Συνεργασία κράτους και ασφαλιστικής αγοράς για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών

Πώς λειτουργεί η ασφάλιση έναντι φυσικών καταστροφών υπό την μορφή ΣΔΙΤ

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 13 λεπτά ┋

Xείρα βοηθείας παρέχει η ασφαλιστική βιομηχανία στο κράτος προκειμένου να αντιμετωπίσει τις φυσικές καταστροφές, με δεδομένη την αύξηση των φαινομένων και της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει προκαλέσει τρομακτικές συνέπειες στον πλανήτη. Η Ελλάδα είναι από τις χώρες που είναι απολύτως εκτεθειμένες στις φυσικές καταστροφές όπως είναι οι σεισμοί, οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές, οι χαλαζοπτώσεις, οι καταιγίδες και οι χιονοπτώσεις.

Το καλοκαίρι του 2020 την χώρα μας έπληξε η «Θάλεια» και ο «Ιανός» με προβλήματα που σημειώθηκαν στις Εύβοια και Στερεά Ελλάδα. Τον Φεβρουάριο του 2021 είχαμε την «Μήδεια» και πρόσφατα την σεισμική ακολουθία στη Θεσσαλία. Οι ζημιές σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις ξεπέρασαν τα 200 εκατ. ευρώ και οι αποζημιώσεις που πλήρωσε το κράτος καθυστέρησαν πάνω από 6 μήνες σε κάθε περίπτωση.

Αυτό σημαίνει ότι οι ζημιωθέντες από τις φυσικές καταστροφές έμειναν χωρίς νοικοκυριά ή επαγγελματικές στέγες για μεγάλη περίοδο και κατά το διάστημα αυτό αναγκάστηκαν να πληρώσουν από την τσέπη τους για να αποκαταστήσουν τις ζημιές. Στον αντίποδα, όσοι ήταν ασφαλισμένοι έναντι φυσικών καταστροφών σε ιδιωτικές εταιρείες αποζημιώθηκαν στο 90% περίπου των ζημιών τους και μέσα σε 5 ημέρες το συντομότερο και 1-2 μήνες το αργότερο μετά την φυσική καταστροφή.

Εδώ και χρόνια υπάρχουν προτάσεις για δημιουργία κοινών σχημάτων αποζημιώσεων έναντι φυσικών καταστροφών (ΣΔΙΤ) οι οποίες μάλιστα έχουν και την γνωμοδότηση από την Ε.Ε. Ωστόσο λόγω της οικονομικής συγκυρίας και της πανδημίας, τα σχήματα αυτά έχουν καθυστερήσει να υλοποιηθούν.

Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις φυσικές καταστροφές

Οι καταστροφές αποτελούν σημαντικό ζήτημα για τους πολίτες, τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν προκαλούν μόνο ανθρώπινες απώλειες αλλά και ζημίες αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο, επηρεάζοντας την οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη. Οι καταστροφές είναι δυνατόν να έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις και μπορούν να απειλήσουν ενδεχομένως ολόκληρες περιοχές σε γειτονικές χώρες. Ακόμα και στις περιπτώσεις που το κόστος μεγάλων καταστροφών είναι τοπικό, εάν αυτό δεν καλύπτεται επαρκώς από ασφάλιση, τα επιμέρους κράτη μέλη ενδέχεται να έλθουν αντιμέτωπα με μεγάλο δημοσιονομικό βάρος, το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες.

Λόγω της κλιματικής αλλαγής, η ασφάλιση θα πρέπει να καλύπτει φαινόμενα συνεχώς αυξανόμενης συχνότητας και έντασης. Οι μεταβολές στο κλίμα, τη δημογραφία και τις συγκεντρώσεις του πληθυσμού, η ανάπτυξη περιοχών εκτεθειμένων σε καταστροφές, ο αυξανόμενος πλούτος και οι αυξανόμενες αξίες των ακινήτων εντείνουν την έκθεση και την τρωτότητα των οικονομικών στοιχείων ενεργητικού και τη σοβαρότητα των ζημιών. Βραχυπρόθεσμα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλιση ενδέχεται να μην είναι τόσο σημαντικές.

Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, ιδίως σε τομείς ή περιοχές όπου η ασφάλιση δεν αποτελεί καθιερωμένη συνήθεια, η κλιματική αλλαγή ενδεχομένως να έχει επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα και το κόστος της ασφάλισης. Οι πιθανές ζημίες εξαρτώνται ιδιαιτέρως από τις μεταβολές στην έκθεση και την τρωτότητα. Συνολικά, η πιθανότητα εμφάνισης των περισσότερων τύπων ακραίων καιρικών φαινομένων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά. Λόγω των αυξανόμενων κινδύνων, σε ορισμένες περιοχές η ασφάλιση ενδέχεται να μην είναι διαθέσιμη ή να παρέχεται σε μη προσιτούς οικονομικά όρους. Η έλλειψη διαθέσιμης ασφάλισης, ένας από τους παράγοντες που συμβάλλει στην τρωτότητα, είναι δυνατόν να επιτείνει την ευπάθεια της κοινωνίας, με τις κυβερνήσεις να εμφανίζουν ενδεχομένως μεγάλη δημοσιονομική έκθεση.

Η ιδιωτική ασφάλιση δύναται να καλύπτει ορισμένα σχετικά ζητήματα πολιτικής και να συμβάλλει στη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών. Η ασφάλιση αποτελεί ένα από τα εργαλεία διαχείρισης του κινδύνου καταστροφών, σε συνδυασμό με την πρόληψη των κινδύνων, την ετοιμότητα και τα μέτρα αντίδρασης: ένα λειτουργικό σύστημα ασφάλισης έναντι του κινδύνου καταστροφών μπορεί να υπεισέρχεται, πέραν του επιμερισμού του κινδύνου, σε όλα τα επίπεδα του κύκλου διαχείρισης του κινδύνου, από την αναγνώριση και τη μοντελοποίηση των κινδύνων έως τη μεταβίβαση των κινδύνων και την αποκατάσταση.

Ο ρόλος της ασφάλισης είναι συγκεκριμένος: δεν προλαμβάνει την απώλεια ζωών ή περιουσιακών στοιχείων αλλά βοηθά στη μείωση του οικονομικού αντίκτυπου και διευκολύνει την αποκατάσταση μετά από τις καταστροφές. Τα σωστά σχεδιασμένα ασφαλιστήρια συμβόλαια μπορούν να λειτουργήσουν επίσης ως ένα εργαλείο της αγοράς για την αποθάρρυνση της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς, την προώθηση της επίγνωσης των κινδύνων και την ένταξη της θωράκισης έναντι καταστροφών στις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές αποφάσεις.

Διείσδυση της ασφάλισης έναντι φυσικών καταστροφών

Οι φυσικές καταστροφές επιφέρουν μεγάλες και σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Οι ζημίες που δεν καλύπτονται από ασφάλιση προκαλούν κυρίως το επακόλουθο μακροοικονομικό κόστος.

Η ανάλυση υπογραμμίζει ότι ο κίνδυνος πλημμύρων, καταιγίδων ή σεισμών είναι, όπως αναμενόταν, ετερογενής στα διάφορα κράτη μέλη. Ωστόσο, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι αγορές ασφάλισης έναντι καταστροφών δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν πλήρως στους υφιστάμενους κινδύνους. Σύμφωνα με έρευνα, τα ποσοστά διείσδυσης της ασφάλισης έναντι θύελλας είναι υψηλά στα περισσότερα κράτη μέλη. Ωστόσο, στην περίπτωση της ασφάλισης έναντι πλημμύρας και σεισμού, τα ποσοστά διείσδυσης είναι υψηλά μόνο στις περιπτώσεις που οι κίνδυνοι αυτοί είναι ομαδοποιημένοι με άλλους κινδύνους.

Πώς λειτουργεί η ασφάλιση έναντι φυσικών καταστροφών υπό την μορφή ΣΔΙΤ

Η ασφάλιση ανακατανέμει και μειώνει τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο που συνδέεται με δυσμενή συμβάντα, επιμερίζοντας το κόστος είτε μεταξύ ατόμων είτε μέσα στο χρόνο, ενώ μεταβιβάζει τους επιμέρους κινδύνους σε έναν όμιλο, τον οποίο διαχειρίζεται ένας ασφαλιστής. Συγκεντρώνοντας ή ομαδοποιώντας τους κινδύνους, μπορεί να μειωθεί το κόστος των καταστροφών σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Η παρεχόμενη από την ιδιωτική ασφαλιστική αγορά κάλυψη χρηματοδοτείται μέσω ασφαλίστρων, με την υποστήριξη μετοχικού κεφαλαίου, για την κάλυψη πιθανών παρεκκλίσεων από τις αναμενόμενες ζημίες. Τα ασφάλιστρα αντικατοπτρίζουν την αναμενόμενη ζημία του ασφαλισμένου ατόμου, ένα περιθώριο αβεβαιότητας για τον δεδομένο κλάδο ασφάλισης, μια χρέωση για το μετοχικό κεφάλαιο, ένα ποσοστό δαπανών επιβάρυνσης, π.χ. διοικητικών και λοιπών δαπανών που συνδέονται με την δεσμευτική κάλυψη ασφαλιστηρίων και το κέρδος. Τα ασφάλιστρα επενδύονται σε χρηματοπιστωτικές αγορές, στις οποίες οι επενδυτικοί κίνδυνοι δεν πρέπει να σχετίζονται με τον ασφαλιστικό κίνδυνο, ή αντασφαλίζονται ώστε να αφαιρεθεί ένα μέρος του κινδύνου από τον όμιλο. Με τον τρόπο αυτόν, η ασφάλιση επιμερίζει τον κίνδυνο οικονομικής ζημίας σε όλη την κοινωνία και σε διάφορες περιοχές.

Υποχρεωτική ασφάλιση έναντι καταστροφών

Οι καταναλωτές ενδέχεται να μην είναι διατεθειμένοι να ασφαλίζονται έναντι κινδύνων που δεν είναι πιθανόν να έχουν μεμονωμένα αντίκτυπο σε αυτούς. Οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις συχνά υποτιμούν τον πραγματικό κίνδυνο μιας καταστροφής για αυτούς (μυωπία απέναντι στον κίνδυνο) και δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές συνέπειες. Βασίζονται στα κοινωνικά δίκτυα ή την κρατική αρωγή.

Ένα άλλο ζήτημα ενδέχεται να είναι το ζήτημα των δυσμενών επιλογών. Αυτό αφορά το φαινόμενο στον κλάδο της ασφάλισης κατά το οποίο οι ομάδες ανθρώπων που θεωρούν ότι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο συνάπτουν ασφάλιση σε μεγαλύτερη έκταση, ενώ αυτές που δεν αντιλαμβάνονται έναν τέτοιο υψηλό βαθμό κινδύνου δεν θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να συνάψουν ασφάλιση. Οι δυσμενείς επιλογές προκαλούν ιδιαίτερα προβλήματα στην ασφάλιση έναντι καταστροφών. Εάν μόνο οι εξαιρετικά εκτεθειμένοι συνάπτουν ασφάλιση, τα ασφάλιστρα θα είναι απαγορευτικά υψηλά και ο όμιλος θα είναι υπερβολικά μικρός ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει σε καταστροφές, καθώς δεν υπάρχει θωράκιση από μη επηρεαζόμενα από καταστροφές μέλη του ομίλου.

Τα προβλήματα αυτά θα μπορούσαν να ξεπεραστούν μέσω της υποχρεωτικής ασφάλισης έναντι καταστροφών. Αυτό οδηγεί σε υψηλή διείσδυση στην αγορά και σε μεγαλύτερο όμιλο ασφαλισμένων. Έτσι διευκολύνεται ο επιμερισμός του κινδύνου και μειώνονται τα διοικητικά έξοδα ανά ασφαλιστήριο, ενώ περιορίζεται η εκ των υστέρων κρατική αρωγή.

Τι γίνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Όμιλοι ασφάλισης έναντι καταστροφών

Οι όμιλοι ασφάλισης έναντι καταστροφών είναι δυνατόν να επεκτείνουν τη δυνατότητα της ασφαλιστικής αγοράς να απορροφά τους κινδύνους. Μπορούν να παρέχουν κάλυψη έναντι συγκεντρωτικών εκθέσεων και κινδύνων που δεν είναι ασφαλίσιμοι λόγω ηθικού κινδύνου, λόγω του μικρού μεγέθους της δεδομένης αγοράς ή λόγω του υπερβολικού κόστους των απαιτήσεων. Οι όμιλοι είναι δυνατόν να συμπληρώνουν συστήματα με υποχρεωτική ομαδοποίηση προϊόντων ή με υποχρεωτική ασφάλιση.

Ο κανονισμός επιτρέπει μόνο τη συνεργασία μέσω ομίλων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Επίσης, περιορίζεται σε συμφωνίες που δεν δίνουν στις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις τη δυνατότητα να εξαλείφουν τον ανταγωνισμό όσον αφορά σημαντικό μέρος των εν λόγω προϊόντων. Απαγορεύονται οι όμιλοι που δεν προβλέπονται από τις διατάξεις του κανονισμού λόγω υψηλών μεριδίων στην αγορά, αλλά θα πρέπει να αξιολογούνται κατά περίπτωση βάσει των κανόνων του ανταγωνισμού.

Οι κυβερνήσεις ως (αντ-)ασφαλιστές και ως (αντ-)ασφαλιστές τελευταίου βαθμού στα ΣΔΙΤ

Οι δημόσιες αρχές ενδέχεται να συμμετέχουν ως ασφαλιστές ή να χρηματοδοτούν ομίλους ασφάλισης έναντι καταστροφών που λαμβάνουν σχετική εντολή από το κράτος. Τα εν λόγω ασφαλιστικά προγράμματα μπορούν να ελαφρύνουν την πολιτική πίεση για την κατανομή σημαντικών κρατικών πόρων μετά από μια φυσική καταστροφή. Ωστόσο, το πλαίσιο πρέπει να προλαμβάνει το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου, καθώς, παραδείγματος χάριν, ενδέχεται να ενθαρρύνεται η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά των κατόχων ασφαλιστηρίων, εφόσον γνωρίζουν ότι θα καλυφθούν από δημόσιους πόρους είτε έχουν προστατεύσει τους εαυτούς τους εκ των προτέρων είτε όχι.

Μέσω συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, οι ασφαλιστές είναι δυνατόν να προσφέρουν την τεχνογνωσία και τα εργαλεία τους (όπως πλατφόρμες ενημέρωσης για τους κινδύνους) για την αξιολόγηση των κινδύνων, την πώληση ασφαλιστηρίων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την παροχή συμβουλών στις κυβερνήσεις κατά τη λήψη των επενδυτικών τους αποφάσεων. Οι ασφαλιστές ενδέχεται επίσης να πρέπει να παρέχουν ασφαλιστική κάλυψη για μεσαίου μεγέθους ζημίες· η κυβέρνηση περιορίζει την έκθεσή της και οι ασφαλιστές αναλαμβάνουν κινδύνους σε επίπεδο που είναι εντός των δυνατοτήτων τους.

Οι κυβερνήσεις ενδέχεται επίσης να διαχειρίζονται προγράμματα αντασφάλισης. Είναι δυνατόν να απαιτούν από την ιδιωτική αγορά να αναλαμβάνει και να πληρώνει ένα ποσοστό του κινδύνου, π.χ. συμφωνίες ποσοστιαίας εκχώρησης.

Οι κυβερνήσεις είναι δυνατόν να λειτουργούν ως (αντ-)ασφαλιστές τελευταίου βαθμού αναλαμβάνοντας κινδύνους πάνω από ένα ορισμένο επίπεδο ζημίας λόγω καταστροφών, π.χ. αντασφάλιση περιορισμού ζημιάς (stop-loss). Η προσέγγιση αυτή συνδυάζει την ικανότητα της κυβέρνησης να επιμερίζει τον ενδεχόμενο κίνδυνο και την ικανότητα της αγοράς να εφαρμόζει ασφαλιστικές αρχές και να χρησιμοποιεί επίσης τις διοικητικές της ικανότητες, π.χ. τη συλλογή ασφαλίστρων, την εμπορική προώθηση και τη διαχείριση απαιτήσεων. Ως εκ τούτου, τα δημόσια προγράμματα είναι δυνατόν να παρέχουν κάλυψη στα υψηλότερα επίπεδα κινδύνου, ενώ η ιδιωτική αγορά εξακολουθεί να αναλαμβάνει ορισμένες ή όλες τις χαμηλότερες βαθμίδες κινδύνου.

Αξιοποιώντας τα διδάγματα και την εμπειρία από διάφορες περιφερειακές πρωτοβουλίες, η παραμετρική ασφάλιση μπορεί να θεωρηθεί ως λύση για τον ιδιωτικό και για τον δημόσιο τομέα, π.χ. στην περίπτωση δημόσιας υποδομής ζωτικής σημασίας. Είναι δυνατόν να βελτιώσει τις τιμές παροχής της ασφάλισης μειώνοντας τις διοικητικές δαπάνες, διότι δεν περιλαμβάνει διαδικασία πραγματογνωμοσύνης για τον καθορισμό των απαιτήσεων. Επίσης επιταχύνει την καταβολή της αποζημίωσης και είναι δυνατόν να σχετίζεται με απλούστερα ασφαλιστήρια. Οι παραμετρικές καλύψεις βοηθούν στη μείωση των ασυμμετριών πληροφόρησης μεταξύ των ασφαλιστών και των πελατών. Από την άλλη πλευρά, οι εν λόγω συμβάσεις ενέχουν σημαντικό βασικό κίνδυνο, ήτοι η καταβολή αποζημίωσης δεν αντιστοιχεί στην πραγματική ζημία που έχει προκληθεί και οι κάτοχοι των ασφαλιστηρίων δεν είναι απαραιτήτως σε θέση να την αξιολογήσουν.

Η ασφάλιση είναι μια εξαιρετικά σημαντική απαίτηση για την ανάπτυξη, καθώς οι μη ασφαλισμένες ζημίες είναι δυνατόν να παρατείνουν τον κύκλο της ένδειας και να εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Εναλλακτικά, στις αναπτυσσόμενες χώρες αναπτύσσονται απλουστευμένα εργαλεία μεταβίβασης κινδύνων, όπως τα προϊόντα μικρο-ασφάλισης. Προγράμματα παραμετρικής ασφάλισης έχουν εφαρμοστεί επίσης, με την υποστήριξη της Επιτροπής, σε τρίτες χώρες οι οποίες είναι ιδιαιτέρως εκτεθειμένες σε κινδύνους καιρικών φαινομένων και καταστροφών, όπως ξηρασίες, σεισμούς και θύελλες.

Προώθηση πρωτοβουλιών χρηματοδότησης κινδύνου

Η ασφάλιση παίζει βασικό ρόλο παγκοσμίως, βοηθώντας τις χώρες και τις περιφέρειες που είναι ιδιαιτέρως ευάλωτες σε καταστροφές να δημιουργήσουν αποτελεσματικούς χρηματοδοτικούς μηχανισμούς έκτακτης ανάγκης ώστε να αντιμετωπίζουν το αυξανόμενο οικονομικό κόστος των καταστροφών και των παγκόσμιων αρνητικών συνεπειών.

Εναλλακτικά, στις αναπτυσσόμενες χώρες αναπτύσσονται απλουστευμένα εργαλεία μεταβίβασης κινδύνων, όπως τα προϊόντα μικρο-ασφάλισης. Προγράμματα παραμετρικής ασφάλισης έχουν εφαρμοστεί επίσης, με την υποστήριξη της Επιτροπής, σε τρίτες χώρες οι οποίες είναι ιδιαιτέρως εκτεθειμένες σε κινδύνους καιρικών φαινομένων και καταστροφών, όπως ξηρασίες, σεισμούς και θύελλες.

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση της συνεργασίας με βασικούς διεθνείς εταίρους (π.χ. την Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνή Οργανισμό Χρηματοδότησης) και στην αύξηση της εξωτερικής στήριξης που παρέχει η Ένωση σε αναπτυσσόμενες χώρες για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων χρηματοδότησης του κινδύνου μέσω ασφάλισης, αντασφάλισης ή ομολόγων καταστροφών.

Η Επιτροπή πρότεινε προσφάτως την εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης για μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας σε αναπτυσσόμενες χώρες, το οποίο περιλαμβάνει επίσης καινοτόμες προσεγγίσεις για τη διαχείριση των κινδύνων και αναβάθμιση των υφιστάμενων ορθών πρακτικών στον τομέα αυτό.

Διαβάστε ακόμη