Χρήστος Σαρτζετάκης: Ο αδέκαστος ανακριτής της υπόθεσης Λαμπράκη που πλήρωσε με βασανιστήρια τις αποκαλύψεις του – Γιατί κατέκρινε το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού «Ζ»

Χρήστος Σαρτζετάκης. Στην αγκαλιά της Ιστορίας πλέον και στου αδέκαστου επέκεινα την πύλη… Όταν «αποχωρούν» σπουδαίοι άνθρωποι, που άφησαν βαθιά τα χνάρια στον τόπο τους και συνέγραψαν την Ιστορία με άλλους επίσης σπουδαίους, συνειρμικά κατακλύζουν το νου οι πράξεις και τα λόγια τους.

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης ήταν ένας από αυτούς! Κι αν από τα λόγια του ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας θυμάται κάτι κάποιος είναι εκείνο το εμβληματικό: «…εμείς οι Έλληνες είμεθα Έθνος ανάδελφον»…

Αυτά με τα λόγια. Στα έργα τώρα. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης επελέγη τον Μάιο του 1963 από τον τότε Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνο Κόλλια (μετέπειτα πρώτο πρωθυπουργό της χούντας) να χειριστεί την «υπόθεση Λαμπράκη. Ο νεαρός ανακριτής του Γ’ Τμήματος Πλημμελειοδικών Θεσσαλονίκης (ήταν τότε μόλις 34 χρονών) διεξήγαγε την ανάκριση - όπως αναγνωρίζεται από όλους - με υπευθυνότητα και υποδειγματική αφοσίωση στο καθήκον αντιπαλεύοντας αντιξοότητες, απειλές και πιέσεις τόσο ενδοϋπηρεσιακές όσο και πολιτικές.

Ο ίδιος περιγράφει την υπόθεση:« Η δολοφονία εις την Θεσσαλονίκην την 22αν Μαΐου 1963 του βουλευτού της αριστεράς Γρηγορίου Λαμπράκη προεκάλεσε συγκίνησιν και αγανάκτησιν εις την Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Διότι επρόκειτο περί μιας καταδήλως πολιτικής δολοφονίας. Το μαρτυρούσαν αι συνθήκαι διαπράξεως της. Συγκεκριμένως, είχε προηγηθή ομιλία του θύματος ενώπιον συγκεντρώσεως αριστερών, οργανωθείσης υπό της «Ελληνικής Επιτροπής δια την Διεθνή Ύφεσιν και Ειρήνην», η οποία και απεδοκιμάζετο θορυβωδώς και διά βιαιοτήτων υπό συγκεντρωθέντων «αντιφρονούντων», εις την πραγματικότητα παρακρατικών, δρώντων ανενοχλήτως παρά την επί τόπου παρουσίαν αστυνομικής δυνάμεως 180 ανδρών. Παρευρίσκετο μάλιστα εκεί και το σύνολον της ηγεσίας των Αστυνομικών Αρχών Θεσσαλονίκης».

Δύσκολα σκοτεινά χρόνια

Χρόνια αργότερα, στις σελίδες του βιβλίου του «Επιτελών το καθήκον μου – Θεσσαλονίκη, 1963-1964», ο Χρήστος Σαρτζετάκης περιγράφει με λεπτομέρεια και με τον δικό του αυστηρό και δωρικό τρόπο τα τεκταινόμενα της πολύκροτης δικαστικής ανάκρισης της δολοφονίας Λαμπράκη: ««Από της πρώτης στιγμής έλαβα την απόφασιν να επιτελέσω το καθήκον μου εις το ακέραιον, αντιπαλαίων εναντίον όλων των δυσχερειών από κάθε πλευράν, εναντίον κάθε προσκόμματος, και αδιαφορών διά τας οιασδήποτε εις βάρος μου συνεπείας. Και δεν εννοώ μόνον τας απειλάς εναντίον της ζωής και της σωματικής μου ακεραιότητος, αι οποίαι ήδη από της πρώτης ημέρας αναλήψεως των ανακριτικών μου καθηκόντων εις την υπόθεσιν είχαν αρχίσει».

Και συνεχίζει την περιγραφή του δίνοντας το στίγμα της σκοτεινής και επικίνδυνης εποχής στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα: «Κατά την εποχήν της δολοφονίας του Λαμπράκη το τηλεφωνικόν δίκτυον εις την Θεσσαλονίκην ήτο ανεπαρκές, αι τηλεφωνικαί συνδέσεις περιωρισμέναι, να φαντασθή κανείς ότι τα λειτουργούντα τηλέφωνα είχον τετραψήφιον αριθμόν, αι αιτήσεις τηλεφωνικής συνδέσεως μόνον κατ’ εξαίρεσιν ικανοποιούντο. Κατ’ εξαίρεσιν και η κατοικία μας είχε συνδεθή με τηλέφωνον επ’ ονόματί μου λόγω της δικαστικής μου ιδιότητος (…) Κατά την ιστορουμένην εποχήν της ανακρίσεως το τηλέφωνον αυτό απετέλεσε το μέσον διοχετεύσεως επανειλημμένων, αμέτρητες φορές, απειλών εις βάρος μου».

«Πάρε μολύβι και χαρτί»…

Και πιο κάτω καταθέτει ένα περιστατικό που δείχνει περίτρανα τι σήμαινε εκείνη την εποχή να είσαι δικαστικός λειτουργός: ««Την 29η Μαΐου 1963 και περί ώραν 11.00 πρωινήν, εργαζόμενος εις το ανακριτικόν μου γραφείον, εδέχθην τηλεφώνημα του έχοντος αφιχθή και ευρισκομένου εις Θεσσαλονίκην Αρχηγού της Χωροφυλακής Αντιστρατήγου Γεωργίου Βαρδουλάκη, ο οποίος, μετά κολακευτικούς λόγους διά τον πατέραν μου, τον οποίον εγνώριζε, εις επιτακτικόν και ανάγωγον ύφος μού είπε «πάρε μολύβι και χαρτί» και επεχείρησε να μου υπαγορεύση κατάλογον αξιωματικών και οπλιτών Χωροφυλακής, τους οποίους και «έπρεπε» να καλέσω ως μάρτυρας κατά την ανάκρισιν της υποθέσεως. Απέκρουσα ευθύς την υπόδειξιν, παρατηρήσας συγχρόνως ότι και ο επιτακτικός τρόπος υποδείξεώς του ήτο απαράδεκτος, εάν δε είχε κάτι σχετικόν να μου προτείνη, να το κάνη εγγράφως και προσηκόντως».

Έκθεση - καταπέλτης

Στην έκθεσή του ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης περιέγραψε το χρονικό της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη με λεπτομέρειες:
«Έπιτραπείσης τής έκείθεν άποχωρήσεως, ό Λαμπράκης διήλθε καθέτως τήν όδόν Βενιζέλου, όπότε, εύρισκόμενος έπί τής μικράς πλατείας, τής σχηματιζομένης διά τής συμβολής τής, έξ άριστερών ώς έβάδιζε, όδού Σπανδωνή επί τής διασταυρώσεως τών όδών Έρμού καί Βενιζέλου, άντελήφθη δύο όμάδας έκ τών άντιφρονούντων, έκάστην έκ τριών ή τεσσάρων άτόμων, νά κινούνται άπειλητικώς έναντίον του, έκ τών έκατέρωθεν πεζοδρομίων, ή μία έξ άριστερών του, άπό τής όδού Σπανδωνή, ή δευτέρα έκ δεξιών του, άπό τού έναντι πεζοδρομίου τής όδού Έρμού. Έπί τή θέα αύτών ό Λαμπράκης ύψωσε τάς χείρας του διαμαρτυρόμενος πρός τούς παρόντας άδρανούντας ’Αστυνομικούς καί έπικαλούμενος τήν παρέμβασίν των.

Τήν στιγμήν άκριβώς έκείνην ό μέν έκ τών κατ' αύτού κινουμένων έξ άριστερών κατηγορούμενος ’Εμμανουήλ Έμμανουηλίδης, ύψώσας όργανον τί, κατέφερε αύτού έκ τών όπισθεν ίσχυρόν πλήγμα κατά τής κεφαλής τού Λαμπράκη, συγχρόνως δέ τό ύπό τού κατηγορουμένου Σπυρίδωνος Κοτζαμάνη όδηγούμενον τρίκυκλον, προερχόμενον έκ τής όδού Σπονδών ή, όπου έστάθμευε, έπέπεσε βιαίως έπί τού Λαμπράκη, ένώ έπί τού αμαξώματός του φερόμενοι δύο-τρείς άλλοι έπήδηξαν έκτός αύτού πρός προστασίαν καί διευκόλυνσιν διαφυγής τών δραστών, τού έκ τούτων ’Εμμανουήλ Έμμανουηλίδου άντιθέτως είσπηδήσαντος έντός τού τρικύκλου, τούτου διαφυγόντος άκολούθως κατά τήν άπαγορευομένην κάθοδον τής όδού Βενιζέλου. Ό Λαμπράκης ευθύς κατέπεσεν έκ τού κατά κεφαλήν πλήγματος καί τής έπιπτώσεως τού τρικύκλου, έντελώς άναίσθητος, ούδέποτε άνανήψας καί άποθανών τήν 1.20 ώραν τής 27.5.1963 είς τό νοσοκομείον ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης. Τά αίτια αύτά θανάτου τού Λαμπράκη διεπιστώθησαν καί ίατροδικαστικώς, άλλά καί άπό τάς διενεργηθείσας νεκροψίαν και νεκροτομίαν, προκύπτοντα έκ τών συνταχθεισών σχετικών έκθέσεων καί συναφών μαρτυρικών καταθέσεων».

Η πολύκροτη δίκη και οι συνέπειές της

Στις 03 Οκτωβρίου του 1966 αρχίζει στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης η δίκη για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.
Και στις 30/12/1966 το δικαστήριο καταδίκασε τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη σε 11 και 8,5 χρόνια φυλάκιση αντίστοιχα, ενώ άλλοι 9 καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης από 3 έως 15 μήνες.

Η δίκη κράτησε 67 ημέρες και έμεινε στην ιστορία για την αποκάλυψη του ρόλου του παρακράτους στην Ελλάδα, αλλά και την προκλητική αδιαφορία για τα ενοχοποιητικά στοιχεία από τους ενόρκους. Ο Π. Δελαπόρτας ως εισαγγελέας της έδρας είχε προτείνει την καταδίκη των περισσοτέρων κατηγορουμένων στην υπόθεση, πρόταση που δεν έγινε δεκτή από το δικαστήριο.

Οι Σπύρος Κοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, οι δύο φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας του Λαμπράκη, καταδικάσθηκαν  σε πολυετή φυλάκιση και συγκεκριμένα για: θανατηφόρο σωματική κάκωση καταδικάστηκαν ο Σπύρος Κοτζαμάνης (11 χρόνια), ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης (8,5 χρόνια), για διατάραξη οικιακής ειρήνης άλλα 8 άτομα, κυρίως παρακρατικοί.
Οι δύο δολοφόνοι θα αμνηστευθούν από τη χούντα, λίγο μετά την επιβολή της δικτατορίας και θα αφεθούν ελεύθεροι.
Για την αποκάλυψη της εμπλοκής της Ασφάλειας και της Χωροφυλακής στη δολοφονία του Λαμπράκη, για την αποκάλυψη των ηθικών αυτουργών της υπόθεσης, ο Χρήστος Σαρτζετάκης θα πληρώσει ακριβά το τίμημα λίγα χρόνια αργότερα. Η χούντα τον απέπεμψε από το Δικαστικό Σώμα, του και τον συνέλαβε στις 24 Δεκεμβρίου του 1970, τον φυλάκισε και τον βασάνισε σκληρά στα κολαστήρια της ΕΣΑ επί 11 μήνες!

Όπως ο Κωσταντίνος Κανάρης

Για την αντοχή του στα βασανιστήρια «εξομολογείται» παραστατικά: «Εις τα ανωτέρω βασανιστήρια, απειλάς και ύβρεις των δημίων μου κατώρθωσα να ανθέξω μέχρι τέλους».
Και περιγράφει τις σκέψεις που περνούσαν από το νου του και τον χαλύβδωσαν για να αντέξει: Το παράδειγμα του σφακιανού ήρωα Ιωάννη Δασκαλογιάννη, καθώς και η απάντηση του Κωνσταντίνου Κανάρη σε ερώτηση άγγλου δημοσιογράφου: «Πώς απετόλμησε την πυρπόλησιν της τουρκικής ναυαρχίδος εις τον λιμένα της Χίου εν μέσω πλήθους τουρκικών πολεμικών σκαφών»· ο «μπουρλοτιέρης» είπε: «Ε, δεν ήτο και τίποτε! Σηκώθηκα το πρωί, έκανα τον σταυρόν μου και είπα, Κωνσταντή, θα πεθάνης, και προχώρησα». Δεύτερον, ο λόγος ενός εκ των πρωτεργατών της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, του Antoine de Saint Juste, κατά τον οποίο «αι περιστάσεις δεν είναι δύσκολοι παρά δι’ εκείνους οι οποίοι ορρωδούν προ του τάφου». «Ανελογιζόμην», γράφει ο Σαρτζετάκης «εν όψει όλων αυτών διαρκώς, διατί να μην αντέξω και εγώ εις τα βασανιστήρια; Διατί να δειλιάζω ενδεχομένως και προ του τάφου, της τελευταίας επί τέλους όλων μας αυτής καταφυγής; Ετσι διελογιζόμην και εγώ, «ε, όχι, δεν κάμπτομαι»!». Και δεν λύγισε!

Για το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού «Ζ»

Χρόνια μετά την πολύκροτη υπόθεση ο Βασίλης Βασιλικός θα εκδώσει το βιβλίο «Ζ», το θέμα του οποίου είχε να κάνει με την Υπόθεση Λαμπάκη. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης έγραψε για το βιβλίο: « Ό συγκλονισμός αυτός τού Πανελληνίου άπό τήν δολοφονίαν Λαμπράκη ύπήρξε μέγας. Τούτο προσεπιμαρτυρείται καί άπό τήν έκδοτικήν έπιτυχίαν τού βιβλίου τού Βασίλη Βασιλικού, άπό τό όποίον καί κυρίως κατέστη γνωστός ό συγγραφεύς του είς τό εύρύτερον άναγνωστικόν κοινόν. Τό βιβλίον αύτό περιλαμβάνει, ύπό λογοτεχνικήν μορφήν, διάφορα στοιχεία-στιγμιότυπα έκ τής δολοφονίας Λαμπράκη καί τής διεξαχθείσης σχετικώς δικαστικής ανακρίσεως, δυνάμενα νά άντληθούν, άκόμη καί κατά λέξιν παρατιθέμενα, μόνον από σώμα τής όλης δικογραφίας, τό όποίον προφανέστατα καί θα είχεν υπ’ όψιν του ό συγγραφεύς. Ό δέ τίτλος του ύπήρξεν άπομίμησις συνθήματος τής αριστεράς, δηλούντος ότι ό Λαμπράκης, καίτοι δολοφονηθείς, ζή, τό άρχικόν γράμμα τού ρήματος αύτού! ‘Επομένως, παντελώς άνακριβής και άστήρικτος είναι ό είς τόν ύπότιτλον τού προκειμένου βιβλίου σημειούμενος κομπασμός τού συγγραφέως του, ότι πρόκειται, δήθεν, διά ... φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος εκτός άλλων καί μέ παρασιώπησιν τού καταδήλου, ότι είς τήν δολοφονίαν Λαμπράκη καί τήν άκολουθήσασαν δικαστικήν άνάκρισιν τό βιβλίον άνεφέρετο!».

Εκπλήρωσε το εφηβικό του όνειρο

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης από χθες ταξιδεύει στο επέκεινα… Σε ηλικία 92 χρονών «έφυγε» από τα εγκόσμια για να εγκατασταθεί μόνιμα πια στις σελίδες της Ιστορίας…
Στα εφηβικά του χρόνια και ως μαθητής του οκταταξίου γυμνασίου, ο Χρήστος Σαρτζετάκης είχε ένα όνειρο: «Επί τέλους, μόνον εάν γινόμουνα Δικαστής, θα ήμουν ανεξάρτητος. Θα εφήρμοζα πιστώς τους νόμους της Πατρίδος μου, χωρίς να φοβούμαι τίποτε, ούτε μεταθέσεις, ούτε απολύσεις! Θα κρατούσα την ζυγαριά της Δικαιοσύνης με χέρια στιβαρά. Και θα φορούσα διαρκώς το μαντήλι της εις τα μάτια μου, για να μη βλέπω τα κομματικά ή άλλα φρονήματα των δικαζομένων, αλλά μόνον τις άδικες πράξεις ή παραλείψεις των. Για να δικάζω σωστά, κατά νόμον, χωρίς φόβον και χωρίς πάθος…». Και αντικειμενικά, ως δικαστής εκπλήρωσε το όνειρό του. Η πορεία του ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανήκει σε διαφορετικό κεφάλαιο της Ιστορίας…