Δώρο Χριστουγέννων: O 13ος μισθός έχει τη δική του (συνδικαλιστική) ιστορία

«13ος μισθός», «δώρο Χριστουγέννων», «επίδομα των εορτών». Όπως κι αν έχει ειπωθεί μέσα στις (εργατικές) δεκαετίες, κουβαλά τη συνδικαλιστική ιστορία του. Την αναζητήσαμε επειδή στις 22 Δεκεμβρίου 1927, στη χώρα μας, οι δημόσιοι υπάλληλοι απεργούν και ζητούν την καταβολή ενός ολόκληρου μισθού δια τας εορτάς των Χριστουγέννων.

Δυο χρόνια πριν, στις 6 Δεκεμβρίου 1925, οι συνδικαλιστές στην Ελλάδα διατύπωσαν -για πρώτη φορά- το αίτημα για τον 13ο μισθό, εν όψει εκείνων των Χριστουγέννων.

Για να καταλάβουμε κάτω από ποιες συνθήκες ζητήθηκε ο 13ος μισθός, αρκεί να δούμε πως εκείνον τον Δεκέμβριο η κυβέρνηση του δικτάτορα Παγκάλου είχε προχωρήσει στην άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Τι κι αν είχε κατοχυρωθεί μέσω Συντάγματος, το 1911; Ακολούθησαν «τυφλές» απολύσεις και ανάμεσα στους απολυμένους βρέθηκαν και οι Δημήτρης Γληνός και Κώστας Βάρναλης!

Νωρίτερα, τον Μάρτιο του 1925 έγινε στη χώρα μας μία από τις μεγαλύτερες απεργιακές κινητοποιήσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων είχαν «παραλύσει» το κράτος, το οποίο στέναζε ήδη υπό το βάρος των δανείων και των πολεμικών χρεών. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα με την έλευση των προσφύγων οι οποίοι, ανθρώπινα, έψαχναν τροφή και στέγη.

Η τότε κυβέρνηση, του Μιχαλακόπουλου, δεν μπόρεσε να χειριστεί τις ανακύπτουσες δυσκολίες. Από την άλλη, οι απεργοί ήταν αποφασισμένοι να εμποδίσουν τη λήψη επώδυνων μέτρων που σκαρφίστηκε η «επιτροπή των σοφών». Όλα άρχισαν έπειτα από τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση εις βάρος των σιδηροδρομικών υπαλλήλων. Η κινητοποίηση άρχισε να εξαπλώνεται παντού, αφού και οι λοιπές εργατικές δυνάμεις -ναυτεργάτες, εργαζόμενοι στον Ηλεκτρισμό, στο γκάζι, στην καθαριότητα- διαβλέποντας πως έρχεται η σειρά τους, στάθηκαν αλληλέγγυοι στην κινητοποίηση των σιδηροδρομικών. Η απεργία εξαπλώθηκε σε όλους τους εργαζόμενους της Ελλάδας. Η κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου αρνήθηκε οποιαδήποτε συζήτηση μαζί τους, απαιτώντας πρώτα να σταματήσουν να απεργούν και έπειτα να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Σε εκείνο ακριβώς το σημείο ξεκίνησαν τις δικές τους κινητοποιήσεις και οι δημόσιοι υπάλληλοι ζητώντας να συναντήσουν τον πρωθυπουργό για να του υποβάλουν το αίτημα της αύξησης των μισθών τους. Ο Μιχαλακόπουλος, τότε, είπε την ατάκα που έμεινε στην Ιστορία – και ως κηλίδα στην πολιτική του καριέρα: «Λυπούμαι, κύριοι, διότι επουδενί λόγο είναι δυνατόν να σας ακούσω. Δεν είναι ανεκτός ο τοιούτος συνδικαλισμός εις το κράτος, διότι αποτελεί αναρχίαν». Αμέσως μετά διέλυσε το συμβούλιο των δημοσίων υπαλλήλων και διέταξε ανακρίσεις εις βάρος των μελών της διοίκησης του συνδικαλιστικού σωματείου, επειδή είχαν εκδώσει ανακοίνωση κατά της κυβέρνησης! Λίγους μήνες μετά η κυβέρνηση έπεσε, ο Πάγκαλος ανέλαβε να... σώσει τη χώρα από την κρίση με την ιδιότυπη δικτατορία του και έτσι, πάντα το 1925, 1.000 περίπου μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και της ΓΣΕΕ είχαν συλληφθεί.

Πάντως, εκείνη τη χρονιά, τον 13ο μισθό τον έλαβαν οι σιδηροδρομικοί και οι τροχιοδρομικοί. Επίσης, το διοικητικό συμβούλιο των επαγγελματικών και βιοτεχνικών επιμελητηρίων Ελλάδας αποφάσισε να καταβάλει στο προσωπικό δώρο εορτών ίσο προς έναν μισθό. Μάλιστα, συνέστησε στα μέλη του -σε Αθήνα, Πειραιά, Βόλο, Πάτρα, Θεσσαλονίκη και Κέρκυρα- να κάνουν το ίδιο.

Αντίστοιχα, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, από το 1902, εταιρείες όπως η J.P Morgan.Co δώριζαν σε στελέχη τους μισθούς... ενός ολόκληρου έτους, ως επίδομα γιορτών. Μπορεί ο John Pierpont Morgan να είχε χίλια ελαττώματα, αλλά ήταν από τους πρώτους εργοδότες που έδωσαν τα πρώτα γερά bonus στους υπαλλήλους του. Μέχρι το 1911 ήδη οι περισσότερες εταιρείες δώριζαν έως και 10% ενός μισθού ως επίδομα Χριστουγέννων. Έπειτα ακολούθησε η χρηματιστηριακή κατάρρευση του ‘29 και η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του ’30, οπότε υπήρχε διάχυτη η ιδέα ότι τόσο το κράτος, όσο και οι επιχειρήσεις, θα πρέπει να συνδράμουν τους υπαλλήλους κατά τις ημέρες των γιορτών, ώστε να μπορέσει να κινηθεί η αγορά. Στις αρχές του 20ού αιώνα, πάντα στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, οι εργοδότες έδιναν και δώρα στους εργαζομένους – πέραν των 13ων μισθών. Από ρολόγια και χρυσά νομίσματα, μέχρι γαλοπούλες – κάποιες φορές ήταν και ζωντανές!

Εδώ στην Ελλάδα, οι αντίστοιχοι ιδιωτικοί υπάλληλοι, από τα χρόνια του Μεσοπολέμου, από το 1923 μέχρι και το 1940, λάμβαναν κάποια χρήματα ως ενίσχυση κατά τις ημέρες των εορτών. Υπήρχαν επιχειρήσεις, βλέπε μεταλλεία Λαυρίου ή η Τσιμεντοβιομηχανία Eλευσίνας, που έδιναν ως δώρο στους εργαζόμενους μια μικρή κατοικία κοντά στο εργοστάσιο. Το δώρο Χριστουγέννων δινόταν βάσει εθιμικού δικαίου και καθιερώθηκε το 1946, βάσει υπουργικής απόφασης, υπό την περιγραφή «έκτακτη οικονομική ενίσχυση για τις γιορτές». Είχαμε Εμφύλιο, όμως, οπότε ήταν μετρημένες στα δάχτυλα οι επιχειρήσεις που το τηρούσαν. Έπρεπε να φτάσουμε στο 1949 για να το ακολουθήσουν οι περισσότεροι εργοδότες, αφού η χορήγηση του «δώρου» είχε καθιερωθεί ως τακτική, αλλά δινόταν στους μισθωτούς κατόπιν εκδόσεως εκάστοτε κοινής υπουργικής απόφασης.

Το «δώρο Χριστουγέννων» καθιερώθηκε με τον νόμο, πια, «1901», το 1951 – τότε που η Ελλάδα άλλαζε κυβερνήσεις κάθε τρεις με τέσσερις μήνες. Με τον νόμο αυτόν ορίστηκε πως οι υπουργοί Οικονομικών και Εργασίας «δύνανται, δια κοινών αποφάσεων, να προσδιορίζουν εκτάκτως οικονομικάς ενισχύσεις κατά τας εορτάς των Χριστουγέννων και Πάσχα εις χρήμα ή εις είδος». Οι ζωντανές γαλοπούλες που γράφαμε παραπάνω.

Φτάσαμε στο 1980 όπου με το άρθρο 1 του Ν. 1.082/80, το δώρο μετονομάστηκε σε «επίδομα εορτών Χριστουγέννων». Ταυτόχρονα, καθορίστηκε το πλαίσιο χορηγήσεώς του. Έναν χρόνο αργότερα, είχαμε ήδη «Αλλαγή» στη χώρα, η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου -με την υπ' αριθ. 19.040/81 απόφαση των υπουργών Οικονομικών και Εργασίας- ρυθμίζει παγίως όλα τα σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού και χορηγήσεως των επιδομάτων εορτών κατ’ έτος. Επτά χρόνια αργότερα, ξεκίνησε η συζήτηση για την αποσύνδεση των επιδομάτων από τον υπολογισμό της σύνταξης. Το 1992 -με τον νόμο 2084/92, δια χειρός Νέας Δημοκρατίας- αποφασίζεται ο μη υπολογισμός των δώρων εορτών στις συντάξεις του ΙΚΑ. Τον Μάιο του 1999, στον «Κοινωνικό Διάλογο», που έβαλε στο τραπέζι η κυβέρνηση Σημίτη, άρχισε ξεκάθαρα να αμφισβητείται η χρησιμότητα του 13ου μισθού, ο «αναχρονιστικός» χαρακτήρας των δώρων και του επιδόματος αδείας.

Τον Αύγουστο του 2009, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε έκθεσή του για την ελληνική Οικονομία, βρήκε την ευκαιρία να αξιώσει από την κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον Κώστα Καραμανλή, τον αποκεφαλισμό των συντάξεων, την κατάργηση των δώρων Πάσχα και Χριστουγέννων, όπως και του επιδόματος της καλοκαιρινής άδειας. Στις 2 Μαΐου 2010 ανακοινώνονται τα μέτρα που συμφώνησε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου με την Τρόικα. Ανάμεσα στα λοιπά αποφασίστηκε η αντικατάσταση του 13ου και 14ου μισθού των δημοσίων υπαλλήλων με επίδομα 500 ευρώ -σε όσων οι αποδοχές φτάνουν μέχρι 3.000 ευρώ- και πλήρης κατάργηση των δύο μισθών, για μεγαλύτερες αποδοχές. Με τον νόμο 3833/2010 μειώθηκε για όλους τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα -ανάμεσα στα υπόλοιπα- και το δώρο Χριστουγέννων, κατά 30%.

Στις 7 Νοεμβρίου 2012 ψηφίζεται το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016 που προέβλεπε και την κατάργηση δώρων Χριστουγέννων, Πάσχα και το επίδομα αδείας για τους δημόσιους υπάλληλους, αλλά και για όλους τους συνταξιούχους. Την ίδια χρονιά υπογράφηκαν συμβάσεις εργασίας σε μεμονωμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις που δεν προέβλεπαν την καταβολή επιδομάτων Πάσχα και Χριστουγέννων και, φυσικά, επιδόματος καλοκαιρινής αδείας στους εργαζόμενους.

Το 2015, επίδομα εορτών Χριστουγέννων δικαιούνται όλοι οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, που αμείβονται με μισθό ή με ημερομίσθιο. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, το δώρο καταβάλλεται στους δικαιούχους την 21η Δεκεμβρίου. Το επίδομα είναι ίσο με έναν μηνιαίο μισθό για τους αμειβόμενους με μισθό και με 25 ημερομίσθια για τους αμειβόμενους με ημερομίσθιο. Το δώρο δεν ισχύει για τους δημοσίους υπαλλήλους, όπως και για τους συνταξιούχους.

Εν έτει 2018, η ισχύουσα νομοθεσία ορίζει πως όλοι οι μισθωτοί που απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα, με σχέση εξαρτημένης εργασίας αορίστου ή ορισμένου χρόνου, πλήρους ή μερικής απασχόλησης σε οποιοδήποτε εργοδότη, δικαιούνται Δώρα Εορτών. Η χρονική περίοδος που υπολογίζεται το δώρο Χριστουγέννων αρχίζει από την 1η Μαΐου μέχρι και την 31η Δεκεμβρίου κάθε έτους.

Αντίστοιχα, νέο μπαράζ αιτήσεων ξεκινούν οι δημόσιοι υπάλληλοι για να πάρουν αναδρομικά τα δώρα που κόπηκαν μετά την πρώτη απόφαση του ΣτΕ που κρίνει αντισυνταγματικές τις περικοπές του 2012 στα Δώρα και δημοσιεύτηκε πριν από την εκπνοή της τρέχουσας χρονιάς. Η αίτηση δεν σημαίνει ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πάρουν αυτόματα τα αναδρομικά και τα δώρα. Ωστόσο, νομικοί υποστηρίζουν πως οι εν ενεργεία δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να διεκδικήσουν αναδρομικά και πρέπει να προχωρήσουν σε αίτηση πριν από την 31η Δεκεμβρίου, δηλαδή τις επόμενες ημέρες. Η απόφαση πιλότος του 6ου τμήματος του ΣτΕ αφορά περίπου 470.000 εν ενεργεία δημοσίους υπαλλήλους.

Και όπως φαίνεται, αυτή η ιστορία με τον «13ο μισθό», το «δώρο Χριστουγέννων», το «επίδομα των εορτών», όπως και να λέγεται, δεν θα σταματήσει ποτέ στη χώρα μας.  

Πηγή
«Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος» - Γιάννης Κορδάτος (Με βάση άγνωστες πηγές και ανέκδοτα αρχεία). Εκδότης: Μπουκουμάνης. Σελίδες: 341. ISBN: 9780007458035. Ημερομηνία έκδοσης: 01/01/1972.