Στο στόχαστρο του υπ. Εργασίας η «παράγκα» της υποδηλωμένης εργασίας

Έξι παλιά και νέα «κόλπα» επιστρατεύουν οι παραβατικοί εργοδότες, επιχειρώντας να ξεγλιστρήσουν από τους ελέγχους και τη νομιμότητα, ώστε να επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες στην αγορά εργασίας.

Η θηλιά σφίγγει καθώς οι «ράμπο» του ΣΕΠΕ και του ΕΦΚΑ έχουν εξαπολύσει σαφάρι, με έμφαση σε νησιά και τουριστικές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στο στόχαστρο βρίσκεται όχι μόνο η αδήλωτη αλλά και η «παράγκα» της υποδηλωμένης που σαρώνει με διάφορες μορφές. Εκτός από τους εκτεταμένους ελέγχους, για την εντατικοποίηση των οποίων έδωσε εντολή αμέσως μόλις ανέλαβε καθήκοντα ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Βρούτσης, το υπουργείο Εργασίας επεξεργάζεται σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων ως αντικινήτρων για την υποδηλωμένη εργασία, όπως η θεσμοθέτηση ακριβής «υπερωρίας» – με προσαύξηση 10% – για όλους όσοι εργάζονται στην μερική απασχόληση…

Ποιο είναι το εύρος της υποδηλωμένης εργασίας; Οι εκτιμήσεις των επιθεωρητών του ΣΕΠΕ κάνουν λόγο για ποσοστό κοντά στο 10%. Δηλαδή ένας στους 10 εργαζόμενους, αλλά και μια στις 5 επιχειρήσεις. Αυτή εκτιμάται πως είναι η έκταση της υποδηλωμένης εργασίας που τείνει να αντικαταστήσει τα ανασφάλιστα μεροκάματα. Εργαζόμενοι που δηλώνονται για 2ωρα, 4ωρα, 5ωρα με αποτέλεσμα να φαίνονται ως μερικώς απασχολούμενοι ενώ δουλεύουν στα κρυφά οκτώ ή και περισσότερες ώρες. Ρεπό που είναι μόνο κατ όνομα ρεπό αλλά δουλεύονται κανονικά από τους εργαζόμενους. Απλήρωτες υπερωρίες… Αυτός είναι ο κανόνας ακόμη και στη βαριά βιομηχανία της χώρας, δηλαδή στον τουρισμό, όπου η παραβατικότητα οργιάζει. Φυσικά δεν είναι μόνο η υποδηλωμένη εργασία. Στη ζούγκλα της αγοράς ευδοκιμούν πολλά «φρούτα»: εξτρατζήδες με συμβάσεις της μιας μέρας, εργασία υπό… δοκιμή, αλλά και δανειζόμενοι εργαζόμενοι χωρίς συγκεκριμένο εργοδότη είναι μόνο μερικές από τις μεθόδους που κατεργάζονται επιτήδειοι για να εκμεταλλευτούν τους μισθωτούς τους.   

Γι’ αυτό και οι έλεγχοι που κορυφώνονται μέχρι τέλος Οκτώβρη σε νησιά και τουριστικούς προορισμούς, διεξάγονται με αναβαθμισμένα και ηλεκτρονικά εργαλεία σε κλάδους και επιχειρήσεις που επιδεικνύουν την υψηλότερη ροπή προς την παραβατικότητα. Ρόλο - κλειδί παίζει το “ηλεκτρονικό μάτι” του ΣΕΠΕ, δηλαδή το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα που είναι σε πλήρη λειτουργία εντοπίζει παραβατικές επιχειρήσεις με χρήση του risk analysis, βελτιώνοντας σημαντικά την αποτελεσματικότητα των ελέγχων. Πλέον οι έλεγχοι των επιθεωρητών δεν είναι «τυφλοί» αλλά καθοδηγούνται από τον ψηφιακό υπερ-επιθεωρητή που σταθμίζει δεδομένα όπως: πληθώρα εργαζομένων με ευέλικτες μορφές εργασίας, συχνές αλλαγές από πλήρη σε μερική και το αντίστροφο, μεγάλη και περίεργη κινητικότητα με απολύσεις - προσλήψεις στο «Εργάνη» στην κορύφωση της σεζόν, συχνές αλλαγές στο ωράριο εργασίας των υπαλλήλων, πρόστιμα που έχουν υποβληθεί σε… υπότροπες επιχειρήσεις τα τελευταία χρόνια για αδήλωτη, ωράριο, οφειλές δεδουλευμένων κ.ά.

Ενδεικτικά της κατάστασης που επικρατεί είναι τα όσα διαπίστωσαν οι συνδικαλιστές της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στον Επισιτισμό – Τουρισμό, όταν επισκέφθηκαν μαζί με επιθεωρητές του ΣΕΠΕ μεγάλους τουριστικούς προορισμούς, όπως είναι η Κρήτη, η Ρόδος, η Καβάλα, η Θάσος, η Θεσσαλονίκη, η Χαλκιδική και η Εύβοια:

1. Υποδηλωμένη εργασία: Πολλοί εργαζόμενοι στον τουρισμό είναι δηλωμένοι στο σύστημα «Εργάνη» να απασχολούνται 3-4 ώρες την ημέρα. Στην πραγματικότητα όμως δουλεύουν 10 – 12 ώρες ημερησίως… Πολλοί μάλιστα εργάζονται αδιάλειπτα 30 ημέρες το μήνα, καθώς διαπιστώθηκε ότι στους εργαζόμενους δεν αποδίδονται τα ρεπό. Όπως αναφέρουν επιθεωρητές του ΣΕΠΕ οι μορφές της υποδηλωμένης εργασίας μπορεί να είναι πολλές : Μια μορφή είναι η αδήλωτη υπερεργασία και υπερωριακή απασχόληση, δηλαδή με άλλα λόγια οι αδήλωτες και απλήρωτες υπερωρίες. «Η απλήρωτη υπερωρία είναι νόμος», λένε άνθρωποι της αγοράς. Τα εικονικά ρεπό τα οποία δουλεύονται κανονικά είναι μια δεύτερη μορφή, ενώ μια τρίτη μορφή είναι η μη αναγγελία τροποποίησης ωραρίου. Στην καρδιά φυσικά της υποδηλωμένης κυριαρχεί η ψευδώς δηλωμένη μερική εργασία. Δεν είναι τυχαίο πως το 50% των υποδηλωμένων εργαζομένων εντοπίζονται καταχωρημένοι ως απασχολούμενοι με 4 ώρες την ημέρα, δηλαδή με μερική απασχόληση. Η υποκρυπτόμενη πλήρης εργασία συνίσταται εν πολλοίς στην εξίσωση – δηλωμένη μερική απασχόληση και επιπλέον ώρες εργασίας χωρίς υπερωριακή αμοιβή. Ο κλάδος της εστίασης αναδεικνύεται ο πρωταγωνιστής στο αγαπημένο και δοκιμασμένο «κόλπο» της υποδηλωμένης εργασίας το οποίο «ευδοκίμησε», όταν γιγαντώθηκε στα 10.500 ευρώ το πρόστιμο για την αδήλωτη εργασία. Όπως όμως επισημαίνουν επιθεωρητές, δεν είναι καθόλου σίγουρο πως τα πρόστιμα για τους υποδηλωμένους θα αποδειχθούν εν τέλει λιγότερο «τσουχτερά», καθώς το τελικό ύψος τους εξαρτάται από τον αριθμό των απασχολούμενων στην επιχείρηση και το ποσοστό των εκτός ωραρίου που θα εντοπιστούν. Για παράδειγμα αν κάποιος εργοδότης βρεθεί με 3 ή 4 υποδηλωμένους τότε το πρόστιμο μπορεί να προσεγγίσει ή και να ξεπεράσει αυτό της αδήλωτης εργασίας. Τα στοιχεία πάντως δείχνουν πως οι υπηρεσίες εστίασης πρωταγωνιστούν στην υποδηλωμένη, όπως και το λιανικό εμπόριο, ενώ στην πλήρως αδήλωτη πρωτοστατούν τα “φασονάδικα”, δηλαδή η κατασκευή ειδών ένδυσης.
2. Ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι: Πρόκειται για φαινόμενο που στον κλάδο του τουρισμού παίρνει «μορφή χιονοστιβάδας». Μέσω γραφείων, οι εργοδότες βρίσκουν φτηνό εργατικό δυναμικό σε διάφορες ειδικότητες (καμαριέρες, καθαρίστριες, σερβιτόροι, μάγειρες). Όλους αυτούς τους πληρώνουν με τον κατώτατο μισθό και έτσι γλιτώνουν να καταβάλλουν τις υψηλότερες αποδοχές που επιβάλλει η Κλαδική Σύμβαση που βρίσκεται σε ισχύ… Στην ουσία, πρόκειται για το κόλπο που έχουν επιστρατεύσει εργοδότες ώστε να παρακάμψουν την επέκταση της συλλογικής σύμβασης εργασίας των ξενοδοχουπαλλήλων και να συνεχίσουν έτσι να καταβάλλουν στους εργαζόμενούς τους τον βασικό μισθό. Υπενθυμίζεται πως σύμφωνα με την τελευταία κλαδική (2018-2019) οι μισθοί κυμαίνονται από 792,08 ευρώ έως 863,83 ευρώ ανάλογα με την ειδικότητα. Με την μέθοδο του ενοικιαζόμενου εργαζόμενου που πληρώνεται με τον βασικό των 650 ευρώ, ο εργοδότης «κερδίζει» 142 – 213 ευρώ ανά εργαζόμενο… Όπως άλλωστε επισημαίνει η Ομοσπονδία των εργαζομένων στον τουρισμό, οι συμφωνίες «κάτω από το τραπέζι» με τους εργαζόμενους, κυριαρχούν, παρά το γεγονός ότι η σύμβαση φέτος κηρύχθηκε ως υποχρεωτική. Η Ομοσπονδία εντόπισε περιπτώσεις μισθών συμφωνημένων με «μαύρες» αποδοχές, μισθών που περιέχουν δήθεν ένα μικρό ποσό για να καλύπτει προσαυξήσεις από νυχτερινή εργασία, από εργασία τις Κυριακές και τις επίσημες αργίες. Ειδικά στον επισιτισμό οι εκπρόσωποι της Ομοσπονδίας κάνουν λόγο για ατελείωτα ωράρια δουλειά κάτω από αντίξοες συνθήκες (πχ σερβιτόροι σε πλαζ), για μεγάλα ποσοστά μαύρης και ανασφάλιστης εργασίας και για μεροκάματα των 20 ευρώ…

Παραβατικότητα όμως δεν εντοπίζεται μόνο στη βαριά βιομηχανία του τουρισμού αλλά σε όλο το φάσμα της αγοράς εργασίας.     

1. «Εξτρατζήδες». Οι εξτρατζήδες είναι μια μορφή υποδηλωμένης απασχόλησης, αλλά ίσως και το πιο… άγριο πρόσωπο μιας ταλαιπωρημένης αγοράς εργασίας. Εργαζόμενοι της μίας μέρας που απασχολούνται όλη τη σεζόν σε καταστήματα διασκέδασης, ξενοδοχεία, εστιατόρια. Προσλαμβάνονται το πρωί κι απολύονται το βράδυ ή με συμβάσεις διαλείπουσας εργασίας και συνήθως «φαίνονται» για λίγες μέρες την εβδομάδα. Είναι οι λεγόμενοι και εργαζόμενοι σε… αναμονή. Ετσι ονομάζονται στην «πιάτσα», επειδή περιμένουν πάνω από ένα τηλέφωνο για το μεροκάματο. Μια ζωή στην αβεβαιότητα. Δεν δικαιούνται αποζημίωση και από δώρα μόνον ότι τους αναλογεί. «Είναι μονίμως εκτεθειμένοι σε καθεστώς επισφάλειας» λένε άνθρωποι της αγοράς. Και γι αυτό είναι και οι πλέον ευάλωτοι σε εκμετάλλευση.
2. «Μαϊμού» τροποποιήσεις συμβάσεων.  Για πολλούς επιτήδειους εργοδότες είναι το όχημα μέσω του οποίου… ελαστικοποιούνται σωρηδόν οι συμβάσεις πλήρους απασχόλησης. Οι εργοδότες ζητούν με την απειλή της απόλυσης τροποποίηση των όρων εργασίας: μεταπήδηση σε μερική από πλήρη απασχόληση ή/και μείωση μισθού. Ο εργαζόμενος υπό τον φόβο της ανεργίας αναγκάζεται να μπει στο… παζάρι και υφαρπάζεται έτσι η συναίνεσή του στην αλλαγή των όρων εργασίας, η οποία φαίνεται επίσημα πως έγινε συναινετικά. Ουσιαστικά πρόκειται για μονομερή τροποποίηση υπό τον μανδύα εκβιαζόμενης συναίνεσης. «Το φαινόμενο παίρνει διαστάσεις» λένε συνδικαλιστές.  Οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης κυριαρχούν στην αγορά, υποκρύπτοντας, στην καλύτερη περίπτωση, εργασία με πλήρες ωράριο και «μαύρο» επιμίσθιο ή –στη χειρότερη– έξτρα τζάμπα δουλειά…
3. «Εργασία υπό δοκιμή». Οι γνωρίζοντες λένε πως «ευδοκιμεί» σε κλάδους όπως ο επισιτισμός, αλλά και σε εμπορικά καταστήματα και γραφεία. Το κόλπο είναι πως προσλαμβάνουν εργαζομένους για μία εβδομάδα δοκιμαστικά χωρίς αμοιβή και ασφάλιση. Στο τέλος, τους διώχνουν με τη δικαιολογία πως δεν κάνουν, αναζητώντας το επόμενο θύμα. Το φαινόμενο παρατηρούνταν κυρίως σε καφετέριες εις βάρος φοιτητών, αλλά πλέον επεκτείνεται.
4. Διακεκομμένη εργασία. Σε πολυκαταστήματα και μεγάλες επιχειρήσεις που βρίσκονται συνήθως –αλλά όχι μόνο– πέριξ των μεγαλουπόλεων προσλαμβάνονται συχνά υπάλληλοι που μένουν σε μακρινή περιοχή. Απασχολούνται επίσημα με σπαστά 4ωρα. Για παράδειγμα 12-2 και 5-7. Στο ενδιάμεσο μένουν αναγκαστικά στο κατάστημα επειδή δεν συμφέρει να επιστρέψουν σπίτι (π.χ. λόγω βενζίνης, δεν προλαβαίνουν κ.λπ.). Έτσι ο εργοδότης κερδίζει ώρες δουλειάς που δεν πληρώνονται…

Τα μέτρα

Το υπουργείο Εργασίας έχει ήδη αναγγείλει σαρωτικούς και εντατικούς ελέγχους σε όλη την χώρα έως τα τέλη Οκτωβρίου με ιδιαίτερη έμφαση στις τουριστικές περιοχές. Προγραμματίζονται περισσότεροι από 18.000 έλεγχοι. Παράλληλα προωθούνται νομοθετικές ρυθμίσεις για την ενίσχυση του οπλοστασίου των επιθεωρητών. Ο υπουργός Εργασίας, Γιάννης Βρούτσης προωθεί διάταξη νόμου με την οποία θα ακριβύνουν σημαντικά – 10% – για τον εργοδότη οι επιπλέον ώρες απασχόλησης πέραν του δηλωμένου ωραρίου της μερικής ή εκ περιτροπής εργασίας. Στην ουσία θεσμοθετείται  υπερωρία και στις ευέλικτες μορφές εργασίας, με προσαύξηση του κόστους για τον εργοδότη ως αντικίνητρο και αντίστοιχη αύξηση των αποδοχών για τον εργαζόμενο. Στόχος είναι να αντιμετωπιστεί η υποδηλωμένη εργασία και να παταχθούν διάφορα κόλπα όπως το εξής:

Εργοδότης προσλαμβάνει εργαζόμενο και τον εμφανίζει με σύμβαση μερικής απασχόλησης για 5ήμερο (Δευτέρα έως Παρασκευή) επί 6 ώρες την ημέρα. Αν ο μισθωτός εργαστεί επιπλέον 3 ώρες την ημέρα, θα αμειφθεί για τις επιπλέον ώρες μόνο με το καταβαλλόμενο ημερομίσθιο χωρίς προσαυξήσεις, καθώς υπερωριακή απασχόληση θεωρείται η απασχόληση πέραν των 9 ωρών. Ο νόμος προβλέπει πως στο 5ήμερο η πλήρης απασχόληση είναι 40 ώρες την εβδομάδα και ο εργοδότης έχει δικαίωμα να απασχολήσει τον εργαζόμενο επιπλέον έως και πέντε ώρες την εβδομάδα, με προσαυξημένο ημερομίσθιο κατά 20%. Υπερωρία στο 5ήμερο είναι η απασχόληση του μισθωτού άνω των 9 ωρών την ημέρα. Η υπερωρία πληρώνεται με ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%. Αντίθετα, αν ο μερικώς απασχολούμενος που εργάζεται κανονικά 3, 4, 5 ή και 6 ώρες την ημέρα απασχοληθεί επιπλέον ώρες, ώστε να φτάσει σωρευτικά έως και 9 ημερησίως, δεν δικαιούται «υπερωρία» και αντίστοιχη αποζημίωση αλλά μόνο το προβλεπόμενο ωρομίσθιο χωρίς προσαυξήσεις. Με αυτό τον τρόπο ο εργοδότης μπορεί να απασχολεί έναν μερικώς απασχολούμενο εργαζόμενο, τις ίδιες ώρες με έναν εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης…

Σε αυτό το φαινόμενο επιχειρεί να βάλει φρένο το υπουργείο Εργασίας αυξάνοντας το κόστος για κάθε επιπλέον ώρα εργασίας των μερικώς απασχολούμενων. Η προωθούμενη διάταξη προβλέπει πως εάν ένας εργαζόμενος με σύμβαση μερικής εργασίας κληθεί από τον εργοδότη του να δουλέψει επιπλέον ώρες, αυτές θα πρέπει να τις πληρωθεί με προσαύξηση ωρομισθίου 10%. Η υποκρυπτόμενη πλήρη εργασία γίνεται έτσι πιο «τσουχτερή», με τελικό στόχο την μετατροπή των συμβάσεων με ευέλικτες μορφές σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης.

Την ίδια στιγμή, εξετάζεται και η επαναφορά της διάταξης που προέβλεπε ότι δεν γίνονταν δεκτές οι Αναλυτικές Περιοδικές Δηλώσεις (ΑΠΔ) για διαστήματα μισθολογικών περιόδων που δεν είχαν καταβληθεί οι οφειλόμενες ασφαλιστικές εισφορές.