Ιμια: Η Συμφωνία που «γκρίζαρε» το Αιγαίο - Αποκαλύψεις από το βιβλίο των Μιχ. Ιγνατίου και Ν. Μελέτη

Τέλη Ιανουαρίου του 1996. Ελλάδα και Τουρκία βρίσκονται «ξαφνικά» στα πρόθυρα ενός πολεµικού επεισοδίου. Ελληνες και Τούρκοι κοµάντος αποβιβάζονται στα Ιµια, σε απόσταση… βολής ο ένας από τον άλλον, αµφότεροι µε το δάχτυλο στη σκανδάλη. Σηµαίες ανεβοκατεβαίνουν και ένα ελικόπτερο του ελληνικού Πολεµικού Ναυτικού πέφτει παρασύροντας στον θάνατο τρεις Ελληνες στρατιωτικούς, µε την ένταση να χτυπάει κόκκινο και το ενδεχόµενο µιας γενικευµένης σύρραξης να φαντάζει πια ορατό. Ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Χόλµπρουκ παρεµβαίνει πυροσβεστικά µε τη φράση «no ships, no troops, no flags». Οι σηµαίες υποστέλλονται και οι δυνάµεις αποσύρονται. Οµως η τουρκική θεωρία των γκρίζων ζωνών, «η πιο ακραία µορφή αµφισβήτησης της ελληνικής εδαφικής κυριαρχίας», έχει έρθει για να µείνει.

Ο Νίκος Μελέτης και ο Μιχάλης Ιγνατίου καλύπτουν τότε τα γεγονότα από την πρώτη γραµµή, ο πρώτος από την Αθήνα για την εφηµερίδα «Εθνος» και την ΕΡΤ, ο δε από την Ουάσιγκτον και τη Νέα Υόρκη για το Mega και την εφηµερίδα «Εθνος». Είκοσι τέσσερα χρόνια µετά, οι δύο πολύπειροι δηµοσιογράφοι επιστρέφουν σε εκείνη την ταραχώδη περίοδο, µε οδηγό όχι µόνο το ούτως ή άλλως πλούσιο και πρωτογενές προσωπικό τους αρχείο αλλά και µια σειρά από µέχρι πρότινος απόρρητα και εµπιστευτικά αµερικανικά τηλεγραφήµατα που βγαίνουν στο φως για πρώτη φορά µέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Η συµφωνία που “γκρίζαρε” το Αιγαίο: Από τα Ιµια στη Μαδρίτη» (εκδόσεις Πεδίο)

Οπως αποτυπώνεται και στον τίτλο του βιβλίου, αποσπάσµατα του οποίου προδηµοσιεύει το «Εθνος της Κυριακής», ο Νίκος Μελέτης και ο Μιχάλης Ιγνατίου πιάνουν το νήµα από τα Ιµια (Ιανουάριος 1996), φτάνουν στη Μαδρίτη και τη συµφωνία που υπέγραψαν εκεί οι Κώστας Σηµίτης και Σουλεϊµάν Ντεµιρέλ τον Ιούλιο του 1997 (µια συµφωνία που θα σφράγιζε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις επισφραγίζοντας παράλληλα και το «γκριζάρισµα» του Αιγαίου, όπως αναδεικνύεται µέσα από τις 400 και πλέον σελίδες του βιβλίου) και συνεχίζουν καλύπτοντας όσα θα διαδέχονταν την επίµαχη συµφωνία έως και τις αρχές του 1998.

Hταν 6 Ιουλίου του 1997 όταν η ελληνική αντιπροσωπεία, µε επικεφαλής τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σηµίτη, έφθασε στη Μαδρίτη για τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ. «Εν πτήσει προς τη Μαδρίτη […] ο υπουργός Τύπου ∆ηµήτρης Ρέππας καθησυχάζει τους δηµοσιογράφους ότι "δεν προβλέπεται συνάντηση µεταξύ Σηµίτη και Ντεµιρέλ" […] και συνεπώς το βάρος πρέπει να δοθεί στη διεύρυνση της Συµµαχίας». H αµερικανική διπλωµατία είχε όµως εργασθεί κατά τρόπο εντατικό και συστηµατικό στο παρασκήνιο για σχεδόν 18 µήνες, από την αµέσως εποµένη της κρίσης των Ιµίων έως και το καλοκαίρι του 1997, για να διαµορφώσει ένα πλαίσιο συµφωνίας µεταξύ των δύο χωρών. Οσο για το «προµαγειρεµένο» κείµενο της επίµαχης συµφωνίας, όπως οι ίδιοι οι Αµερικανοί το χαρακτηρίζουν στα απόρρητα τηλεγραφήµατά τους, αυτό είχε ήδη συµφωνηθεί αρκετές ηµέρες προτού πέσουν οι τελικές υπογραφές στη Μαδρίτη το καλοκαίρι του 1997.

Τα παρασκηνιακά παζάρια και οι συναντήσεις, οι τουρκικές «επιρροές» και όλη εκείνη η αµερικανο-κινούµενη «σκοτεινή διαδροµή» που οδήγησε στη Μαδρίτη έρχονται πλέον στο φως, µε τη συνδροµή και σειράς δεκάδων αµερικανικών τηλεγραφηµάτων που βλέπουν το φως της δηµοσιότητας για πρώτη φορά, µέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Η συµφωνία που "γκρίζαρε" το Αιγαίο: Από τα Ιµια στη Μαδρίτη».

«Ψυχρή καταγραφή των γεγονότων»

«Επιλέξαµε να αφήσουµε τα γραπτά κείµενα να "µιλήσουν", να συµβάλουν στην αναπαράσταση της πορείας από το επεισόδιο των Ιµίων, που οδήγησε -κατόπιν αµερικανικού σχεδίου- στη Συµφωνία της Μαδρίτης. Τα αµερικανικά τηλεγραφήµατα παρέχουν µια ψυχρή τεχνοκρατική καταγραφή των γεγονότων, των συναντήσεων πίσω από κλειστές πόρτες, των εµπιστευτικών συζητήσεων των πρωταγωνιστών αυτής της πορείας, των προσδοκιών και των επιδιώξεών τους, των αντιδράσεων της στιγµής. Χωρίς εκ των υστέρων ερµηνείες των χειριστών και όσων λάµβαναν τις αποφάσεις, χωρίς προσπάθειες προστασίας της υστεροφηµίας των πρωταγωνιστών, χωρίς µεταγενέστερες παρεµβάσεις, που θα είχαν στόχο τη "δικαίωση" κινήσεων και πρωτοβουλιών όσων συµµετείχαν σε αυτό το διπλωµατικό παζάρι.

Επιλέξαµε να αφήσουµε πολλά τηλεγραφήµατα στην πλήρη τους µορφή, ώστε να αποδίδουν τη συνολική εικόνα του πλαισίου εντός του οποίου γίνονταν οι συνοµιλίες» σηµειώνουν στον πρόλογο του βιβλίου τους οι συγγραφείς Νίκος Μελέτης και Μιχάλης Ιγνατίου, δύο καταξιωµένοι δηµοσιογράφοι που συνεχίζουν -δυόµισι δεκαετίες µετά τη Συµφωνία της Μαδρίτης- να βρίσκονται στην πρώτη γραµµή της ενηµέρωσης κυνηγώντας την ουσία της είδησης, ο πρώτος µέσα από την ΕΡΤ και τον «Φιλελεύθερο»/Liberal, και ο δεύτερος µέσα από το «Eθνος», το Open TV και την ιστοσελίδα HellasJournal.com. Κάπως έτσι λοιπόν, µέσα από τα τηλεγραφήµατα των Αµερικανών όπως εκείνα παρουσιάζονται στο βιβλίο, ξεκινάµε µαθαίνοντας, για παράδειγµα, ότι «οι Τούρκοι γνώριζαν ότι τα Ιµια ήταν ελληνικά».

«Οι Τούρκοι γνώριζαν καλά το πλαίσιο των διεθνών συµφωνιών οι οποίες αναγνώριζαν την ελληνική κυριαρχία επί των Ιµίων, αλλά είχαν αποφασίσει να “καταχωνιάσουν” ακόμη και τα στοιχεία που υπήρχαν στο αρχείο του τουρκικού ΥΠΕΞ, προκειμένου να στηθεί το επεισόδιο των Ιμίων – ένα επεισόδιο από το οποίο ξεκίνησε ανοικτά η αμφισβήτηση του status quo στο Αιγαίο» σημειώνουν οι Νίκος Μελέτης και Μιχάλης Ιγνατίου, επικαλούμενοι σχετικό αμερικανικό τηλεγράφημα του Απριλίου του 1996: «Ενα τηλεγράφημα του Αμερικανού πρέσβη στην Αγκυρα Ρικιαρντόνε στις 2 Απριλίου 1996 (αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο των Μ. Ιγνατίου και Αθ. Ελλις “Iμια - Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών”), που περιγράφει τη συνάντησή του με Τούρκο αξιωματούχο του οποίου το όνομα κράτησε προστατευμένο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, δηλώνει ότι όχι μόνο είχαν στείλει οι Ιταλοί το κρυπτο-τηλεγράφημα που απεδείκνυε ότι τα Ιμια ανήκαν στην Ιταλία και παραδόθηκαν κατόπιν στην Ελλάδα, αλλά και ότι το ίδιο το τουρκικό ΥΠΕΞ είχε στη διάθεσή του τα σχετικά ντοκουμέντα. Ο Αμερικανός διπλωμάτης μάλιστα καταγράφει με τον πλέον σαφή τρόπο ότι ο συγκεκριμένος Τούρκος αξιωματούχος "δεν αποδίδει την οποιαδήποτε εγκυρότητα στις τουρκικές θέσεις"»…

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1996

ΑΠΟ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΓΚΥΡΑΣ

ΠΡΟΣ: ΥΠΟΥΡΓΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ(SECSTATE WASHDC 4946)

ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΑΔΑΝΩΝ

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΜΟΝΙΜΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΟΗΕ

ΘΕΜΑ: ΤΟΥΡΚΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΕΕ: ΠΡΟΚΑΤΕΙΛΗΜΜΕΝΗ ΘΕΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΚΥΡΑ

Ιμια/Καρντάκ

Λογοκριμένο κείμενο (που αναφέρεται προφανώς στο όνομα του Τούρκου αξιωματούχου με τον οποίο έχει γίνει η συνάντηση). […] είπε ότι οι Ιταλοί στις 20 Φεβρουαρίου στη Ρώμη είχαν παραδώσει στον τότε Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Ντενίζ Μπαϊκάλ αντίγραφο του «Πρωτοκόλλου» που υπογράφτηκε μεταξύ των κυβερνήσεων της Ιταλίας και της Τουρκίας στις 28 Δεκέμβριου 1932 στην Αγκυρα, το οποίο δείχνει ότι τα Καρντάκ ήταν προδήλως ιταλικά (τα ιταλικά Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα το 1947). Ο (λογοκριμένο το όνομα) είπε ότι το τουρκικό ΥΠΕΞ «είχε ήδη ένα αντίγραφο του “πρωτοκόλλου” στα δικά του αρχεία» πριν ακόμη το δώσουν οι Ιταλοί στον Μπαϊκάλ […].

ΣΧΟΛΙΟ: Οι Τούρκοι αμφισβητούν τη νομιμότητα του Πρωτοκόλλου του Δεκέμβριου του 1932 υποστηρίζοντας ότι αυτό ποτέ δεν επικυρώθηκε αρμοδίως. Επίσης αμφισβητούν τη δυνατότητα εφαρμογής του «πρωτοκόλλου» στις συνθήκες του 1947 για την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Ο (λογοκριμένο όνομα) δεν αποδίδει οποιαδήποτε εγκυρότητα σε αυτές τις τουρκικές θέσεις […]. Ρικιαρντόνε

«Από τη στιγμή που ξέσπασε η κρίση των Ιμίων […] η Τουρκία και οι ΗΠΑ δούλευαν ήδη για την επόμενη ημέρα» σημειώνουν οι Νίκος Μελέτης και Μιχάλης Ιγνατίου. «Ο στόχος δεν ήταν άλλος από αυτόν που είχε διαμορφωθεί μετά το 1974. Απευθείας διμερής διάλογος και διαπραγμάτευση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας επί όλων των θεμάτων του Αιγαίου, καθώς και καθοδήγηση των δύο χωρών στην κατεύθυνση θεσμοθετημένης συμφωνίας, που είτε θα επισημοποιούσε την επίλυση των διαφορών τους είτε θα εγκαθιστούσε ένα μορατόριουμ "μονομερών" ενεργειών, με ταυτόχρονη αποδοχή εκ μέρους της Αθήνας της ύπαρξης "ζωτικών" συμφερόντων της Τουρκίας στο Αιγαίο […].

Πρώτη επιδίωξη ήταν να αποφευχθεί η γενικευμένη στρατιωτική σύγκρουση. Να παγώσει η κρίση, να βρεθούν κανάλια επικοινωνίας και να διαμορφωθούν ένα πλαίσιο διαχείρισης των εντάσεων και ο καθορισμός οδικού χάρτη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Το κρίσιμο σημείο δεν ήταν άλλο από το να υπάρξει και θεσμική επιβεβαίωση αυτής της πορείας.

Αυτό ήταν που ο ίδιος ο Μεσούτ Γιλμάζ (σ.σ.: τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας) είχε προτείνει αμέσως μετά τα Ιμια (σ.σ.: με τη γνωστή ως “Πρωτοβουλία για την Ειρήνη”)∙ αλλά και οι Αμερικανοί, όπως φαίνεται από τα απόρρητα τηλεγραφήματα, δούλευαν ένα τέτοιο σχέδιο στο παρασκήνιο». «Ο Τόμας Νάιλς, ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα, αν και παρεξηγημένη προσωπικότητα λόγω κάποιων ιδιορρυθμιών, όπως η αδυναμία στον σκύλο του Wheats, που έγινε γνωστός στην Ελλάδα όταν συνόδευσε το αφεντικό του σε μια από τις συναντήσεις του στο υπουργείο Εξωτερικών με τον Θεόδωρο Πάγκαλο, ή το γεγονός ότι ο ίδιος ο διπλωμάτης εμφανίσθηκε με χλαμύδα την 1η Ιουνίου 1996 στην αναβίωση των αγώνων προς τιμήν του Νέμειου Διός, είχε αρχίσει να δουλεύει την αμερικανική πολιτική για τα Ελληνοτουρκικά. Η αμερικανική πρεσβεία προετοίμαζε εντατικά την επίσκεψη Σημίτη στην Ουάσιγκτον και τη συνάντηση με τον πρόεδρο Μπιλ Κλίντον».

ΑΠΟΡΡΗΤΟ

ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 27 ΜΑΡΤΙΟΥ 1996

ΑΠΟ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΗΠΑ, ΑΘΗΝΑ

ΠΡΟΣ: ΣΤΕΙΤ ΝΤΙΠΑΡΤΜΕΝΤ, ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ (ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΔΟΣΗ)

ΘΕΜΑ: ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΣΗΜΙΤΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ

Θέλουμε να εξασφαλίσουμε τη δέσμευση Σημίτη σε μια διαδικασία για την επίλυση των διαφορών με την Τουρκία. Η θέσπιση μιας τέτοιας διαδικασίας, για την αποκλιμάκωση ή την αποφυγή ενδεχόμενων συγκρούσεων τύπου Ιμίων, θα είναι από μόνη της επιτυχία της συνάντησης. (Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.) […] Πρέπει να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο ή σε άλλο διεθνές όργανο για την επίλυση των νομικών διαφορών στο Αιγαίο. Πρέπει επίσης να τονίσουμε τη χρησιμότητα τακτικών ελληνοτουρκικών συναντήσεων σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών και κατώτερο με αντικείμενο τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος (π.χ. επιβολή της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά, περιβάλλον), οι οποίες δεν θα επικεντρώνονται αποκλειστικά στα σημεία τριβής. Παρότι ο Πάγκαλος επικρίθηκε όταν πρότεινε μια τέτοια κίνηση, πρέπει να πιέσουμε για την αμοιβαία αποχώρηση δυνάμεων στη Δυτική Ανατολία και στο Ανατολικό Αιγαίο.

«Στη συνάντηση Σημίτη - Κλίντον στον Λευκό Οίκο (σ.σ.: Απρίλιος 1996) εκφράστηκε για πρώτη φορά η προθυμία της αμερικανικής πλευράς να μεσολαβήσει στα Ελληνοτουρκικά». Ωστόσο, όπως σημειώνουν στο βιβλίο τους οι Μιχάλης Ιγνατίου και Νίκος Μελέτης, «ήταν σαφές ότι η αμερικανική παρέμβαση, την οποία διακαώς επιθυμούσε η Αθήνα, δεν θα είχε τη μορφή δικαίωσης των ελληνικών θέσεων, αλλά στη γνωστή λογική των ίσων αποστάσεων θα οδηγούσε τις δύο πλευρές στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης από μηδενική βάση, βάζοντας έτσι στην ατζέντα τις τουρκικές μονομερείς διεκδικήσεις». Αποκαλυπτικό ως προς τις αμερικανικές διαθέσεις είναι το τηλεγράφημα, με ημερομηνία 17 Απριλίου, που αποστέλλεται από το γραφείο του υπουργού Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ αναφορικά με τη συνάντηση που είχε ο Αμερικανός ΥΠΕΞ στις 10 Απριλίου με τον Κώστα Σημίτη.

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

STATE 080186 172257Z E10 172255Ζ APR 96

ΑΠΟ: ΥΠΟΥΡΓΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ

ΠΡΟΣ: ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ (ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΔΟΣΗ)

ΘΕΜΑ: OFFICIAL INFORMAL

Στις 10 Απριλίου, ο υπουργός συνάντησε τον Ελληνα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Σημίτη για ανασκόπηση μιας ευρύτατης γκάμας θεμάτων εξωτερικής πολιτικής […]. Ελληνοτουρκικές σχέσεις Ο πρωθυπουργός επισήμανε ότι η Ελλάδα ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την Τουρκία (in the development of Turkey) και για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Η Ελλάδα υποστηρίζει την Τελωνειακή Ενωση ΕΕ - Τουρκίας, περιλαμβανομένου και του χρηματοδοτικού πακέτου για την Τουρκία. Οι Ελληνες επιχειρηματίες επιθυμούν να έχουν συναλλαγές και να συνεργαστούν με την Τουρκία.

(Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.) Ο υπουργός είπε ότι θα επιθυμούσε να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία, αλλά επισήμανε ότι δεν εργαζόμαστε εδώ για μεσολάβηση ή διαιτησία. Ο Λέικ (σ.σ.: ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Τόνι Λέικ) ρώτησε εάν η ελληνική πλευρά μπορούσε να μας δώσει κάτι να το προσφέρουμε στην τουρκική κυβέρνηση ώστε να βοηθήσουμε να προχωρήσει αυτή η βήμα προς βήμα διαδικασία […].

(Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.) Ο υπουργός τόνισε ότι υπάρχει και το θέμα της ισορροπίας. Χρειάζεται να υπάρχουν αρκετά θέματα ώστε να μπορεί να γίνει το παζάρι. Ετσι και οι δύο πλευρές θα μπορούν να είναι νικητές. (Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.)

«Στις 27 Απριλίου 1996, συνεδριάζει στο Βουκουρέστι ο ΟΣΕΠ (σ.σ.: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας Εύξεινου Πόντου). Το Falcon 900, το ελληνικό κυβερνητικό αεροσκάφος, φθάνει στη ρουμανική πρωτεύουσα μεταφέροντας τον υπουργό Εξωτερικών Θεόδωρο Πάγκαλο […]. Οι Eλληνες δημοσιογράφοι, χαμένοι στο τεράστιο αυτό κτίριο, είχαν στραμμένη την προσοχή τους σε έναν καλοντυμένο γαλανομάτη μεσήλικα με λεπτό περιποιημένο μουστάκι που θύμιζε περισσότερο Παριζιάνο μεγαλοαστό καλλιτέχνη. Ηταν ο νέος Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Εμρέ Γκιονενσάι […].

Οι τέσσερις - πέντε Ελληνες δημοσιογράφοι που βρίσκονταν εκεί κατευθύνθηκαν στην αίθουσα που θα έδινε συνέντευξη Τύπου ο κ. Γκιονενσάι, ο οποίος απάντησε ευγενικά σε όλες τις ερωτήσεις […]. Μια φράση άρχισε ξαφνικά να "χτυπάει" σαν σειρήνα συναγερμού: "grey zones in the Aegean". Ηταν η πρώτη φορά που έμπαινε επισήμως στο τραπέζι των ελληνοτουρκικών σχέσεων η θεωρία των "γκρίζων ζωνών", η πρώτη συγκροτημένη και ολοκληρωμένη αμφισβήτηση ελληνικού εδάφους από την Τουρκία». Και σχεδόν ενάμιση μήνα μετά, «στις αρχές Ιουνίου (σ.σ.: του 1996), σαν βόμβα πέφτει στην Αθήνα η είδηση ότι Τούρκος επιτελικός αξιωματικός υπέβαλε αίτημα στο ΝΑΤΟ για την εξαίρεση της Γαύδου από ΝΑΤΟϊκή άσκηση, υποστηρίζοντας ότι είναι αμφισβητούμενη περιοχή».

«Υπό διεκδίκηση 100 νήσοι»

Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, «ένα δημοσίευμα της Cumhuriyet βάζει και πάλι φωτιά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις»: «Η τουρκική εφημερίδα στις 7 Αυγούστου δημοσιεύει αποσπάσματα έκθεσης του Τουρκικού Στρατού, η οποία συντάχθηκε μετά την κρίση στα Ιμια και έθετε υπό διεκδίκηση περίπου 100 νήσους, νησίδες και βραχονησίδες στο Ανατολικό Αιγαίο, οι οποίες, σύμφωνα με την έκθεση, δεν κατελήφθησαν από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και δεν μνημονεύονται ονομαστικά στις διεθνείς συνθήκες […].

Τα Ιμια δεν αποτελούν πια μεμονωμένο επεισόδιο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά είναι το "μοντέλο" για μια γενικευμένη αμφισβήτηση του status quo του Αιγαίου και της ελληνικής κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας». Οι Αμερικανοί έχουν πλέον πεισθεί ότι δεν μπορούν να αφήσουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις να κινούνται με αυτούς τους ρυθμούς: «Στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ μετέφερε στον Θεόδωρο Πάγκαλο την επιθυμία των ΗΠΑ να τεθούν επικεφαλής πρωτοβουλίας για την επίλυση της ελληνοτουρκικής έντασης στο Αιγαίο […].

Στις 13 Νοεμβρίου, αμερικανική αποστολή, υπό τον επικεφαλής της Διεύθυνσης θυνσης Νοτιοανατολικής Ευρώπης Ρόμπερτ Κάβανο, φθάνει στην Αθήνα για διερευνητικές επαφές με αξιωματούχους του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών». Κάπως έτσι, όμως, φτάνουμε πια στο 1997 και την πρώτη επέτειο από την κρίση των Ιμίων. «Καθώς συμπληρωνόταν ένας χρόνος από το επεισόδιο των Ιμίων, η αγωνία των Αμερικανών ήταν μήπως υπάρξουν εκδηλώσεις μνήμης που θα πυροδοτούσαν εντάσεις ή μήπως κάποιοι θελήσουν να μεταβούν στα Ιμια για να τιμήσουν την "επέτειο"» σημειώνουν οι Μιχάλης Ιγνατίου και Νίκος Μελέτης, επικαλούμενοι και το σχετικό τηλεγράφημα που φέρει την υπογραφή του Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα Τόμας Νάιλς.

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

ATHENS 00790 301703Z ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1997

ΑΠΟ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

ΠΡΟΣ: ΥΠΟΥΡΓΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ

ΘΕΜΑ: ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ: ΟΛΑ ΗΣΥΧΑ

Ο πρεσβευτής μίλησε με τον γ.γ. του ΥΠΕΞ Φίλωνα, στις 30 Ιανουαρίου, αναφορικά με την πιθανότητα εκδηλώσεων μνήμης ή δραστηριοτήτων σχετικά με την επέτειο του επεισοδίου των Ιμίων. Ο Φίλων ανέφερε ότι θα υπάρξουν μνημόσυνα για τους τρεις Ελληνες στρατιωτικούς που βρήκαν τον θάνατο όταν το ελικόπτερό τους συνετρίβη στα Ιμια στη διάρκεια του επεισοδίου, αλλά δεν γνώριζε τέτοιου είδους δραστηριότητες σχετικά με τη συγκεκριμένη ημέρα. Από τις συζητήσεις μας με άλλους πολιτικούς και δημοσιογράφους δεν είχε προκύψει καμία ένδειξη για οποιαδήποτε δραστηριότητα που σχεδιαζόταν για την ημέρα αυτή. Καθώς δεν έχουμε ενημέρωση, η παλαιότερη εμπειρία διδάσκει ότι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο επεισοδίου ή περιστατικών της τελευταίας στιγμής επάνω ή κοντά στα Ιμια, ειδικά από τον δήμαρχο της Καλύμνου, ο οποίος «ξεσήκωσε» πολλά προβλήματα τον τελευταίο χρόνο […]. Νάιλς

Οι εξελίξεις τρέχουν. Στις 6 Μαρτίου ο ΥΠΕΞ Θεόδωρος Πάγκαλος συναντάται «εκτάκτως στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ με την Αμερικανίδα ομόλογό του, Μαντλίν Ολμπράιτ, που τον υποδέχεται δηλώνοντας ότι οι “ΗΠΑ είναι έτοιμες να κάνουν ό,τι μπορούν” για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Αιγαίο. Ο προεδρεύων του Συμβουλίου των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, ο Ολλανδός Χανς Βαν Μίρλο, φθάνει στις 3 Απριλίου στην Αθήνα, προτού μεταβεί και στην Αγκυρα, σε μια προσπάθεια να μεσολαβήσει μεταξύ των δύο χωρών, ενώ στις 27 Μαΐου έχουμε και τη συνάντηση Σημίτη - Ντεμιρέλ στο Παρίσι». Και κάπως έτσι φτάνουμε στο καλοκαίρι του 1997, με τους Αμερικανούς να δείχνουν «αποφασισμένοι να μην αφήσουν να χαθεί η ευκαιρία για να γίνει ένα σημαντικό βήμα στα Ελληνοτουρκικά».

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

ANKARA 06078 231651Z

ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 1997

ΑΠΟ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΓΚΥΡΑΣ

ΠΡΟΣ: ΥΠΟΥΡΓΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ (ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΔΟΣΗ)

ΘΕΜΑ: ΘΕΡΙΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ […]

Οπως έχουμε δει όλα αυτά τα χρόνια και ξανά τις τελευταίες εβδομάδες, ψαράδες, τουρίστες, δημοσιογράφοι, τοπικοί πολιτικοί, προωθητές ροκ συναυλιών, θαυμαστές των γιδών ή των απόστρατων, κομάντος, όλοι μπορούν να προκαλέσουν επικίνδυνη ανάφλεξη στη στρατιωτική ένταση γύρω από τα «Καρντάκ/Ιμια» χωρίς καμία προειδοποίηση […] στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη παρουσιάζεται η ευκαιρία για εντατικές, υψηλού επιπέδου πολιτικές και στρατιωτικές, διμερείς ή πολυμερείς επαφές μεταξύ της αμερικανικής, της τουρκικής και της ελληνικής κυβέρνησης και του γ.γ. του ΝΑΤΟ.

«Ο κύβος είχε ριφθεί και ο στόχος πλέον ήταν η Μαδρίτη», όπως σημειώνουν οι Νίκος Μελέτης και Μιχάλης Ιγνατίου. Εν τω μεταξύ ωστόσο, η Ουάσιγκτον έχει πρακτικά αποδεχθεί «τη μετατροπή των δύο βραχονησίδων (σ.σ.: Ιμίων) σε αμφισβητούμενη περιοχή». Ενδεικτικό ως προς αυτό και το σχετικό τηλεγράφημα του Ιουνίου του 1997.

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

STATE 117908 232308 Z

ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 1997

ΑΠΟ: ΥΠΟΥΡΓΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ

ΠΡΟΣ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ, ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΓΚΥΡΑΣ […]

Κατανοούμε ότι και η Ελλάδα και η Τουρκία διεκδικούν την κυριαρχία στις δύο βραχονησίδες. Εμείς δεν έχουμε λάβει θέση σχετικά με το ερώτημα της κυριαρχίας. Ως γενική πολιτική, δεν παίρνουμε θέση σε ζητήματα συνόρων τα οποία δεν μας αφορούν. «Ο διπλωματικός πυρετός κλιμακώνεται καθώς ο χρόνος μετρά αντίστροφα για τη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης […]. Οι Αμερικανοί δηλώνουν ότι επιθυμούν να "προμαγειρέψουν" το κείμενο πριν φθάσουν οι δύο αντιπροσωπείες στην ισπανική πρωτεύουσα […]. Η αμερικανική διπλωματία δεν άφηνε τίποτε στην τύχη. Eχοντας καταστρώσει το "σχέδιο αρχών", δεν άφηνε πολλά περιθώρια για διαπραγμάτευση του κειμένου το οποίο θα αποτελούσε τη βάση για την κοινή δήλωση στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας περί Συμφώνου Μη Επίθεσης που η Μαντλίν Ολμπράιτ ήθελε να προωθήσει στην κοινή συνάντηση με τους ομολόγους της από την Ελλάδα και την Τουρκία».

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

ANKARA 06501 031149Z

ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 1997

ΑΠΟ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΓΚΥΡΑΣ

ΠΡΟΣ: ΣΤΕΙΤ ΝΤΙΠΑΡΤΜΕΝΤ, ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ (ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΔΟΣΗ)

Θεμα: Ο σύμβουλος του Τούρκου προέδρου ενημερώθηκε για τη σχεδιαζόμενη πρωτοβουλία της Μαδρίτης για το Αιγαίο· ζητεί από τις ΗΠΑ να παροτρύνουν διμερή συνάντηση Σημίτη - Ντεμιρέλ […]. Η υπουργός Εξωτερικών Ολμπράιτ συμφώνησε να συναντηθεί με τον Τούρκο και τον Ελληνα ομόλογό της στη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης, εάν εξασφαλίσουμε το «πράσινο φως» με τη μορφή αυστηρής δέσμευσης από αμφότερα τα μέρη στην πρωτοβουλία αρχών περί μη επίθεσης που δρομολογήσαμε.

(Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.) […] 3. Ο επιτετραμμένος επισκέφθηκε τον ανώτατο σύμβουλο Εξωτερικής Πολιτικής του προέδρου, Αχμέτ Ασέτ […]. Ο επιτετραμμένος παρέσχε στον Ασέτ το σχέδιο αρχών, επισημαίνοντας ότι επιθυμούμε να «προμαγειρέψουμε» όσο το δυνατόν περισσότερο την ελληνοτουρκική συμφωνία πριν από τη Μαδρίτη. 

ΑΠΟΡΡΗΤΟ

ATHENS 05333 041648 Z ΗΜΕΡΟΜΗΝΊΑ: 4 ΙΟΥΛΙΟΥ 1997

ΑΠΟ: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΑΘΗΝΏΝ

ΠΡΟΣ: ΣΤΕΙΤ ΝΤΙΠΑΡΤΜΕΝΤ, ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ (ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΔΟΣΗ)

ΘΕΜΑ: ΕΠΙΔΙΏΞΗ ΣΥΜΦΏΝΙΑΣ ΑΡΧΏΝ ΠΕΡΙ ΜΗ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΣΤΗ ΜΑΔΡΙΤΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΣΗ […]

Συναντήθηκα με τον Πάγκαλο για 30 λεπτά πριν από την αναχώρησή του για το Σαββατοκύριακο. Είχε το κείμενο των αρχών, το οποίο είχα δώσει στον Κρανιδιώτη, και γνώριζε επίσης καλά τις διαδικαστικές εισηγήσεις μας, τις οποίες είχε συζητήσει και με τον Σημίτη. Η αρχική ερώτησή του ήταν κατά πόσον είχαμε κάποια αντίδραση από την Τουρκία και του είπα ότι είχαμε προσεγγίσει τους Τούρκους με τις ίδιες προτάσεις τις οποίες εξέταζε τώρα η κυβέρνησή του, αλλά ότι δεν είχα λάβει ακόμη πληροφορίες σχετικά με την αντίδραση της Αγκυρας.

(Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.) 8. Ο Πάγκαλος τόνισε ότι εκτιμά ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών για τα προβλήματα της Ελλάδας με την Τουρκία και είπε ότι προσδοκά να συνεργαστεί μαζί μας για την επίτευξη προόδου στη Μαδρίτη και μετέπειτα. Μου ζήτησε να τον ενημερώσω πριν από την αναχώρησή του για τη Μαδρίτη στις 12.00, τη Δευτέρα 7 Ιουλίου, για την τουρκική αντίδραση και τυχόν άλλα σημεία τα οποία μπορεί να θέλουμε να προσθέσουμε. (Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο.)

Νάιλς

Μόλις ένα τετραήμερο μετά, η Συμφωνία της Μαδρίτης θα είναι πια γεγονός. Το απόγευμα της Τρίτης 8 Ιουλίου «η συμφωνία είχε οριστικοποιηθεί. Η Μαντλίν Ολμπράιτ και ο (υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ) Τζον Κόρνμπλουμ παρέμειναν σε γειτονική αίθουσα, και οι Πάγκαλος και Τζεμ υπό τα βλέμματα των Σημίτη, Ντεμιρέλ, Κρανιδιώτη και Οϊμέν (σ.σ.: Τούρκος ΥΦΥΠΕΞ) υπέγραψαν τη συμφωνία. Για μια τόσο σημαντική συμφωνία, όπως τη χαρακτήριζαν οι πρωταγωνιστές της, είναι εντυπωσιακό ότι δεν θέλησαν να υπάρξει ούτε τηλεοπτική κάμερα ούτε φωτογραφική μηχανή για να καταγράψει τη στιγμή της υπογραφής της. Και έτσι, το μόνο που υπήρξε ήταν μια αμήχανη χειραψία Σημίτη - Ντεμιρέλ έξω από την αίθουσα».

Η Συμφωνία της Μαδρίτης σφράγισε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά κατά τρόπο ετεροβαρή, με την Ελλάδα «να αγοράζει χρόνο μη πολέμου», αναγνωρίζοντας, όμως, όχι μόνο τα «νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο», αλλά «αποδεχόμενη, και μάλιστα λίγους μήνες μετά τα Ιμια, και το τουρκικό casus belli με τη δέσμευση για αποφυγή "μονομερών ενεργειών"», όπως σημειώνεται στον επίλογο του βιβλίου των Νίκου Μελέτη και Μιχάλη Ιγνατίου. Ενός βιβλίου ανησυχητικά επίκαιρου, καθώς είναι οι συνέπειες εκείνων των επιλογών που έρχονται σήμερα να μας στοιχειώσουν εκ νέου, υπό μορφή πια τουρκολιβυκών μνημονίων και επαπειλούμενων εισβολών στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.