Αναδρομικά συνταξιούχων: Τα 10 σκαλοπάτια που οδηγούν στο ταμείο

Δέκα βήματα περιλαμβάνει ο οδικός χάρτης των αναδρομικών. Ο περίπλοκος γρίφος, που έχει διαστάσεις δικαστικού θρίλερ και κρατά σε... αναμμένα κάρβουνα πάνω από δύο εκατομμύρια συνταξιούχους, δεν έχει εύκολες, ούτε απλές απαντήσεις.

Στην πρώτη γραμμή είναι οι μειώσεις δώρων και συντάξεων που επιβλήθηκαν το 2012, αλλά κρίθηκαν τρία χρόνια μετά αντισυνταγματικές. Ενα πακέτο μειώσεων με ισχυρό δημοσιονομικό πρόσημο, καθώς στο σύνολό του αγγίζει τα 4,5 δισ. ευρώ τον χρόνο... Κρίσιμοι παράγοντες στην υπόθεση είναι η απόφαση-πιλότος του ΣτΕ το 2015, που για λόγους δημοσίου συμφέροντος έκοψε τον δρόμο προς τα αναδρομικά για την περίοδο 2012-2015 σε όσους δεν είχαν ήδη προσφύγει στη Δικαιοσύνη αλλά και ο νόμος Κατρούγκαλου, οι ρήτρες του οποίου επιχειρούν να εξουδετερώσουν τη δημοσιονομική βόμβα που απασφάλισε το ΣτΕ.

Δεδομένου ότι ο νόμος 4387 ψηφίστηκε τον Μάιο του 2016, αλλά ο επανυπολογισμός τίθεται σε πλήρη λειτουργία τον Γενάρη του 2019, μένει να διευκρινιστεί αν παραμένει σήμερα ανοιχτό «κενό» και σε ποιο εύρος, ώστε να προσδιοριστεί και το ύψος των τυχόν αναδρομικών αξιώσεων. Το θέμα είναι πολύπλοκο, έχει κατεξοχήν δικαστικές προεκτάσεις και εμπεριέχει πολλούς γρίφους. Γι’ αυτό και το «Συντάξεις & Ασφάλιση» επιχειρεί την αποκρυπτογράφηση όλων των επιμέρους λεπτομερειών του ζητήματος, συνθέτοντας τον πλήρη οδικό χάρτη των αναδρομικών.

1. Τα αναδρομικά αφορούν όλους τους συνταξιούχους; Δεν αφορούν όλους τους συνταξιούχους, αλλά την πλειοψηφία. Οι διεκδικήσεις κινούνται σε δύο ταχύτητες, με διαχωριστική γραμμή το συνταξιοδοτικό εισόδημα όπως είχε διαμορφωθεί το 2012, πριν από τις περικοπές σε δώρα και συντάξεις. Συνταξιούχοι με εισόδημα από κύριες, επικουρικές και μερίσματα κάτω από 1.000 ευρώ μεικτά το 2012 θα μπορούσαν να διεκδικήσουν μόνο τα «ψαλιδισμένα» από το 2010 δώρα και τις περικοπές στην επικουρική. Προσοχή, οι συνταξιούχοι που έχασαν τελείως ήδη από το 2010 όλα τα δώρα, λόγω ηλικίας ή εισοδήματος, δεν μπορούν να διεκδικήσουν τώρα κάτι. Επίσης, συνταξιούχοι με εισόδημα από κύριες, επικουρικές και μερίσματα πάνω από 1.000 ευρώ μεικτά θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τα «ψαλιδισμένα» δώρα (όσοι δεν τα έχασαν από το 2010), τις απώλειες 5%-20% στο άθροισμα κύριας και επικουρικής, τις «έξτρα» μειώσεις στην επικουρική και το πρόσθετο «ψαλίδι» 12% για όσους λάμβαναν μηνιαία σύνταξη άνω των 1.300 ευρώ. Οι εν λόγω περικοπές, που κρίθηκαν αντισυνταγματικές το 2015 από το ΣτΕ, αφορούσαν οριζόντια όλους – Δημόσιο, ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΕΤΑΑ. 
2. Ποιοι συνταξιούχοι δεν μπορούν να διεκδικήσουν αναδρομικά; Δύο κατηγορίες συνταξιούχων από όλα τα πρώην Ταμεία (Δημόσιο, ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΕΤΑΑ) δεν μπορούν σήμερα να διεκδικήσουν αναδρομικά:  Συνταξιούχοι με άθροισμα εισοδήματος από κύριες, επικουρικές και μερίσματα κάτω από 1.000 ευρώ μεικτά το 2012 και ταυτόχρονα κάτω των 60 ετών. Κατ’ αρχάς, «κλειδί» είναι ο συνταξιούχος να ήταν κάτω από 60 ετών το 2010. Προσοχή, αν η ηλικία των 60 ετών συμπληρώθηκε από το 2012 έως το 2016, τότε ενδέχεται να προκύψει δικαίωμα για την περίοδο από το 2015 και μετά, αλλά είναι κάτι που μένει να διευκρινιστεί.  Συνταξιούχοι με συνολικό μηνιαίο εισόδημα από συντάξεις (κύριες, επικουρικές, μερίσματα, προσαυξήσεις λόγω οικογενειακών βαρών, επίδομα απολύτου αναπηρίας, αλλά και επιδόματα Χριστουγέννων, Πάσχα και αδείας υπολογιζόμενα σε 12μηνη βάση) από 2.500 ευρώ και πάνω. 
3. Πρέπει να κάνω αίτηση ή αγωγή; Η υποβολή αίτησης προς τον ΕΦΚΑ και το ΕΤΕΑΕΠ θεωρείται όχληση και διακόπτει την παραγραφή των αξιώσεων. Συνεπώς, είναι το εργαλείο που δίνει χρόνο στον συνταξιούχο να σταθμίσει όλες τις παραμέτρους για να οδηγηθεί στη σωστή απόφαση, δεδομένου ότι προς στιγμήν δεν βρίσκονται όλα τα «κλειδιά» πάνω στο τραπέζι. Για την πλειονότητα -αν όχι για όλους- των συνταξιούχων η παραγραφή αξιώσεων είναι 5ετής. Με την υποβολή της αίτησης η παραγραφή διακόπτεται. Αν το Ταμείο δεν απαντήσει εντός 6μήνου στην αίτηση, τεκμαίρεται σιωπηρή άρνηση της αξίωσης. Μετά το 6μηνο ξεκινά νέα 5ετία εντός της οποίας ο συνταξιούχος μπορεί οποτεδήποτε να υποβάλει αγωγή στα διοικητικά δικαστήρια, διεκδικώντας τα ποσά που εμπίπτουν στην πρώτη 5ετία (την οποία διέκοψε με την αίτησή του). Για τους συνταξιούχους του Δημοσίου, νομικοί κύκλοι επιμένουν πως η παραγραφή είναι 2ετής. Σε κάθε περίπτωση, ο κύκλος είναι ίδιος. Αίτηση διακοπής παραγραφής μπορεί να υποβληθεί μόνο μία φορά.
4. Η υποβολή της αίτησης δρομολογεί την επιστροφή των αναδρομικών; Η αίτηση διακόπτει την παραγραφή, ωστόσο νομικά δεν συνιστά διεκδίκηση σε ατομικό επίπεδο. Λειτουργεί περισσότερο ως μοχλός πίεσης για ενδεχόμενη συνολική λύση. Δηλαδή, η υποβολή της αίτησης δεν γεννά νομική υποχρέωση επιστροφής χρηματικών ποσών, αλλά «διασώζει» τις αξιώσεις από την παραγραφή και ανοίγει το χρονικό περιθώριο των κινήσεων. Υπενθυμίζεται πως οι αιτήσεις υποβάλλονται πλέον μόνο ηλεκτρονικά, στην πλατφόρμα του ΕΦΚΑ www.efka.gov.gr, και έχουν ξεπεράσει το μισό εκατομμύριο. Αξιωματούχοι του υπουργείου Εργασίας, πάντως, έχουν ξεκαθαρίσει πως εφόσον το «παζλ» ολοκληρωθεί πλήρως στη δικαστική του διάσταση σε ανώτατο βαθμό και εφόσον διαπιστωθεί τυχόν θετικό έδαφος νομικό αλλά και δημοσιονομικό για διεκδικήσεις, τότε η λύση που θα πρέπει να αναζητηθεί θα είναι κοινή για όλους, είτε έχουν υποβάλει αίτηση ή αγωγή ή όχι, στο μοντέλο που έγινε και με τα ειδικά μισθολόγια.
5. Αν υποβάλω σήμερα αγωγή, πότε θα μάθω τι θα γίνει; Οι αγωγές που υποβάλλονται σήμερα το πιθανότερο είναι να εκδικαστούν σε 3-4 χρόνια πρωτόδικα, εκτός και αν υποβληθεί αίτηση προτίμησης (δηλαδή εξαίρεσης από την «ουρά») για λόγους υγείας κ.ά. Ακολούθως θα πρέπει να προστεθούν και 2 χρόνια για το Εφετείο, δεδομένου ότι ο ΕΦΚΑ και το ΕΤΕΑΕΠ εξαντλούν, ως οφείλουν από τη νομοθεσία, τα ένδικα μέσα. Για παράδειγμα, οι υπόλοιποι συνταξιούχοι της ΔΕΗ, του ΟΤΕ και του Δημοσίου που είχαν προσφύγει στη Δικαιοσύνη μαζί με τους δύο συνταξιούχους της ΔΕΗ, που κατάφεραν να φτάσουν στο τελικό στάδιο και να εξοφληθούν από τον ΕΦΚΑ λόγω επίσπευσης για λόγους υγείας, θα δουν την υπόθεσή τους να εκδικάζεται τον Ιούνιο του 2019, ενώ είχαν προσφύγει τον Δεκέμβριο του 2015. Από τους συνταξιούχους του ιδιωτικού τομέα οι αγωγές υποβάλλονται στα Διοικητικά Πρωτοδικεία, ενώ από τους συνταξιούχους του Δημοσίου στο Ελεγκτικό Συνέδριο. 
6. Κινδυνεύω από την παραγραφή; Δεδομένου ότι οι αξιώσεις που εγείρονται σήμερα ανατρέχουν στην περίοδο από τον Ιούλιο του 2015 και μετά, στον υπολογισμό της επίμαχης περιόδου μετρούν ήδη 3,5 χρόνια. Συγκλίνουσες νομικές απόψεις καταλήγουν πως για όλους τους συνταξιούχους του ιδιωτικού τομέα οι αξιώσεις έναντι των πρώην Ταμείων παραγράφονται έπειτα από παρέλευση 5ετίας. Συνεπώς, για τους προερχόμενους από πρ. ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΟΓΑ, ΕΤΑΑ δεν φαίνεται να συντρέχει λόγος πίεσης. Για τους συνταξιούχους του Δημοσίου επικρατεί διχογνωμία, καθώς ορισμένοι νομικοί κύκλοι τοποθετούν την παραγραφή στην 5ετία και άλλοι στη 2ετία. Οι νομικοί που υποστηρίζουν τη δεύτερη άποψη λένε πως καλό είναι η αίτηση να υποβληθεί έως τις 31 Δεκεμβρίου, ώστε να διακόψει τυχόν παραγραφή αξιώσεων.
7. Για ποια περίοδο μπορώ να πάρω πίσω χρήματα; Με συμφέρει να κάνω αγωγή; Αυτήν τη στιγμή το μόνο βέβαιο είναι πως οι αγωγές που είχαν ήδη ασκηθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2015 θα ευδοκιμήσουν και θα δικαιωθούν αναδρομικά από το 2012 με βάση την απόφαση-πιλότο του ΣτΕ. Οι αγωγές που ασκούνται τώρα αναφέρονται στον χρόνο από τον Ιούλιο του 2015 και μετά. Η μία νομική προσέγγιση υποστηρίζει πως το όποιο νομικό «κενό» ανιχνεύεται στο 10μηνο από τον Ιούνιο του 2015 έως τον Μάιο του 2016 (ψήφιση του νόμου Κατρούγκαλου). Το γεγονός, ωστόσο, πως υπάρχει νέος νόμος από το 2016, που εφαρμόζει ενιαίο σύστημα για όλους, εκτιμάται πως αλλάζει το τοπίο και δεν βοηθά τις σημερινές αγωγές να ευδοκιμήσουν. Η άλλη νομική προσέγγιση ενοποιεί τον χρόνο από τον Ιούλιο του 2015 έως το 2018, επειδή οι αντισυνταγματικές περικοπές συνεχίζουν να επιβάλλονται στις παλαιές συντάξεις, καθώς ο επανυπολογισμός πρέπει να κάνει πρεμιέρα τον Ιανουάριο. Για αυτό το «μπρα ντε φερ» σημαντικό ρόλο θα παίξει η απόφαση του ΣτΕ για τη συνταγματικότητα του νόμου Κατρούγκαλου. Συνεπώς, μέχρι να βρεθεί στο τραπέζι το σκεπτικό της εν λόγω ετυμηγορίας, δύσκολα μπορεί κανείς να είναι βέβαιος για την τύχη και το εύρος των διεκδικήσεων. Υπενθυμίζεται πως οι συνταξιούχοι της ΔΕΗ, που δικαιώθηκαν χωρίς έφεση, πληρώθηκαν από τον ΕΦΚΑ για το 6μηνο Ιούνιος 2015-Δεκέμβριος 2015.
8. Πόσα είναι τα αναδρομικά που διεκδικώ για κάθε μήνα; Κατ’ αρχάς, κρίσιμη μεταβλητή για όλες τις διεκδικήσεις που εγείρονται τώρα είναι το χρονικό διάστημα για το οποίο κάθε συνταξιούχος μπορεί ενδεχομένως να κερδίσει αναδρομικά. Το «παράθυρο» άνοιξε τον Ιούνιο του 2015 με την απόφαση του ΣτΕ. Το ανώτατο δικαστήριο, όμως, έκρινε τότε πως, για λόγους δημοσίου συμφέροντος, όσοι δεν είχαν ήδη προσφύγει στη Δικαιοσύνη δεν μπορούν να ζητήσουν αναδρομικά για την περίοδο από το 2012 έως τον Ιούνιο του 2015. Δηλαδή, οι σημερινές αγωγές αφορούν τα έτη μετά το 2015. Το ίδιο παράθυρο επιχειρεί να κλείσει ο νόμος Κατρούγκαλου με τον επανυπολογισμό όλων των παλαιών συντάξεων στη βάση του νέου συστήματος – και εφόσον βέβαια κριθεί συνταγματικός. Με αυτά τα δεδομένα, τίποτα δεν μπορεί προς το παρόν να προδικάσει την ευδοκίμηση σημερινών αγωγών. Σε κάθε περίπτωση, τα ποσά των τυχόν αναδρομικών ποικίλλουν ανάλογα με το συνταξιοδοτικό εισόδημα που είχε ο κάθε συνταξιούχος. Οι βασικές κατηγορίες είναι δύο:  Συνταξιούχοι με εισόδημα από κύριες, επικουρικές και μερίσματα κάτω από 1.000 ευρώ μεικτά το 2012. Εχασαν τελείως τα δώρα, τα οποία είχαν «ψαλιδιστεί» ήδη από το 2010, και μέτρησαν απώλειες στην επικουρική τους σύνταξη.  Συνταξιούχοι με εισόδημα από κύριες, επικουρικές και μερίσματα πάνω από 1.000 ευρώ μεικτά. Εχασαν τελείως τα δώρα, είχαν απώλειες 5%-20% στο άθροισμα κύριας και επικουρικής, είχαν «έξτρα» μειώσεις στην επικουρική, καθώς και πρόσθετο «ψαλίδι» 12% ειδικά για όσους λάμβαναν μηνιαία σύνταξη άνω των 1.300 ευρώ. Η διεκδίκηση ανά μήνα μπορεί να ποικίλλει από 51 ευρώ έως και 250 ευρώ, χωρίς τα δώρα που είναι για όλους 800 ευρώ τον χρόνο. Το «Εθνος Συντάξεις και Ασφάλιση» δημοσιεύει πίνακες με τα διεκδικούμενα ποσά ανά μήνα, ώστε κάθε συνταξιούχος να μπορεί να υπολογίσει τα ποσά που έχει χάσει και να σταθμίσει το συμφέρον του. Το αν θα καταβληθούν αυτά τα ποσά και πότε παραμένει εντελώς άγνωστο, καθώς πρώτα πρέπει να ξεκαθαρίσει πλήρως το νομικό τοπίο, να δημοσιευτούν οι κρίσεις των ανωτάτων δικαστηρίων για τον νόμο Κατρούγκαλου και για τις σημερινές πρωτόδικες αποφάσεις που πηγαίνουν κόντρα στην απόφασηπιλότο του ΣτΕ του 2015. Και φυσικά πρέπει να βρεθεί -αν κριθεί εντέλει νομικά- ο δημοσιονομικός χώρος. Το δημοσιονομικό αποτύπωμα των εν λόγω περικοπών είναι εκρηκτικό, καθώς φτάνει τα 4,5 δισ. τον χρόνο. Κάτι που σημαίνει πως αν δοθούν τα ποσά σε όλους -μένει να φανεί για ποια χρονική περίοδο και σε ποια βάση- θα κινδυνέψουν σοβαρά η ισορροπία και η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού και θα καταστρατηγηθεί η δέσμευση για συνταξιοδοτική δαπάνη κάτω από το 16,2% του ΑΕΠ.
9. Μπορώ να διεκδικήσω το σύνολο των δώρων Χριστουγέννων, Πάσχα και επιδόματος αδείας; Στην καρδιά των περικοπών του 2012, που κρίθηκαν το 2015 αντισυνταγματικές, βρίσκεται η ολοκληρωτική κατάργηση του δώρου Χριστουγέννων, του δώρου Πάσχα και του επιδόματος αδείας. Τα δώρα ωστόσο δεν δίνονταν το 2012 ολόκληρα, αλλά είχε προηγηθεί το πρώτο «ψαλίδι» του νόμου 3845 του 2010, το οποίο δεν έχει κριθεί αντισυνταγματικό και συνεπώς δεν μπορεί να ανατραπεί. Το 2010 η 13η και η 14η σύνταξη περιορίστηκαν στα 800 ευρώ τον χρόνο για όλους (400 τα Χριστούγεννα, 200 το Πάσχα και 200 το καλοκαίρι), πλην των συνταξιούχων ΟΓΑ, ανεξάρτητα από το ύψος της σύνταξης. Τότε τέθηκαν ηλικιακά και εισοδηματικά κριτήρια, ώστε να εισπράττουν τα «ψαλιδισμένα» δώρα μόνο όσοι συνταξιούχοι είναι άνω των 60 ετών και λαμβάνουν άθροισμα συνταξιοδοτικού εισοδήματος έως 2.500 ευρώ. Συνεπώς, οι όποιες σημερινές διεκδικήσεις δεν μπορούν να ανατρέξουν στο παλαιό καθεστώς, αλλά στο καθεστώς του 2010. Αυτό σημαίνει πως διαμορφώνονται τρεις «ταχύτητες» για τα δώρα:  Συνταξιούχοι Δημοσίου, ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΕΤΑΑ, ΝΑΤ άνω των 60 ετών και με συνολικό μηνιαίο εισόδημα από συντάξεις (κύριες, επικουρικές, μερίσματα, προσαυξήσεις λόγω οικογενειακών βαρών, επίδομα απολύτου αναπηρίας, αλλά και επιδόματα Χριστουγέννων, Πάσχα και αδείας υπολογιζόμενα σε 12μηνη βάση) έως 2.430 ευρώ. Δικαιούνταν το πλήρες ποσό των 800 ευρώ (400 Χριστούγεννα, 200 Πάσχα και 200 καλοκαίρι). Αντίστοιχα, όσοι είχαν μηνιαίο εισόδημα από 2.430 έως 2.500 ευρώ δικαιούνταν τμήμα των δώρων.  Συνταξιούχοι ΟΓΑ. Είχαν εξαιρεθεί από το «ψαλίδι» του 2010, καθώς λαμβάνουν χαμηλές συντάξεις και συνεπώς δικαιούνταν πλήρη δώρα (μία σύνταξη τα Χριστούγεννα, μισή το Πάσχα και μισή το καλοκαίρι).  Συνταξιούχοι Δημοσίου, ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΕΤΑΑ, ΝΑΤ κάτω των 60 ετών ή/και με συνολικό εισόδημα από συντάξεις πάνω από 2.500 ευρώ. Δεν δικαιούνταν καθόλου δώρα, τα είχαν χάσει εξ ολοκλήρου από το 2010 και συνεπώς δεν μπορούν να διεκδικήσουν κάτι.
10. Μπορώ να διεκδικήσω αναδρομικά κι από τις επικουρικές; Οι μειώσεις του 2012, που κρίθηκαν το 2015 αντισυνταγματικές από το ΣτΕ, αφορούν και τις επικουρικές συντάξεις με τριπλό τρόπο: Επικουρικές του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα υπέστησαν μείωση με τον νόμο 4051 του 2012 ως εξής:  Για συντάξεις έως 250 ευρώ, ποσοστό μείωσης 10%.  Για συντάξεις από 250 έως 300 ευρώ, ποσοστό μείωσης 15%.   Για συντάξεις από 300 ευρώ και άνω, ποσοστό μείωσης 20%. Καταργήθηκαν τα πλήρη δώρα σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα που λάμβαναν οι συνταξιούχοι στην επικουρική τους, ανάλογα με το ύψος της παροχής. Μειώθηκαν περαιτέρω οι επικουρικές κατά 5%-20% με τη ρήτρα του νόμου 4093 του 2012, που μείωνε το άθροισμα κύριων και επικουρικών συντάξεων, μετά και τις προηγούμενες περικοπές, πάνω από 1.000 ευρώ. Οι μειώσεις αυτές κρίθηκαν αντισυνταγματικές από το ΣτΕ το 2015 και αφορούν τον λογαριασμό των αναδρομικών.