρευστών διαθεσίμων (10 δισ. ευρώ ή 5,8% του προβλεπόμενου ΑΕΠ). Εάν όλα τα ποσά που εκτιμάται πως θα απαιτηθούν φέτος, τα βρίσκαμε μέσω νεών, αυξημένων ομολογιακών εκδόσεων, το χρέος θα ξεπερνούσε το 200% του ΑΕΠ.
• Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα διευρυνθεί αισθητά φέτος εξαιτίας του τουρισμού. Το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα διευρυνθεί στο 6,7% του ΑΕΠ φέτος και στο 5,7% το 2021, από 1,6% το 2019.
• Το εξωτερικό χρέος και η καθαρή επενδυτική θέση της χώρας είναι αδύναμα σημεία. Ωστόσο οι κίνδυνοι περιορίζονται από το ότι η χώρα οφείλει κυρίως στους επίσημους πιστωτές στην ευρωζώνη και κυρίως σε ευρώ.
• Η Ελλάδα έχει υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα σε σχέση με άλλες χώρες στην κατηγορία της αξιολόγησης της ενώ σειρά άλλων θετικών στοιχείων αντισταθμίζουν το χαμηλό αναπτυξιακό δυναμικό σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, τα υψηλά κόκκινα δάνεια και το υψηλό χρέος.
• Αν και το χρέος είναι και θα παραμείνει υψηλό για μια παρατεταμένη περίοδο υπάρχουν παράγοντας που υποστηρίζουν την βιωσιμότητα του χρέους. Όπως εκτιμά το μαξιλάρι είναι περισσότερο από επαρκές για να καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες αυτής και της επόμενης χρονιάς ενώ τα κόστη εξυπηρέτησης του χρέους είναι χαμηλά. Σχεδόν το 95% του χρέους είναι σε σταθερό επιτόκιο και η μέση διάρκεια του στα 20,5 χρόνια, που είναι μεταξύ των πιο υψηλών στον ορίζοντα αξιολογήσεων κρατών της Fitch, περιορίζοντας τον κίνδυνο από ενδεχόμενες αυξήσεις επιτοκίων. Επιπροσθέτως τα ελληνικά ομόλογα εντάσσονται στα έκτακτα μέτρα της ΕΚΤ. Μέσω του PEPP θα είναι δυνατή, για παράδειγμα, η αγορά ομολόγων 16 δισ. ευρώ από την δευτερογενή αγορά μέσω του Ευρωσυστήματος παρέχοντας μια έξτρα πηγή χρηματοδοτικής ευελιξίας για την χώρα.
• Η ποιότητα του ενεργητικού στον τραπεζικό τομέα συνέχισε να βελτιώνεται το 2019, αλλά η πανδημία θα καθυστερήσει περαιτέρω βελτιώσεις και ενέχει κινδύνους, κατά την Fitch. Η καθιέρωση του μορατόριουμ για τις πληρωμές χρέους από τις ελληνικές τράπεζες και η παροχή εγγυήσεων κρατικού δανείου ύψους περίπου 5 δισεκατομμυρίων ευρώ σε μη χρηματοπιστωτικές εταιρείες θα μπορούσαν να μετριάσουν τις πιέσεις στην αναφερόμενη ποιότητα του ενεργητικού στο εγγύς μέλλον. Η ανταπόκριση της ΕΚΤ στην πανδημία COVID-19 περιλαμβάνει επίσης μέτρα ελάφρυνσης κεφαλαίου και εκτεταμένες διευκολύνσεις νομισματικής πολιτικής που θα μετριάσουν τις οικονομικές επιπτώσεις για τις τράπεζες.

Το απόθεμα των NPLs μειώθηκε κατά σχεδόν 16% στα τέσσερα τρίμηνα μέχρι το τρίτο τρίμηνο του 2019, σε 71,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο δείκτης NPLs παραμένει πολύ υψηλός, στο 42,1% το τρίτο τρίμηνο του 2019. Στο τέλος του 2019, η ελληνική κυβέρνηση ενέκρινε το πρόγραμμα  «Ηρακλής», το οποίο θα έδινε τη δυνατότητα να μειωθεί  περαιτέρω το απόθεμα NPLs στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα το 2020.

Τα σενάρια αναβάθμισης ή υποβάθμισης

Οι κύριοι παράγοντες που θα μπορούσαν, μεμονωμένα ή συνδυαστικά, να οδηγήσουν σε αναβάθμιση της αξιολόγησης είναι:
- Ο λόγος δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ να επιστρέψει σε σταθερά πτωτική πορεία μετά το σοκ του COVID-19 
-H βελτίωση της μεσοπρόθεσμης απόδοσης μετά το σοκ του COVID-19, ιδίως εάν υποστηρίζεται από την εφαρμογή αποτελεσματικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
- Η μείωση του ρίσκου να περάσουν κίνδυνοι που σχετίζονται με τον τραπεζικό τομέα στον κρατικό προϋπολογισμό.

Οι κύριοι παράγοντες που θα μπορούσαν, μεμονωμένα ή συνδυαστικά να οδηγήσουν σε υποβάθμιση είναι:
- Η αποτυχία μείωσης του λόγου δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ. 
Για παράδειγμα λόγω μιας έντονης και μεγάλης περιόδου δημοσιονομικής χαλάρωσης, αλλά και οικονομικής συρρίκνωσης. 
-Οι δυσμενείς εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα που μπορεί να αυξήσουν τους κινδύνους για τα δημόσια οικονομικά και την πραγματική οικονομία.
-Η διατήρηση μεγάλων ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εξαιτίας μιας παρατεταμένης πτώσης στην τουριστική ζήτηση σε συνδυασμό με μια επιδείνωση της μείωσης της εξωτερικής θέσης της χώρας.