Μίμης Φατούρος: Φίλοι του μιλούν στο ethnos.gr για τον διανοούμενο των συναινέσεων

Λίγο πριν έρθει η Χούντα το 67 οι περισσότεροι φοιτητές της Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ ήταν κυρίως  από την Αθήνα, κινητά δεν υπήρχαν κα τα τηλέφωνα στοίχιζαν μια… ολόκληρη περιουσία. Ο Δημήτρης Φατούρος όπως και όλοι οι καθηγητές της Πολυτεχνικής είχαν ένα περιθώριο δωρεάν κλήσεων από τα προσωπικά τηλέφωνα των γραφείων τους λόγω της θέσης τους. Επειδή ήταν τηλέφωνα με καντράν και όχι με πλήκτρα, έβαζαν μια κλειδαρίτσα στο μηδέν γατί για να πάρεις τηλέφωνο έπρεπε να πάρεις πρώτα το μηδέν. Όλοι τα είχαν κλειδωμένα. Όχι όμως και ο Φατούρος το γραφείο του οποίου ήταν πάντα ανοιχτό στο πανεπιστήμιο. 

«Του ήρθε λοιπόν ‘ταμπλάς’ όταν είδε το λογαριασμό φουσκωμένο γιατί διάφοροι έξυπνοι, τζαμπατζήδες πήγαιναν και τηλεφωνούσαν στους δικούς τους, τους φίλους τους και τις φίλες τους στην Αθήνα από το τηλέφωνο του γραφείου του όταν εκείνος έλειπε. Οπότε κατεβαίνει στο αμφιθέατρο και απευθυνόμενος στους φοιτητές του, είπε:  αν εσείς νομίζετε ότι θα μου επιβάλετε να βάλω κλειδαριά στο τηλέφωνο του γραφείου μου είσαστε γελασμένοι. Εγώ είμαι ελεύθερος άνθρωπος και δεν μπορώ να ζήσω με κλειδαριές. Μας έθιξε το φιλότιμο και κανένας δεν ξαναέκανε αυτήν την ΄ατιμοδουλειά’. Δίδασκε και με την συμπεριφορά του, δεν ήταν της απαγόρευσης αλλά πάντα ήξερε το μέτρο. Σε έπειθε και σε αυτό ήταν ΄μανούλα΄ και γι’ αυτό πήρε τόσες πολλές θέσεις και τον αγαπούσαν όλοι θυμάται ο Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Σαράντης Ζαφειρόπολους. Οι πόρτες του γραφείου έμειναν ανοιχτές ακόμη και όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου τον έκανε υπουργό Παιδείας το '93 και από το ΑΠΘ μετακόμισε στη Μητροπόλεως στην Αθήνα. «Τον επισκέφθηκα για να τον συγχαρώ και μου είπε: Σαράντη έτσι θα είναι όλες οι πόρτες- ανοιχτές-και έτσι θα αποφεύγω τις πιέσεις για διάφορα ρουσφέτια…».

«Ρε σεις έχουμε ένα ‘πρωτάκι’ που πήρε βραβείο. Ψάξτε να το βρείτε…»

Σαράντης και Μίμης πορεύτηκαν μαζί πάνω από μισό αιώνα, σχεδόν 55 χρόνια. Γνωρίστηκαν το 1965 όταν ο Σαράντης ήταν πρωτοετής φοιτητής στο τμήμα Αρχιτεκτονικής και κείνος καθηγητής. Εκείνη την χρονιά, ως πρωτοετής, ο Σαράντης είχε κερδίσει βραβείο σε ένα πανελλήνιο διαγωνισμό ποίησης με το ποίημα «Ένα άστρο γράφει μια υποτίνουσα» και όταν το διάβασε ο Μίμης στην εφημερίδα είπε στους βοηθούς του: «Ρε σεις έχουμε ένα ‘πρωτάκι’ που πήρε βραβείο. Ψάξτε να το βρείτε θέλω να το γνωρίσω. Και έτσι γνωριστήκαμε στο γραφείο του, στον 8 όροφο που ήταν υπόδειγμα εσωτερικής αρχιτεκτονικής. Ήταν τόσο προχωρημένο και μοντέρνο που είχε μια πολυθρόνα μπαουχάους-μουσειακή θα έλεγα σήμερα- που δεν είχα ξαναδεί στη ζωή μου. Και γω αναρωτιόμουν τότε ως ένα παιδάκι της Θεσσαλονίκης, κάθονται εδώ ή δεν κάθονται εδώ;» 

Αγαπούσε την Θεσσαλονίκη αλλά ποτέ δεν έπαψε να νιώθει Αθηναίος

Ο Φατούρος σε αντίθεση με τους Θεσσαλονικείς που όταν θέλουν να ΄φτιαχτούν΄ κατεβαίνουν Αθήνα αυτός έκανε το ανάποδο δρομολόγιο. Ανέβηκε από την Αθήνα εδώ και άφησε το όνομά του και το έργο του. Αγαπούσε τη Θεσσαλονίκη αλλά ποτέ δεν έπαψε να νιώθει Αθηναίος. Την εκτιμούσε την Αθήνα άσχετα αν εδώ έχει κάνει πολύ περισσότερα πράγματα από ότι έχουν κάνει Θεσσαλονικείς. Βασανίζονταν, ωστόσο, επειδή από Αθηναίος έγινε Θεσσαλονικιός και τον ξέχασαν οι Αθηναίοι, που δεν είναι και τόσο αλήθεια. Είχε αυτό το παράπονο… θυμάται ο κ. Ζαφειρόπουλος.

Ξενυχτούσε με τους φοιτητές στα σπουδαστήρια 

Στο σεισμό του ‘78 μπήκαν οι δύο τους μέσα στο κτίριο της Πολυτεχνικής το οποίο είχε υποστεί σοβαρές ζημιές και έκαναν την πρώτη εξέταση του κτιρίου. «Ανεβαίνοντας στον 8 όροφο που ήταν το γραφείο του Μίμη η πόρτα ήταν φρακαρισμένη από τις βιβλιοθήκες και τα βιβλία που είχαν πέσει πάνω της. Με πολύ μεγάλο κόπο τις σπρώξαμε και μπήκαμε μέσα και είδαμε τι έχει γίνει».

Σε αντίθεση με τους περισσότερους καθηγητές στο Πολυτεχνείο όταν δίδασκε, κατέβαινε στα έδρανα, ήταν μαζί με τους φοιτητές και πάντα τους βοηθούσε ενώ πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα αλλά και περιοδικά φέρουν τη σφραγίδα του ακόμη και σήμερα. Στη δεκαετία του 60 είχε φτιάξει στο δεύτερο υπόγειο της αρχιτεκτονικής και ένα πρότυπο εργαστήριο ξυλουργικής όπου δούλευαν οι φοιτητές με τα χέρια τους, κάνοντας μακέτες από ξύλο. Ο Μίμης έφερε στο Πολυτεχνείο και το πρώτο φωτοαντιγραφικό μηχάνημα που έβγαιναν τα φωτοαντίγραφα υγρά και περίμεναν οι φοοιτητές για να στεγνώσουν ενώ ήταν από τους λίγους Έλληνες αρχιτέκτονες καθηγητές που είχε τόσο μεγάλη διεθνή προβολή. 

«Στο αμφιθέατρο ήταν απίστευτος. Ήταν ένας πολύ αρχοντικός άνθρωπος, ξενυχτούσε μαζί μας στα σπουδαστήρια και μετά μας έβγαζε γιατί ήμασταν και λίγοι τότε και μας πήγαινε στην Αρετσού στα ταβερνάκια και πλήρωνε όλη την τάξη». Αγαπημένο του στέκι ήταν και το «Όλυμπος Νάουσα» στο ξενοδοχείο Μεντιτερανέ.

Δεν ήταν μόνο πρύτανης στο πανεπιστήμιο αλλά και «πρύτανης» της συναίνεσης 

Σαράντης και Μίμης δούλεψαν μαζί και στη Σύγκλητο το 82. «Δεν ήταν μόνο πρύτανης στο πανεπιστήμιο, ήταν πρύτανης και στη συνεννόηση. Κατάφερνε να βγάζει τα κοινά χαρακτηριστικά. Και ήταν ένας άνθρωπος που μάγευε τις συναινέσεις και τους συμβιβασμούς και αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο προτέρημα στην Ελλάδα που εύκολα μαλώνουμε και με την σκιά μας. Και γι αυτό φεύγοντας την Κυριακή νομίζω ότι η μέρα που έφυγε δεν ήταν τυχαία. Ήταν κυριακάτικος άνθρωπος, γιορτινός» λέει ο 74χρονος Ομότιμος Καθηγητής του ΑΠΘ. Πρώτος εκλεγμένος πρύτανης του ΑΠΘ, με την εφαρμογή του ριζοσπαστικού για την εποχή του νόμο 1268/82 έκανε τεράστιο έργο. Ίδρυσε μεταξύ άλλων τη σχολή Καλών Τεχνών ενώ και ως υπουργός έφτιαξε το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Με τον Μουτσόπουλο ήταν συμφοιτητές στο Μετσόβειο και θεωρούνται πατέρες της Αρχιτεκτονική Σχολής του ΑΠΘ. Είχαν αντικρουόμενους ρόλους μέσα στη σχολή.«Ο Μίμης κοίταζε πιο πολύ στο μέλλον, ο Μουτσόπουλος στο παρελθόν» θυμάται ο κ. Ζαφειρόπουλος.

Πάνω απ΄ όλα ο Μίμης ήταν πολιτισμός

Διανοούμενος, καθηγητής, πρύτανης ζωγράφος, υπουργός ποιητής. Ποιος τίτλος όμως υπερίσχυε;  «Πάνω απ’ όλα ήταν πολιτισμός. Για τον Μίμη το κυριότερο ήταν να κάνει ανθρώπους ανοιχτούς. Με το θάρρος της γνώμης του και με το σεβασμό στον άλλον και κυριότερα στη διαφορετικότητα του άλλου.  Οι διδασκαλίες του, τα βιβλία του, τα κτίρια, οι πίνακες, οι προτάσεις του συγκροτούν μια πολιτεία πολιτισμού. «Στο λάθος βρίσκεται η δημιουργία. Τίποτα δεν μπορεί να τελειώσει γιατί παραμένει πάντα ανοιχτό» συνήθιζε να λέει, ενώ πάντα αναθεωρούσε πράγματα και διόρθωνε.

Ενδεικτικό είναι ότι προτού φύγει στην Αμερική ήταν λίγο πιο σκληρός στη διδασκαλία θυμάται ο κ. Ζαφερρόπουλος. Πηγαίνοντας το 67 στις ΗΠΑ (η Χούντα λίγο αργότερα του αφαίρεσε το διαβατήριο) την εποχή του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Κινήματος των παιδιών των λουλουδιών αλλά και με τον Μάη του 68 στο Παρίσι «έγινε εντελώς  ανοιχτός άνθρωπος στο να ακούει τον άλλο, να δίνει χώρο να μιλήσει και βέβαια να συμβάλει και αυτός στο να σε βοηθήσει να πας μπροστά».

Αγαπημένος φοιτητής του Πικιώνη, ανέκαθεν τον απασχολούσε η κουλτούρα της αρχιτεκτονικής και συνήθιζε να αναπολεί σε ιδιωτικές του συζητήσεις:  «Εμείς παλιά σχεδιάζαμε με το σώμα, το χέρι, τα χαρτιά, σκύβαμε στα σχεδιαστήρια. Όλες αυτές οι κινήσεις του σώματος που συνοδεύουν τις κινήσεις του νου και του χεριού δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να κάθεσαι σε μια καρέκλα και να πατάς πλήκτρα. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι καλύτερο ή χειρότερο αλλά ότι είναι διαφορετικό». 

Παρακολουθούσε τους αρχιτέκτονες παντού και όλα τα λεφτά του τα ξόδευε στα βιβλία και αν πήγαινες σπίτι του θα έβλεπες ένα χάος από στίβες συγγραμμάτων πάνω σε όλα τραπέζια. Ταξίδευε πάρα πολύ, ζωγράφιζε, έγραφε, διάβαζε τρεις με τέσσερις εφημερίδες καθημερινά. Παρακολουθούσε όλα τα κανάλια στο διαδίκτυο  (αμερικανικά, ρωσικά, γαλλικά, Al Jazeera). «Ήθελε να είναι ενημερωμένος πάντοτε και το μυαλό του ήταν πιο πλούσιο από ότι ήταν νεότερος. Mέχρι την τελευταία στιγμή έσκιζε». 

Μετά την αποχώρησή του από το πανεπιστήμιο λόγω συνταξιοδότησης Σαράντης και Μίμης συνέχισαν να βρίσκονται ακόμη πιο συχνά μέχρι και πρόσφατα. «Σε αυτά τα τελευταία μας ραντεβού έμαθα πολύ περισσότερα πράγματα από ότι όταν ήταν καθηγητής μου και μέχρι και τώρα δεν με άφηνε να πληρώσω το μαγαζί». Κάπνιζε πολύ παλιά γκουλουάζ. Τελευταία του το απαγόρευαν οι γιατροί.  «Και όταν έβλεπε το γκαρσόνι ρωτούσε: Έχεις κανά τσιγάρο ρε φίλε; Εντάξει ρε Μίμη ένα τσιγάρο δεν βλάπτει σχολίαζε ο Σαράντης γνωρίζοντας ότι ο Μίμης ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε τα όριά του.

Δεν του άρεσαν τα κλισέ και έψαχνε να βρει κάτι καινούργιο για την έννοια της οικολογίας και της φύσης. Κατέληξε οριστικά σε μια άλλη ονομασία, τις γεωγραφικές συντεταγμένες. Ρωτούσε τον Σαράντη τι είναι κλίμα; Τί είναι οικολογία; Είναι ανάλογα με τη θέση που βρίσκεσαι στην υδρόγειο και πως δηλώνεται αυτή η θέση με τις γεωγραφικές σου συντεταγμένες απαντούσε ο Μίμης. 

Ακόμη και  όταν τα χρόνια πέρασαν ο Μίμης ήθελε να συναντά νέους φοιτητές αρχιτεκτονικής. Τον Σεπτέμβριο του 2015 φοιτητές μέλη της Ομάδας Ριζικής Αποκατάστασης Μονοπατιών Αμοργού, επιστρέφοντας από το νησί έκαναν στάση στην Αθήνα και ζήτησαν από τον δάσκαλό τους Ζαφείρη Σαραντόπουλο να «μεσολαβήσει» για να δουν τον Μίμη. Μέχρι τότε μόνο άκουγαν για αυτόν. Λίγη ώρα αργότερα στην πολυκατοικία που έμενε ο Φατούρος στην Πλάκα έγινε το... αδιαχώρητο με τους φοιτητές να «εισβάλουν» στο καθιστικό του σπιτιού του και να συνομιλούν μαζί του…

Τελευταία, στεναχωρήθηκε πολύ και με το θάνατο της Σουζάνας Αντωνακάκη μία από τις μεγαλύτερες Ελληνίδες αρχιτέκτονες που ήταν πολύ καλή του φίλη, ενώ έγραφε πριν μπει στο Διαβαλκανικό και ένα άρθρο γι αυτήν. Δεν πρόλαβε όμως να το τελειώσει…

Δημήτρης Παπάζογλου: Ο Παπανδρέου ο Μαναβής, ο Φατούρος και η δημαρχία της Θεσσαλονίκης 

Διανοούμενος καλλιτέχνης, πολυσχιδής προσωπικότητα, έξυπνος άνθρωπος χαμηλού προφίλ δεν ήταν βερμπαλιστής, είχε ένα βάθος σκέψης και το βλέμμα και το μυαλό του στραμμένο στην Αθήνα.  Θεωρούσε ότι η Θεσσαλονίκη δεν τον γεμίζει θυμάται ο πολιτικός μηχανικός καιι ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς Δημήτρης Παπάζογλου ο οποίος τον πρωτογνώρισε το '71-'72 την περίοδο της δικτατορίας όταν ο ίδιος ακόμη ήταν φοιτητής της Πολυτεχνικής Σχολής και ο Φατούρος κοσμήτορας. Οι δυο τους πύκνωσαν τις επαφές τους από τις αρχές της δεκαετίας του '80 και ξανασυναντήθηκαν το '90 στις δημοτικές εκλογές κατεβαίνοντας στον ίδιο συνδυασμό αλλά και αργότερα στο διοικητικό συμβούλιο της Εγνατίας Οδού που έφτιαξε τον αυτοκινητόδρομο.

Μετά τη δικτατορία ο Μίμης ενεπλάκη πιο ενεργά στα πολιτικά θέματα του πανεπιστημίου και έγινε πρύτανης, αποφεύγοντας να παραταξιοποιήσει την όποια σχέση του με το πανεπιστήμιο. «Και η πρυτανεία ήταν μια επιλογή συνεργασίας ανάμεσα στην Αριστερά και στο ΠΑΣΟΚ. Από κει και μετά άνοιξε ο δρόμος να έχουμε έναν stand by που μπορούμε να συνεργαζόμαστε εφόσον θέλουμε να συνεργαστούμε (η Αριστερά με το ΠΑΣΟΚ). Και ενεπλάκη στα κοινά της πόλης ως μία λύση συμβιβασμών ανάμεσα στην Αριστερά και το ΠΑΣΟΚ διότι εύκολα δεν έβρισκες ανθρώπους που να μην τους απορρίπτει ο ένας ή ο άλλος για ένα παρελθόν πολιτικό.  Και γι αυτό το λόγο μετά τις πρυτανικές εκλογές έγινε μια προσπάθεια η Αριστερά να πάει στις δημοτικές εκλογές το 1986 με τον Φατούρο. Το ΠΑΣΟΚ είχε σχεδόν συνομολογήσει αλλά ο Παπανδρέου είχε δεσμευτεί στον Θεοχάρη Μαναβή ότι θα είναι αυτός υποψήφιος και έτσι χάλασε η δουλειά. Και το '90 μετά ήταν ώριμο φρούτο η ιστορία του Φατούρου. Κάναμε τον συνδυασμό εκείνο εκεί και χάσαμε οριακά στο β γύρο από τον Κοσμόπουλο». 

Πρόεδρε, αυτός, ως πρύτανης δεν μας άφησε να μπούμε στο πανεπιστήμιο, αν γίνει δήμαρχος, δεν θα μας αφήνει να μπαίνουμε στην Θεσσαλονίκη

Διαφορετική είναι η ανάγνωση του Γιάννη Μαγκριώτη, Γραμματέα τότε του ΠΑΣΟΚ Θεσσαλονίκης. Όπως λέει στο ethnos.gr  ο πρώην υπουργός είχαμε προτείνει τον Φατούρο ως ΠΑΣΟΚ Θεσσαλονίκης, για υποψήφιο δήμαρχο και το 1986, όταν ήταν πρύτανης του ΑΠΘ. Όμως, τον έκοψαν στον Ανδρέα Παπανδρέου ο τότε υπουργός δημόσιας τάξης της κυβέρνησης, επειδή δεν είχε επιτρέψει τα ΜΑΤ, να μπούνε στο κτίριο της Φυσικομαθηματικής σχολής, για να διαλύσουν μια φοιτητική κατάληψη, με την φράση που στοίχειωσε στην σκέψη μας: «Πρόεδρε, αυτός, ως πρύτανης δεν μας άφησε να μπούμε στο πανεπιστήμιο, αν γίνει δήμαρχος, δεν θα μας αφήνει να μπαίνουμε στην Θεσσαλονίκη».

Υποψήφιος δήμαρχος Θεσσαλονίκης το 1990, με την υποστήριξη του ΠΑΣΟΚ και του τότε ενιαίου Συνασπισμού έχασε για 800 ψήφους, επειδή αρνήθηκαν, όπως λέει ο Γ. Μαγκριώτης να τον υποστηρίξουν, ο προηγούμενος υποψήφιος του Συνασπισμού, Στέλιος Νέστωρ, που είχε πετύχει το πολύ υψηλό ποσοστό του 22% στις δημοτικές εκλογές του 1986, και ο πρώτος σε ψήφους εκείνη την εποχή βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, για προσωπικούς και πολιτικούς λόγους.

Οι Θεσσαλονικείς έχασαν την ευκαιρία το 90 

Τον τίτλο της δημοτικής παράταξης «Θεσσαλονίκη, πρώτος ρόλος» είχε εφεύρει ο ίδιος Φατούρος. «Οι Θεσσαλονικείς είχαν μια ευκαιρία να τον κρίνουν και να το αξιολογήσουν το '90 για ένα πολιτικό ρόλο αναβαθμισμένο. Δυστυχώς τη χάσανε απέναντι σε έναν αντίπαλο ο οποίος ήταν χαμηλών ικανοτήτων τον μακαρίτη τον Κοσμόπουλο. Η Θεσσαλονίκη έχασε ένα πρόσωπο που είχε άλλα χαρακτηριστικά ΄και τα οποία όταν της δόθηκε η ευκαιρία να τα αναγνωρίσει δεν τα αναγνώρισε γιατί ήθελε άλλα η Θεσσαλονίκη. Γιατί η πόλη αυτή δεν ήταν στα μέτρα και τη λογική του Φατούρου. Αυτό ας το χουμε υπόψιν μας για το πως ο λαϊκισμός ο οποίος διεισδύει παντού μπορεί να ισοπεδώνει τα πάντα. Ο Φατούρος δεν μπορούσε να λαϊκίσει. Τον ανέχονταν διότι έπρεπε να το δεχτεί και αυτό για να είναι μέσα στο παιχνίδι αλλά ήθελε να κρατάει για τον εαυτό του μερικές σταθερές. Η πόλη αυτή θέλει τοπικούς ηγέτες οι οποίοι να κινούνται στη Λαχαναγορά να 'χτυπάνε' πλάτες. Ο Φατούρος δεν ήταν κατάλληλος για αυτά τα πράγματα, με το ζόρι τα έκανε…». 

Ο Μίμης δεν ανοίγονταν εύκολα, έπρεπε να μπορείς να διαβάσεις πίσω από τα όποια λόγια έλεγε η σκέψη του. Ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος απέφευγε τις αιχμές και τις κόντρες. Ωστόσο, πάντα είχε μια πολιτική σοφία την οποία ήξερε να χειρίζεται και για αυτό τον εμπιστεύονταν και οι Αθηναίοι leaders. Είχε ένα επίπεδο προσωπικών σχέσεων με το συγκρότημα Λαμπράκη, ήταν στη λεγόμενη ελίτ της κεντροαριστεράς, περιφερειακός παίκτης αλλά έπαιζε με όρους κεντρικούς. 

Η φατουρική ματιά 

Οριοθετούσε τα πράγματα και πάντα μου έλεγε: «Εγώ Δημήτρη σε καταλαβαίνω αλλά εκπροσωπείς το κόμμα αυτό της Αριστεράς.  Εγώ δεν εκπροσωπώ αυτό το κόμμα ούτε κανένα άλλο κόμμα και αν επιχειρήσω να εκπροσωπήσω κάποιον από σας τότε δεν θα με χρειάζεστε πια. Εγώ αποτελώ μια δυνατότητα να βρείτε πεδίο συνεννόησης και συνεργασίας. Νομίζω ότι θα υπάρξει έλλειμμα γιατί δεν υπάρχουν πρόσωπα σαν το Φατούρο. Πρόσωπα που πέρα από την πολιτική τους ευελιξία να έχουν και ένα βάθος καλλιέργειας. Δεν υπάρχουν στην πολιτική ζωή αυτά. Ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος πρόσεχε πολύ την λεπτομέρεια και είχε τη δικιά του ανάγνωση στα πράγματα. Τη ανάγνωση του Φατούρου. Και φρόντιζε οι όποιες σκέψεις του να συνδυάζονται με μια φατουρική ματιά» κατέληξε ο κ. Παπάζογλου.