Οι Τούρκοι εκβιάζουν Ρωσία και ΗΠΑ μέσω Λιβύης - Οι κίνδυνοι για την Ελλάδα

Ο Γεβγκένι Μαξίμοβιτς Πριμακόφ δεν είναι πια εδώ. Σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται πέντε χρόνια από τον θάνατό του. Η πολιτική παρακαταθήκη του Πριμακόφ συνεχίζει ωστόσο να «πλαισιώνει» τη ρωσική εξωτερική πολιτική όπως εκείνη έχει (ανα)διαμορφωθεί από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα.

Τον (άλλοτε υπουργό Εξωτερικών και έπειτα πρωθυπουργό της Ρωσίας) Γεβγκένι Πριμακόφ πολλοί ίσως να τον θυμούνται για την καλούμενη «αναστροφή» πάνω από τον Ατλαντικό. Ήταν Μάρτιος του 1999 όταν εκείνος, τότε ως πρωθυπουργός της Ρωσικής Ομοσπονδίας, μπήκε στο αεροπλάνο με προορισμό την Ουάσιγκτον όπου ήταν προγραμματισμένο να πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη… μια επίσκεψη που όμως δεν θα πραγματοποιείτο ποτέ. Ο Πριμακόφ λέγεται πως πληροφορήθηκε εν πτήσει, ενώ βρισκόταν ήδη πάνω από τον Ατλαντικό, ότι είχαν μόλις ξεκινήσει οι ΝΑΤΟικοί βομβαρδισμοί κατά της Γιουγκοσλαβίας… με αποτέλεσμα να δώσει εντολή για αναστροφή και επιστροφή πίσω στην πατρίδα ακυρώνοντας έτσι την επίσκεψη.

Περίπου δύο δεκαετίες μετά, θα ήταν η σειρά των Ρώσων υπουργών Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, και Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, να… αναβάλουν ξαφνικά την επίσκεψή τους στην Κωνσταντινούπολη, με τις φήμες μάλιστα να αφήνουν να εννοηθεί ότι το ρωσικό κυβερνητικό αεροσκάφος με τους υπουργούς είχε απογειωθεί για την Τουρκία προτού κάνει… αναστροφή πάνω από τον Εύξεινο Πόντο και γυρίσει πίσω στη Ρωσία…    

«Αναστροφές» σε Ατλαντικό και Εύξεινο Πόντο

Ανεξάρτητα από το εάν όντως υπήρξε αναστροφή ή όχι, το γεγονός παραμένει: Ρώσοι και Τούρκοι είχαν προγραμματίσει συνομιλίες για τις 14 Ιουνίου στην Κωνσταντινούπολη, συνομιλίες που τελικώς δεν πραγματοποιήθηκαν, με τη σχετική είδηση μάλιστα της αναπάντεχης αναβολής τους να «σκάει» κυριολεκτικά την ύστατη στιγμή, αφήνοντας να διαφανούν εάν όχι ρήγματα τότε οπωσδήποτε αρρυθμίες στις σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Δεδομένου ότι επρόκειτο για συνομιλίες που θα περιστρέφονταν γύρω από τις εξελίξεις σε Λιβύη και Συρία, το ερώτημα επανέρχεται δριμύ: Μπορούν Τούρκοι και Ρώσοι να βρουν ένα modus «συνύπαρξης» στα ανοιχτά μέτωπα της υφηλίου όπου εκείνοι στηρίζουν αντιμαχόμενα στρατόπεδα; Το ερώτημα επανέρχεται όμως δριμύ όχι μόνο λόγω των συνομιλιών που αναβλήθηκαν αλλά και στη σκιά των ουκ ολίγων αποκλινουσών δηλώσεων που είχαν προηγηθεί.

Οι Τούρκοι στρέφονται στις ΗΠΑ μέσω Λιβύης

Στις 8 Ιουνίου, έπειτα από σχετική τηλεφωνική συνομιλία που είχε με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, ο Τούρκος ηγέτης Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βγήκε δημοσίως και προανήγγειλε την έλευση μιας «νέας εποχής» στις σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας, σημειώνοντας μάλιστα με νόημα ότι το εφαλτήριο αυτής της «νέας εποχής» θα είναι η διαχείριση της λιβυκής κρίσης. Τρία 24ωρα αργότερα, στις 11 Ιουνίου, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου θα έβγαινε ανοιχτά και θα καλούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες «να παίξουν έναν πιο ενεργό ρόλο στη Λιβύη» υπογραμμίζοντας και εκείνος με νόημα ότι η μεγαλύτερη εμπλοκή των ΗΠΑ στο συγκεκριμένο μέτωπο είναι «σημαντική» και «για τη διαφύλαξη των συμφερόντων του ΝΑΤΟ»…  

Διαβάζοντας τις τουρκικές δηλώσεις θα μπορούσε να υποθέσει κανείς πολλά:

• ότι οι Τούρκοι ίσως να αναζητούν πλέον μια κάποια αμερικανική/ΝΑΤΟική «κάλυψη» στη Λιβύη,
• ότι ίσως να θέλουν να «νομιμοποιήσουν» την εκεί τουρκική στρατιωτική παρουσία μέσω του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, διεκδικώντας οι ίδιοι ρόλο άτυπου εκπροσώπου της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στο λιβυκό μέτωπο ενάντια σε Ρώσους και Άραβες,
• ότι ίσως να επιθυμούν να ενισχύσουν – μέσω των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ – τη διαπραγματευτική τους θέση απέναντι στο αντίπαλο λιβυκό στρατόπεδο (Ακίλα Σαλέχ, Λιβυκός Εθνικός Στρατός LNA, Χαλίφα Χάφταρ) και όλους εκείνους που επιμένουν να το στηρίζουν (Ρωσία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αίγυπτος κ.ά.),
• ότι ίσως να επιδιώκουν και να εκβιάσουν – μέσω Λιβύης – εάν όχι τη στήριξη τότε τουλάχιστον την ανοχή των ΗΠΑ για τα επεκτατικά σχέδια της Τουρκίας στη Μεσόγειο (βλέπε τουρκολιβυκό μνημόνιο), γνωρίζοντας ότι πρόκειται για σχέδια που οδηγούν την Τουρκία σε σύγκρουση με άλλες ΝΑΤΟικές δυνάμεις (Γαλλία, Ελλάδα)
• ότι μπορεί να τρέχουν να προλάβουν και ένα τυχόν «άδειασμά» τους από τις ΗΠΑ, εάν η Ουάσιγκτον προτιμήσει για παράδειγμα να πάρει στη λιβυκή κρίση θέση στο πλευρό της Αιγύπτου και όχι της Τουρκίας (πράγμα δύσκολο). 

«Από τη Συρία έως τη Λιβύη, από τη Μαύρη Θάλασσα έως τη Μεσόγειο, ο Ερντογάν τώρα εκτιμά ότι η Τουρκία χρειάζεται την Αμερική πολιτικά και στρατηγικά περισσότερο από όσο τη χρειαζόταν προ μηνών», γράφει ο πολύπειρος Τούρκος δημοσιογράφος Τζενγκίζ Τζαντάρ, υπογραμμίζοντας μάλιστα με νόημα ότι «η Τουρκία χρειάζεται την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών για να εφαρμόσει την περιφερειακή της (σ.σ. τουρκική) ατζέντα» όχι μόνο στη Λιβύη αλλά και «παραπέρα».   

Η Λιβύη πιθανό «κλειδί» για τα σχέδια των ΗΠΑ στη Μεσόγειο

Οι Αμερικανοί πάντως από την πλευρά τους φαίνεται σε έναν βαθμό να «ανταποκρίνονται»: εκφράζοντας για παράδειγμα την πρόθεση να ενισχύσουν μέσω Τυνησίας τη στρατιωτική τους παρουσία στην Αφρική (United States Africa Command), επικρίνοντας τις ρωσικές γεωπολιτικές φιλοδοξίες στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου («Η Ρωσία σαφώς και προσπαθεί να γείρει τη ζυγαριά υπέρ της στη Λιβύη», θα δήλωνε πρόσφατα ο Αμερικανός στρατηγός Στίβεν Τάουνσεντ), και παρουσιάζοντας «ντοκουμέντα» που φέρονται να αποδεικνύουν τη στρατιωτική εμπλοκή της Μόσχας στο εμφυλιοπολεμικό-proxy λιβυκό μέτωπο.

Να σημειωθεί ότι στο τιμόνι της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για τη Λιβύη, στη θέση του παραιτηθέντα Λιβανέζου Γκασάν Σαλαμέ, βρίσκεται επί του παρόντος (μέσα Ιουνίου του 2020) μια Αμερικανίδα, η Στέφανι Γουίλιαμς, η οποία φέρεται μάλιστα να έχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις και με ισλαμιστές πολιτικούς της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του τουρκόφιλου Φαγιέζ αλ Σάρατζ όπως είναι για παράδειγμα ο υπουργός Εσωτερικών Φάτι Μπασάγκα. Για την ιστορία, ο Μπασάγκα είναι ο πολιτικός που είχε προ ημερών διαμηνύσει ότι οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία και τους εισαγόμενους από τη Συρία ισλαμιστές-μισθοφόρους δυνάμεις του GNA δεν πρόκειται να σταματήσουν την προέλασή τους εάν δεν καταλάβουν πρώτα τη (στρατηγικά τοποθετημένη κοντά στα terminals των ενεργειακών εξαγωγών) Σύρτη καθώς και την αεροπορική βάση της αλ Τζούφρα.  

Εάν πιστέψουμε μάλιστα όσα δήλωσε Τούρκος αξιωματούχος υπό καθεστώς ανωνυμίας στο πρακτορείο Reuters, τότε ήταν ακριβώς αυτή η επαπειλούμενη επίθεση στη Σύρτη από τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις του GNA που οδήγησε στην ξαφνική αναβολή της προγραμματισμένης για τις 14 Ιουνίου επίσκεψης των Λαβρόφ και Σοϊγκού στην Κωνσταντινούπολη.   

Οι εξελίξεις στη Λιβύη «απαιτούν πιο ενεργή ανάμειξη από την πλευρά των ΗΠΑ», γράφει από την πλευρά του ο Μπεν Φίσμαν στην ιστοσελίδα του Washington Institute For Near East Policy, σημειώνοντας μάλιστα με νόημα ότι «τις τελευταίες εβδομάδες η κυβέρνηση Τραμπ έχει αναλάβει μεγαλύτερη διπλωματική δράση στη Λιβύη σε επίπεδο ανώτερων αξιωματούχων από ό, τι είχε συνολικά τους προηγούμενους δεκατρείς μήνες».

Αξιοποιώντας τη Λιβύη όχι μόνο ως εφαλτήριο ή αφορμή αλλά και ως μοχλό πίεσης, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε παράλληλα να προωθήσει και μια σειρά από συμφωνίες ευρύτερα στην περιοχή της Μεσογείου με απώτερο στόχο τον περιορισμό όχι μόνο της ρωσικής αλλά και της κινεζικής επιρροής. Κατά «σύμπτωση», υπάρχουν ήδη φωνές στις ΗΠΑ που πιέζουν προς μια τέτοια κατεύθυνση, διακινώντας ιδέες που είχαν ακουστεί και στο πρόσφατο παρελθόν περί συμμετοχής της Τουρκίας στο Eastern Mediterranean Gas Forum ή ακόμη και περί αλλαγών στη «γλώσσα» του Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act των Ρούμπιο και Μενέντεζ ώστε να μπορούν να ενταχθούν σε αυτό ως «σημαντικές» για την Αμερική και άλλες χώρες της περιοχής πέρα από την Ελλάδα και την Κύπρο.

Στην (αντ)επίθεση η Μόσχα

Όσο για τη Μόσχα, εκείνη φροντίζει να… ανταποδίδει τα πυρά. Μιλώντας σε δημοσιογράφους στις 4 Ιουνίου, η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα, εξέφρασε τη «βαθιά ανησυχία» της ρωσικής κυβέρνησης για τον «αυξημένο αριθμό των εγκλημάτων» που διαπράττονται πια στη δυτική Λιβύη από ένοπλους τζιχαντιστές που έχουν προέλθει από τη Συρία... 

Ο ειδικός εκπρόσωπος του Βλάντιμιρ Πούτιν για τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, υφυπουργός Εξωτερικών Μιχαήλ Μπογκντάνοφ, παραχώρησε προ ημερών συνέντευξη στην αιγυπτιακή εφημερίδα Al-Ahram. «Η Αίγυπτος είναι ένας από τους κυρίους εταίρους και συμμάχους μας όταν πρόκειται για τη συμβολή σε μια λιβυκή διευθέτηση. Συντονίσαμε στενά τις θέσεις μας με τους Αιγύπτιους συναδέλφους μας πριν από τη Διάσκεψη του Βερολίνου. Οι χώρες μας βρίσκονται επίσης σε τακτική επαφή στο υψηλότερο επίπεδο για το Λιβυκό ζήτημα», δήλωσε μεταξύ άλλων ο Μπογκντάνοφ υπογραμμίζοντας παράλληλα και τους «στρατηγικούς δεσμούς» μεταξύ των δύο χωρών που συνεχίζουν να αναπτύσσονται, με την Αίγυπτο μάλιστα να ξεχωρίζει και ως ο μεγαλύτερος εμπορικός/οικονομικός εταίρος της Ρωσίας σε Αφρική και αραβικό κόσμο. Σημειώνεται ότι τις περασμένες ημέρες ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ είχε τηλεφωνικές συνομιλίες με τον πρόεδρο του λιβυκού Κοινοβουλίου Ακίλα Σαλέχ και με τον υπουργό Εξωτερικών της Αιγύπτου Σάμεχ Σούκρι ενώ στις 16 Ιουνίου εκείνος υποδέχεται στη Ρωσία και τον Ιρανό ΥΠΕΞ Τζαβάντ Ζαρίφ.  

Πλούσια σε μηνύματα ήταν ωστόσο και η συνέντευξη που παραχώρησε προ ημερών ο Ρώσος πρέσβης στην Ελλάδα Αντρέι Μάσλοφ στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, μια συνέντευξη στο πλαίσιο της οποίας ο Ρώσος διπλωμάτης δήλωσε: 

• ότι τα ελληνικά νησιά έχουν δικαίωμα σε ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα βάσει του Άρθρου 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας,
• καθώς και ότι η Ελλάδα «δικαιούται να συμμετέχει πλήρως στις πολυμερείς προσπάθειες για την επίλυση της σύγκρουσης στη Λιβύη».

Τα ρωσοτουρκικά αγκάθια που παραμένουν

Το ότι οι σχέσεις ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία είναι σήμερα καλύτερες από ό,τι ήταν στο παρελθόν, δεν το αμφισβητεί κανείς. «Όσο για τις σχέσεις μας με την Τουρκία, αυτές είναι εποικοδομητικές και αναπτύσσονται δυναμικά», σημείωσε σχετικά ο Ρώσος πρέσβης, Αντρέι Μάσλοφ, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Υπάρχουν όμως παράλληλα και αγκάθια που παραμένουν, όχι μόνο στη Συρία και στη Λιβύη αλλά και σε άλλες περιοχές όπως είναι ο Εύξεινος Πόντος και ο νότιος Καύκασος. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να παραβλέψει κανείς και το γεγονός ότι η Μόσχα συνεχίζει να διατηρεί εξαιρετικές σχέσεις με «εχθρούς» της Τουρκίας του Ερντογάν όπως είναι για παράδειγμα οι Μπασάρ αλ Άσαντ, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι κ.ά.

Στον αντίποδα, βέβαια, και η Άγκυρα αναπτύσσει δεσμούς με χώρες όπως είναι για παράδειγμα η Ουκρανία (Ukrspecexport-Baykar Makina κ.ά.), η Γεωργία (από όπου περνά και ο αγωγός TANAP), το Αζερμπαϊτζάν (από το οποίο η Τουρκία εισήγαγε τους τελευταίους μήνες περισσότερο φυσικό αέριο από ό,τι από τη Ρωσία) αλλά και η Ρουμανία για παράδειγμα που προσφάτως κατέταξε τη Ρωσία μεταξύ των «απειλών» για την περίοδο 2020-2024.  

Ρώσοι και Τούρκοι έχουν βρεθεί, όμως, το τελευταίο διάστημα να ανταλλάσσουν και… επικοινωνιακά πυρά, με την τουρκόφωνη έκδοση του ρωσικού ειδησεογραφικού δικτύου Sputnik (Sputnik Turkiye) να αποδομεί τουρκικές θέσεις μέσα από σειρά δημοσιευμάτων, και την Άγκυρα να «απαντά»… από τη μία συλλαμβάνοντας δημοσιογράφους του Sputnik Turkiye (ενδεικτική η περίπτωση του Mahir Boztepe) και από την άλλη λανσάροντας μια νέα δική της ρωσόφωνη έκδοση του τουρκικού TRT.

«Το διευρυμένο στρατιωτικό αποτύπωμα της Μόσχας στη Συρία, στην Αρμενία, στις αποσχισθείσες περιοχές της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, και στη χερσόνησο της Κριμαίας τροφοδοτεί τους τουρκικούς φόβους περί περικύκλωσης […] Η ρωσική στρατιωτική παρουσία έχει αυξηθεί παντού: στην Κριμαία, στην Αρμενία, στην Ανατολική Μεσόγειο», σημειώνει σε παλαιότερη μακροσκελή ανάλυσή του το International Crisis Group, εστιάζοντας κυρίως στον Εύξεινο Πόντο. Είναι εκεί άλλωστε όπου η ρωσική στρατιωτική παρουσία έχει όντως αυξηθεί σημαντικά έπειτα από το 2014 και την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε πολλοί Τούρκοι αξιωματούχοι να ανησυχούν μήπως η Μαύρη Θάλασσα μετατραπεί σε «ρωσική λίμνη».

Οι τουρκικές ανησυχίες αποτυπώνονται παράλληλα και στις θέσεις Τούρκων ακαδημαϊκών. Οι Μιτάτ Τσελίκπαλα και Έμρε Έρσεν έβλεπαν για παράδειγμα με ανησυχία ήδη από το 2018, μέσα από τις σελίδες του 23^ου τεύχους της έκδοσης PERCEPTIONS του Κέντρου Στρατηγικής Έρευνας SAM του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, τη Ρωσία να διαμορφώνει τουλάχιστον «τρεις σφαίρες anti-access/area denial A2/AD» γύρω από τουρκικά εδάφη. Κι όλα αυτά… σε μια περίοδο κατά την οποία το τουρκικό πολεμικό ναυτικό επίσης απλώνεται ανοίγοντας επεκτατικά «πανιά» από τη Μεσόγειο έως και τη Μαύρη Θάλασσα στο όνομα της καλούμενης «Γαλάζιας Πατρίδας»…

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ωστόσο και ένα δημοσίευμα της Wall Street Journal (με ημερομηνία δημοσίευσης τη 15η Ιουνίου) σύμφωνα με το οποίο τουρκικές εταιρείες χρωστούν σχεδόν… 2 δισεκατομμύρια δολάρια στη ρωσική Gazprom. «Η Gazprom ζητά να πληρωθεί αλλά το χρέος είναι τεράστιο», εμφανίζεται να δηλώνει Τούρκος αξιωματούχος αναφερόμενος στο συγκεκριμένο θέμα.