Ασφαλιστικό: Πέντε μεγάλες ανατροπές - Αλλάζουν όλα στις συντάξεις

Πέντε σαρωτικές αλλαγές έρχονται σε συντάξεις και εισφορές με το νέο ασφαλιστικό, αγγίζοντας πάνω από τρία εκατομμύρια ασφαλισμένους και συνταξιούχους. Από τις ανατροπές και τις αυξήσεις προκύπτουν αναδρομικά πιθανότατα τριών ή τεσσάρων μηνών (ανάλογα αν το ασφαλιστικό θεσμοθετηθεί τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο) που θα πρέπει να καταβληθούν το 2020, αν όχι στα τέλη του 2019. Πιλότος για όλες τις παρεμβάσεις είναι οι πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ, που έδειξαν τις περιοχές του ασφαλιστικού στις οποίες θα επικεντρωθεί η καινούργια μεταρρύθμιση.

Παλαιοί και νέοι συνταξιούχοι, μισθωτοί ασφαλισμένοι, αλλά και ελεύθεροι επαγγελματίες, όπως επίσης και αγρότες, επηρεάζονται σημαντικά από το νέο μείγμα που προωθεί η κυβέρνηση και το υπουργείο Εργασίας στο συνταξιοδοτικό, με στόχο να κλείσει τελεσίδικα εκκρεμότητες του παρελθόντος και να πετύχει βιωσιμότητα για το σύστημα του μέλλοντος.

Μεγάλοι κερδισμένοι των αλλαγών που έρχονται είναι όσοι έχασαν τα περισσότερα με τον νόμο Κατρούγκαλου, δηλαδή όσοι είχαν άθροισμα κύριας και επικουρικής σύνταξης πάνω από 1.300 ευρώ, όπως και όσοι συνταξιοδοτήθηκαν και συνταξιοδοτούνται με πάνω από 30 ή 35 έτη ασφάλισης.

Το νέο τοπίο διαμορφώνεται ως εξής:

1. Παλαιές κύριες συντάξεις: αναπροσαρμογή «προσωπικής διαφοράς» για όσους έχουν πολλά χρόνια ασφάλισης

Επανεκκίνηση κάνει ο επανυπολογισμός των παλαιών συντάξεων από 4 Οκτωβρίου 2019 και μετά, καθώς τα νέα ποσοστά αναπλήρωσης που προωθεί το υπουργείο Εργασίας επηρεάζουν και τις παλιές συντάξεις. Όσοι παλαιοί συνταξιούχοι (αποχώρησαν πριν από τον Μάιο του 2016) έχουν αποχωρήσει με περισσότερα από 30, και κυρίως με πάνω από 35 χρόνια ασφάλισης –όποτε και αν συνταξιοδοτήθηκαν– θα λάβουν από 4 Οκτωβρίου υψηλότερη ανταποδοτική σύνταξη.

Σύμφωνα με τα σενάρια που βρίσκονται υπό επεξεργασία, πριν από τα 40 χρόνια ασφάλισης η αύξηση αναμένεται να κινηθεί κοντά στις 2,5 με 3 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ δεν αποκλείεται να φτάσει ακόμη και κοντά στις 5 ποσοστιαίες μονάδες, κάτι που δείχνει αυξήσεις κοντά στο 7%.

Τις μεγαλύτερες, ωστόσο, αυξήσεις θα έχουν όσοι συνταξιοδοτήθηκαν ή συνταξιοδοτούνται με 40ετή ασφαλιστικό βίο και πάνω, καθώς η 40ετία αναμένεται να πριμοδοτηθεί σημαντικά. Στην περιοχή αυτή, η αναπροσαρμογή δεν αποκλείεται να κυμανθεί μεταξύ 3 και 7 ποσοστιαίων μονάδων, «δείχνοντας» αυξήσεις που θα μπορούσαν ενδεχομένως να κυμανθούν κοντά στην περιοχή του 10% ή ακόμη και του 15%.

Τα εκκαθαριστικά των παλαιών επανυπολογισμένων συντάξεων θα εκδοθούν μέχρι και για τον Οκτώβριο. Ακολούθως, οι επανυπολογισμένες συντάξεις θα αλλάξουν. Τα εκκαθαριστικά του Νοεμβρίου θα ακολουθήσουν σε δεύτερο χρόνο και θα αποτυπώνουν όλες τις αλλαγές.

Προσοχή, οι παλαιοί συνταξιούχοι, επειδή διατηρούν «προσωπική διαφορά» δεν θα δουν –στην πλειονότητά τους– την αύξηση στην τσέπη. Η αύξηση της ανταποδοτικής σύνταξης θα οδηγήσει σε ανάλογη μείωση της συνολικής προσωπικής διαφοράς. Στο καθαρό ποσό δεν προκύπτει προς το παρόν διαφορά, αλλά αυτό που αλλάζει είναι πως ο συνταξιούχος μπορεί να ελπίζει νωρίτερα σε αύξηση.

Σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς, οι συνταξιούχοι θα λαμβάνουν γενικές αυξήσεις από το 2023 και μετά με βάση το ΑΕΠ και τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Η προσωπική διαφορά θα συμψηφίζεται με αυτές τις ετήσιες αυξήσεις μέχρι να μηδενιστεί. Για τη συγκεκριμένη κατηγορία το νέο ποσό μειωμένης προσωπικής διαφοράς θα συμψηφιστεί γρηγορότερα, με αποτέλεσμα να φτάσει συντομότερα ο συνταξιούχος σε αύξηση και στο καθαρό ποσό.

2. Νέες κύριες συντάξεις: Αύξηση καθαρής σύνταξης για όσους έχουν πολλά χρόνια ασφάλισης

Αυξήσεις θα λάβουν στο χέρι αναδρομικά από 4 Οκτωβρίου 2019 χιλιάδες συνταξιούχοι που αποχώρησαν από τον Μάιο του 2016 και μετά. Οι αλλαγές στα ποσοστά αναπλήρωσης θα είναι ενιαίες για παλιούς και νέους, και θα ακουμπούν όσους έχουν αποχωρήσει με περισσότερα από 30, και κυρίως με πάνω από 35 χρόνια ασφάλισης. Πριν από τα 40 χρόνια ασφάλισης, η αύξηση αναμένεται να κινηθεί κοντά στις 2,5 με 3 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ δεν αποκλείεται να φτάσει ακόμη και κοντά στις 5 ποσοστιαίες μονάδες, γεγονός που δείχνει αυξήσεις κοντά στο 7%.

Τις μεγαλύτερες, ωστόσο, αυξήσεις θα έχουν όσοι συνταξιοδοτήθηκαν ή συνταξιοδοτούνται με 40ετή ασφαλιστικό βίο και πάνω. Όπως αναφέρθηκε στην περιοχή αυτή, η αναπροσαρμογή δεν αποκλείεται να κυμανθεί μεταξύ 3 και 7 ποσοστιαίων μονάδων, «δείχνοντας» αυξήσεις κοντά στην περιοχή του 10% ή ακόμη και 15%. Όσοι διατηρούν «προσωπική διαφορά» επειδή αποχώρησαν την περίοδο Μάιος 2016 - Δεκέμβριος 2018 δεν θα δουν αύξηση στην τσέπη, αλλά πιθανότατα θα διατηρήσουν ολόκληρη την προσωπική διαφορά που δικαιώθηκαν. Αντίθετα, όσοι δεν έχουν προσωπική διαφορά, αλλά εμπίπτουν στα πολλά χρόνια ασφάλισης, θα έχουν βελτιωτικές αναπροσαρμογές ποσών στην τσέπη αναδρομικά από 4/10.

3. Επικουρικές:

Αυξήσεις για πάνω από 450.000 συντάξεις Αναδρομικές αυξήσεις 30% έρχονται για περισσότερους από 450.000 συνταξιούχους που εισπράττουν επικουρικές συντάξεις από την ψήφιση του ασφαλιστικού νομοσχεδίου. Σύμφωνα με τα όσα έχει πει ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Γιάννης Βρούτσης, η λύση που επιλέγεται μετά την απόφαση του ΣτΕ οδηγεί σε μεσοσταθμική αύξηση ύψους 52,5 ευρώ τον μήνα για 465.112 συνταξιούχους. Τις σημαντικότερες αυξήσεις θα δουν τώρα όσοι είχαν το μεγαλύτερο «ψαλίδι» το καλοκαίρι του 2016.

Πρόκειται για 251.728 συνταξιούχους που έχασαν από την επικουρικής τους έως και πάνω από 200 ευρώ το μήνα. Οι περισσότεροι έχασαν από 100 ως 200 ευρώ το μήνα, ένας στους πέντε έχασε 50-100 ευρώ, ενώ το 18% έχασε έως 20 ευρώ. Περισσότεροι από τους μισούς είναι πρώην μισθωτοί του ΙΚΑ, οι οποίοι υπέστησαν μέσο ποσοστό μείωσης 45%.

Αυτοί είναι που τώρα θα δουν και τις σημαντικότερες αυξήσεις. Μετά τους μισθωτούς του πρ. ΙΚΑ η επόμενη πολυπληθέστερη κατηγορία είναι οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι, όμως, υπέστησαν μικρή μέση μείωση 7,34%. Ακολουθούν ναυτικοί του ΚΕΑΝ με μέση μείωση 36,54%, όπως και δημοτικοί υπάλληλοι με μέση μείωση 28,81%. Από τις μειώσεις του 2016 επλήγησαν επίσης εμποροϋπάλληλοι (41,21% μείωση) κ.ά. Σημαντικές μειώσεις άνω του 30% είχαν, επίσης, χιλιάδες ναυτιλιακοί υπάλληλοι, τραπεζοϋπάλληλοι κ.α. Οι αυξήσεις στις επικουρικές «μετράνε» από 4 Οκτωβρίου 2019 και μετά (όταν δηλαδή δημοσιεύτηκαν οι αποφάσεις του ΣτΕ) και θα αποδοθούν μετά την ψήφιση του νέου ασφαλιστικού.

4. Εισφορές μισθωτών: Μειώσεις για 1,5 εκατομμύριο που εργάζονται με πλήρη απασχόληση

Το δεύτερο 6μηνο του 2020 ξεκινά η σταδιακή μείωση των εισφορών για τους μισθωτούς. Η μείωση των εισφορών θα αφορά μόνο τους μισθωτούς πλήρους απασχόλησης, δηλαδή περίπου 1,5 εκατομμύριο μισθωτούς. Οι εργοδότες δεν θα έχουν την ελάφρυνση αυτή για τους εργαζόμενους τους οποίους απασχολούν με καθεστώς μερικής απασχόλησης.

Η παρέμβαση οδηγεί σε αυξήσεις καθαρών αποδοχών για τους μισθωτούς και μείωση της συνολικής επιβάρυνσης για τους εργοδότες. Η μείωση θα είναι 0,90 ποσοστιαίες μονάδες την περίοδο Ιούλιος 2019 – Δεκέμβριος 2019, ενώ το 2020 οι εισφορές θα μειωθούν περαιτέρω πάνω από μια ποσοστιαία μονάδα. Συνολικά η αποκλιμάκωση θα υλοποιηθεί σε 4 στάδια και θα φτάσει στις 5 ποσοστιαίες μονάδες μέχρι και το 2023, με αποτέλεσμα το βασικό πακέτο κάλυψης του μισθωτού να πέσει από το 40,56% σήμερα στο 35,56% (ελάφρυνση 12,32% στο μη μισθολογικό κόστος).

Το πρώτο βήμα που θα γίνει το 2020 μεταφράζεται σε ελάφρυνση 2,21% του μη μισθολογικού κόστους που αφορά στην ασφάλιση. Η ελάφρυνση δεν θα προέλθει από μειώσεις στον σκληρό πυρήνα των εισφορών που αφορούν την κύρια σύνταξη υπέρ ΕΦΚΑ (20%) αλλά από τις συνεισπραττόμενες εισφορές. Πρόκειται για εισφορές που αφορούν άλλες παροχές, όπως π.χ. παροχές ανεργίας (5,61%), εργατικής κατοικίας (1%), εργατικής εστίας (0,35%).

Τα κέρδη στα προ φόρου ποσά αυξάνονται προοδευτικά με την αύξηση του μεικτού μισθού καθώς τα ασφάλιστρα είναι ποσοστιαία. Εφόσον η ελάφρυνση των 0,9 ποσοστιαίων μονάδων μοιραστεί εξίσου σε εργαζόμενο και εργοδότη, τότε το μη μισθολογικό κόστος εκάστου διαμορφώνεται σε μείον 0,45 ποσοστιαίες μονάδες. Έτσι για παράδειγμα, για μισθό 1.000 ευρώ το καθαρό προ φόρου σήμερα για τον εργαζόμενο είναι 842,5 ευρώ ενώ με την ελάφρυνση από τον Ιούλιο του 2019 θα φτάσει στα 847 ευρώ. Για τον ίδιο μικτό μισθό ο εργοδότης καταβάλλει σήμερα συνολικά και χωρίς τον φόρο 1.248,1 ευρώ ενώ το δεύτερο εξάμηνο του 2019 θα καταβάλλει 1.243,6 ευρώ. Για μικτό μισθό 2.000 ευρώ το καθαρό προ φόρου για τον εργαζόμενο είναι 1.685 ευρώ και η συνολική επιβάρυνση για τον εργοδότη φτάνει στα 2.496,2 ευρώ. Με την ελάφρυνση του 2019 το καθαρό προ φόρου του μισθωτού ανεβαίνει στα 1.694 ευρώ, ενώ η συνολική επιβάρυνση για τον εργοδότη πέφτει στα 2.487,2 ευρώ.

5. Εισφορές μη μισθωτών: Νέο σύστημα υπολογισμού με κλάσεις

Αλλάζουν όλα στις εισφορές για 1,4 εκατομμύρια ελεύθερους επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενους και αγρότες. Το νέο σύστημα θα εφαρμοστεί από 1/1/2020 και θα αποσυνδέει τις εισφορές ΕΦΚΑ από το φορολογητέο εισόδημα. Το πιθανότερο σενάριο προβλέπει την θεσμοθέτηση 4 ή 5 νέων ασφαλιστικών κλάσεων με βάσει τις οποίες θα καταβάλλουν εισφορές από το 2020 και μετά οι μη μισθωτοί. Οι νέες κλάσεις δεν θα σχετίζονται με το εισόδημα αλλά πιθανότατα ούτε και με τα έτη ασφάλισης, όπως συνέβαινε στο παρελθόν.

Το επικρατέστερο σενάριο προβλέπει πως θα διαμορφωθούν ασφαλιστικές κατηγορίες με σταθερά ποσά εισφορών, ώστε να προκύψει ένα απλό και δικαιότερο σύστημα. Εκτός από την ελάχιστη κλίμακα, η οποία θα είναι όπως και τώρα υποχρεωτική για όλους, στις 3 ή 4 ανώτερες κλίμακες εισφορών θα εντάσσονται οι επαγγελματίες πιθανότατα με δική τους επιλογή ώστε να λάβουν στο μέλλον και υψηλότερη σύνταξη.

Οι εισηγήσεις που πέφτουν στο τραπέζι – πάντα σύμφωνα με το επικρατέστερο σενάριο – κάνουν λόγο για μικρή αύξηση της ελάχιστης εισφοράς στην πρώτη και υποχρεωτική ασφαλιστική κλάση. Σήμερα η κατώτατη εισφορά, η οποία αυξήθηκε τον περασμένο Φλεβάρη με την αύξηση του κατώτατου μισθού, ανέρχεται σε 185,18 ευρώ (26,95% επί των 650 ευρώ και 10 ευρώ υπέρ ανεργίας).

Οι εισφορές για την πρώτη ασφαλιστική κατηγορία εξετάζεται να διαμορφωθούν κοντά στην περιοχή των 220 ευρώ. Ωστόσο λόγω της μείωσης της φορολογίας σε αυτή την περιοχή εισοδημάτων το σωρευτικό αποτέλεσμα στο διαθέσιμο εισόδημα θα είναι θετικό. Η μείωση του εισαγωγικού συντελεστή στο 9% από 22% για εισοδήματα έως 10.000 ευρώ, αναμένεται να οδηγήσει σε ετήσια μείωση φόρου κατά 1.300 ευρώ, δηλαδή 108 ευρώ το μήνα. Συνεπώς, οποιαδήποτε αύξηση της ελάχιστης εισφοράς υπερκαλύπτεται σύμφωνα με τους ειδικούς από την μείωση των φορολογικών βαρών.

Οι επόμενες 3 ή 4 κλάσεις αναμένεται να διαμορφωθούν με κλιμακωτά υψηλότερα ποσά σταθερού ύψους. Με το σύστημα αυτό θα προκύψουν σημαντικές μειώσεις για όσους έχουν – για παράδειγμα – εισόδημα από 900 ευρώ το μήνα και πάνω, οι οποίοι κατέβαλλαν προοδευτικά αυξανόμενες εισφορές ως ποσοστό 26,95% επί του καθαρού φορολογητέου εισοδήματός τους.

Σύμφωνα με τις εισηγήσεις που δέχεται το υπουργείο Εργασίας οι εισφορές του 2019 θα παραμείνουν ως έχουν προκειμένου να κλείσει η χρονιά με το ισχύον σύστημα. Από τις αρχές του 2020 θα τεθεί σε εφαρμογή το νέο σύστημα.

Αναδρομικά 3 ή 4 μηνών

Το νέο ασφαλιστικό νομοσχέδιο θα δίνει αναδρομικά 3 ή 4 μηνών (ανάλογα με την ημερομηνία ψήφισης) για τις αλλαγές που «μετράνε» από 4 Οκτωβρίου και μέχρι την θεσμοθέτηση του νέου συστήματος. Αναδρομικά θα λάβουν από κύριες συντάξεις όσοι νέοι συνταξιούχοι εμπίπτουν στην αυξημένη ανταποδοτικότητα (έτη ασφάλισης από 30 ή 35 και πάνω) αρκεί να προκύπτουν γι αυτούς καθαρές αυξήσεις στην τσέπη και όχι αναπροσαρμογές προσωπικής διαφοράς. Επίσης, αναδρομικά θα λάβουν από 4 Οκτωβρίου και μέχρι την ψήφιση του νόμου, όποτε και αν είναι αυτή, όσοι έχασαν από τις περικοπές των επικουρικών του 2016, επειδή είχαν άθροισμα πάνω από 1.300 ευρώ. Αναδρομικά δεν υπάρχουν από τις εισφορές.

Όσο για τα παλαιά αναδρομικά από τις περικοπές του 2012 που είχαν κριθεί το 2015 αντισυνταγματικές, αυτά θα κριθούν από νέα δίκη στο ΣτΕ στο μέλλον. Όπως έχει γράψει το «Εθνος», οι πρόσφατες αποφάσεις δεν έκριναν αυτή καθεαυτή την υπόθεση των διεκδικήσεων των παλαιών αναδρομικών από τους συνταξιούχους, αλλά μόνο την μεγάλη εικόνα του επανυπολογισμού του νόμου Κατρούγκαλου, η οποία είναι συνταγματική.

Έκλεισαν έτσι οι πόρτες των διεκδικήσεων επί των επανυπολογισμένων συντάξεων. Σημαντικό ρόλο θα παίξει στο θρίλερ μια νέα απόφαση του ΣτΕ επί αίτησης αναίρεσης που έχει καταθέσει ο ΕΦΚΑ κατά πρόσφατης απόφασης του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών που δίνει αναδρομικά πριν και μετά τον νόμο Κατρούγκαλου. Η εφετειακή απόφαση είχε επικυρώσει προηγούμενη κρίση του Πρωτοδικείου καταλογίζοντας σε συνταξιούχο δικαστή αναδρομικά για την περίοδο από 1η Ιουλίου 2015 έως 30 Ιουνίου 2017. Αν η αίτηση αυτή δεν απορριφθεί για τυπικούς λόγους, και εφόσον το ανώτατο δικαστήριο μπει στην ουσία, τότε θα δείξει τι πρέπει να γίνει με τη μεταβατική περίοδο.