«Ασυνήθιστη για τα δικαστικά πράγματα - Τέτοιες αποφάσεις δε λαμβάνονται σε "ύποπτο πολιτικά" χρόνο» - Τι λέει ο αναπληρωτής καθηγητής Τσιλιώτης για την τροπολογία Κασιδιάρη

Με σκεπτικισμό αντιμετωπίζει ο νομικός κόσμος την τροπολογία, η οποία κατατέθηκε την Παρασκευή με στόχο την ενίσχυση του πλαισίου αποτροπής συμμετοχής σε εθνικές εκλογές εγκληματικών οργανώσεων υπο τον μανδύα πολιτικών κομμάτων και ουσιαστικά αντιμετωπίζει το ζήτημα του κόμματος Κασιδιάρη.

Εκτός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η οποία έκανε ευθέως λόγο για ευθεία παρέμβαση στη λειτουργία του Αρείου Πάγου και στη σύνθεση του δικαστικού σώματος, και εκπρόσωποι του νομικού κλάδου εκφράζουν αμφιβολίες τόσο για το περιεχόμενο όσο και για το χρόνο που επελέγη να κατατεθεί μία τόσο μείζονος σημασία διάταξη στο παρά πέντε του κλεισίματος της Βουλής.

Υπενθυμίζεται ότι στην τροπολογία ορίζεται ότι για τη συμμετοχή κόμματος στις εκλογές, πρέπει η πραγματική του ηγεσία να μην έχει καταδικαστεί σε κάθειρξη για συγκεκριμένα αδικήματα. Η πραγματική ηγεσία αναφέρεται στις περιπτώσεις που πρόσωπο άλλο από εκείνο που κατέχει τυπικά θέση προέδρου, εμφανίζεται να ασκεί τη διοίκηση του κόμματος. Να σημειωθεί ότι λίγες ημέρες πριν είχε γνωστοποιηθεί από τον επίτιμο αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Αναστάσιο Κανελλόπουλο, ότι θα ηγηθεί ο ίδιος ως πρόεδρος του πολιτικού σχηματισμού «Ελληνες» του Ηλία Κασιδιάρη.

Με την τροπολογία που κατατέθηκε, ανατίθεται στην Ολομέλεια του Α΄ Τμήματος του Αρείου πάγου, δηλαδή με την πλήρη 11μελή σύνθεσή της και όχι με 5μελή, όπως προβλεπόταν, να λάβει την απόφαση για το αν μπορεί το κόμμα Κασιδιάρη να κατέλθει στις εκλογές ακόμα και χωρίς τον ίδιο ως αρχηγό αλλά με άλλο πρόσωπο ως «μπροστινό».

Το «Εθνος» ζήτησε από τον αναπληρωτή καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Χαράλαμπο Τσιλιώτη διευκρινίσεις ως προς τις ρυθμίσεις της τροπολογίας, αλλά και τη νομική άποψη για τις παγίδες και τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος στη δεδομένη χρονική στιγμή.

Ο ίδιος στη συνέντευξή του δηλώνει ξεκάθαρα «αντίθετος στη νομοθέτηση της τελευταίας στιγμής, αλλά και στη δικαστική απόφαση της τελευταίας στιγμής». Προσθέτει ότι αυτές οι αποφάσεις είναι καλό να μη λαμβάνονται «εν θερμώ» και σε «ύποπτο πολιτικά χρόνο».

Χαρακτηρίζει τουλάχιστον ασυνήθιστη για τα δικαστικά πράγματα τη λήψη απόφασης από την Ολομέλεια τμήματος του Αρείου Πάγου, ενώ εξηγεί τη διάκριση μεταξύ πραγματικής και φαινόμενης ηγεσίας ενός κόμματος, διευκρινίζοντας ότι η οριστική κρίση δεν μπορεί να θεωρείται αυταπόδεικτη καθώς για τη δικαιοσύνη απαιτούνται ατράνταχτες αποδείξεις, οι οποίες είναι αμφίβολο εάν υπάρχει ο χρόνος για να παρασχεθούν.

- Είναι κομβική η αλλαγή που φέρνει η τροπολογία για το κόμμα Κασιδιάρη;

Με ξενίζει υπό την έννοια ότι είναι ασυνήθιστη. Μέχρι τώρα τις αποφάσεις στον Αρειο Πάγο τις παίρνουν τα τμήματα σε 5μελή σύνθεση, μία εκ των δύο τακτικών Ολομελειών η Α΄ ή η Β΄ τακτική Ολομέλεια και σε θέματα μείζονος σημασίας, τα οποία επηρεάζουν περισσότερα τμήματα και ειναι πολύ σημαντικά για την πράξη αποφαίνεται η πλήρης ολομέλεια.

Περίπτωση να αποφασίζει η Ολομέλεια ενός τμήματος δε γνωρίζω γιατί δεν υπάρχει προηγούμενο για το θέμα της εκλογικής διαδικασίας. Είναι κάτι ασυνήθιστο.

- Πηγαίνοντας στην ουσία της ρύθμισης, ο στόχος της αποτροπής καθόδου ενός κόμματος στις εκλογές βρίσκεται εντός των ορίων του Συντάγματος;

Υπάρχουν δύο θεωρήσεις: η θεώρηση της φιλελεύθερης και ανεκτικής δημοκρατίας, η οποια λέει ότι το ποιο κόμμα θα πάει στη Βουλή και ποιοί θα εκλεγούν βουλευτές το αποφασίζει ο κυρίαρχος λαός και δεν είναι θέμα ούτε νομοθετικής ούτε δικαστικής παρέμβασης. 

Υπάρχει και η θεωρία της λεγομενης μάχιμης δημοκρατίας που λέει ότι πρέπει μεν να είμαστε ανεκτικοί και ο καθένας να μπορεί να εκτίθεται στο λαό και ο λαός να αποφασίζει, αλλά από εκεί και πέρα δεν πρέπει να δίνουμε θέση σε αυτούς, οι οποίοι είναι αποδεδειγμένα εχθροί της δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση δεν κρίνουμε ιδεολογίες. Κρίνουμε συμπεριφορές και πρακτικές.

Η θεώρηση λοιπόν αυτή λέει ότι οι εχθροί της δημοκρατίας δεν έχουν θέση στο πολίτευμα, δεν έχουν θέση στο Κοινοβούλιο και κατά συνέπεια θα πρέπει να υπάρχει ένας δικαιοκρατικός μηχανισμός που να το προβλέπει κατά κανόνα. Μπορεί να προβλέπεται να ανατίθεται σε ένα δικαστικό όργανο, όπως είναι στη Γερμανια το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστηριο.

- Το Σύνταγμα της Ελλάδας προβλέπει κάτι τέτοιο;

Οχι το δικό μας Σύνταγμα δεν προβλέπει μηχανισμό απαγόρευσης κόμματος, δεν προβλέπει και το μηχανισμό απαγόρευσης συμμετοχής κομμάτων σε εκλογές και εδώ έγκειται το πρώτο συνταγματικό ζήτημα, το οποίο θεωρώ ότι πρέπει να εξετάσει ο Αρειος Πάγος: εάν η απαγόρευση συμμετοχής κόμματος με νομοθετική διάταξη όπως εν προκειμένω με το νέο άρθρο 32 του εκλογικού νόμου είναι σύμφωνη με το άρθρο 29 παρ 1 του Συντάγματος, το οποίο δεν προβλέπει μία τέτοια διαδικασία.

- Εσείς τι γνώμη έχετε επ΄αυτού;

Η δική μου άποψη είναι ότι μπορεί καταρχήν ο νομοθέτης να παρέμβει και εν προκειμένω να απαγορεύσει τη συμμετοχή κόμματος στις εκλογές κάνοντας χρήση της ρήτρας που αναφέρει το άρθρο 29 του Συντάγματος ότι η οργάνωση και η δράση των κομμάτων πρέπει να εξυπηρετούν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αυτός είναι ο όρος του Συντάγματος. Αόριστος μεν αλλά αυτός είναι και μ΄αυτόν πρέπει να πορευτούμε.

Η διατύπωση αυτή με τους συγκεκριμένους όρους είναι ιδιαίτερα κρίσιμη διότι διαχωρίζεται η οργάνωση και η δράση από την ιδεολογία.

Προσωπικά έχω υποστηρίξει και μια πιο προωθημένη άποψη ότι μπορεί - υπό συγκεκριμένες όμως προυποθέσεις – και όχι με αυτήν τη διαδικασία εδώ που είναι εντελώς πρόχειρη και συγκυριακή, με μια πιο συγκροτημένη και πιο θεσμοποιημένη διαδικασία, δηλαδή, να ανατίθεται στον Αρειο Πάγο με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας η αρμοδιότητα απαγόρευσης ενός κόμματος. Σε αντιστοιχία με την αρμοδιότητα που έχουν τα πολιτικά δικαστήρια να απαγορεύουν τη λειτουργία ενός Σωματείου. Βέβαια αυτή η άποψη - και το αναφέρω εκ προοιμίου - είναι μειοψηφική. Η κρατούσα άποψη είναι η αντίθετη, ότι δηλαδή δεν επιτρέπεται η απαγόρευση κόμματος.

- Μία τέτοια απόφαση δεν ενέχει όμως κινδύνους για κύμα απαγορεύσεων κομμάτων;

Δε θα το έλεγα διότι οι προυποθέσεις πρέπει να είναι αυστηρές. Δε μιλάμε για ιδεολογία, πρέπει να έχουμε πράξεις, δράση, οργάνωση. Εάν λοιπόν πρόκειται για εγκληματική οργάνωση, για τρομοκρατική οργάνωση μπορεί να μην επιτραπεί η συμμετοχή, αλλά αυτό δε θα πρέπει να κριθεί την τελευταία στιγμή με τον τρόπο που ορίζει ο νόμος. Θα πρέπει να κριθεί πιο συγκροτημένα, πιο θεσμοποιημένα. Οχι εν θερμώ και σίγουρα σε χρόνο, ο οποίος δε θα είναι «ύποπτος» πολιτικά, όπως είναι τώρα.

Κατά την άποψή μου είναι άλλο η απαγόρευση κόμματος και άλλο η απαγόρευση συμμετοχής κόμματος σε εκλογές. Υπάρχει και η αντίθετη άποψη, η οποία λέει ότι είναι ισοδύναμα τα μέτρα. Εγώ θεωρώ ότι υπάρχει μια διαφοροποίηση. Αλλά αυτό δεν μπορεί να αποφασίζεται τελευταία στιγμή από το αρμόδιο τμήμα του Αρείου Πάγου που εξετάζει τους συνδυασμούς, τη νομιμότητα των συνδυασμών μόλις λίγες μέρες πριν τις εκλογές. Εδώ υπάρχει κατά τη γνώμη μου πρόβλημα.

Είμαι αντίθετος στη νομοθέτηση της τελευταίας στιγμής και είμαι αντίθετος στη δικαστική απόφαση της τελευταίας στιγμής.

- Εκτιμάτε ότι όλη αυτή η συζήτηση και διαδικαία μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή να ενδυναμώσει τον σχηματισμό Κασιδιάρη αντί να τον αποδυναμώσει;

Ηδη νομίζω ότι με βάση τις δημοσκοπήσεις από τότε που ξεκίνησε όλη αυτή η συζήτηση για την απαγόρευση καθόδου στις εκλογές του κόμματος «Ελληνες» του Κασιδιάρη, το κόμμα έχει τετραπλασιάσει σχεδόν τη δημοσκοπική του δύναμη. Βεβαίως στην άνοδο του συγκεκριμένου κόμματος συνέβαλαν και άλλοι παράγοντες τους τελευταίους μήνες, όπως η κηδεία του έκπτωτου βασιλιά, η τραγωδία των Τεμπών, αλλά νομίζω ο βασικότερος λόγος είναι η «διαφήμιση» που του έχει γίνει από όλη αυτή τη συζήτηση για την απαγόρευση συμμετοχής στις εκλογές.

- Η αξιωματική αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση με αφορμή την τροπολογία για ευθεία παρέμβαση στη λειτουργία του Αρείου Πάγου και στη σύνθεση του δικαστικού σώματος. Τι λέτε γι΄αυτό;

Η ρύθμιση αυτή – όπως είπα - είναι ασυνήθιστη και δε νομίζω ότι έχει προηγούμενο. Απόφαση να λαμβάνεται από την ολομέλεια του τμήματος εγώ προσωπικά δε γνωρίζω. Επίσης δεν είναι δόκιμο να κατατίθεται μία τέτοια ρύθμιση λίγες ημέρες πριν διαλυθεί η Βουλή και ενόψει των εκλογών. Κατά τη γνώμη μου από πλευράς σκοπιμότητας δε θα έπρεπε να γίνει κάτι τέτοιο.

Αντισυνταγματικό δε θα το έλεγα. Θα ήταν αντισυνταγματικό εάν η διαδικασία ήταν εν εξελίξει, εαν δηλαδή είχαν κατατεθεί οι συνδυασμοί και επιχειρείτο κάτι τέτοιο π.χ. με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου να αλλάξει η σύνθεση του δικαστηρίου. Εκεί θα υπήρχε πρόβλημα με βάση την αρχή του νομιμου δικαστή, του άρθρου 8 του Συντάγματος.

Δεδομένου ότι δεν έχει ξεκινήσει η διαδικασία, η παρέμβαση είναι από συνταγματικής πλευράς επιτρεπτή. Ωστόσο παραμένει αδόκιμο να έρχεται μια τέτοια παρέμβαση στη σύνθεση του αρμοδίου δικαστικού οργάνου που θα κρίνει μία υπόθεση μείζονος σημασίας εξαιτίας των συνειρμών που δημιουργούνται.

- Πως κρίνετε τη δημόσια τοποθέτηση του Αναστασίου Κανελλόπουλου ότι θα ηγηθεί ο ίδιος του κόμματος Κασιδιάρη;

Καταρχάς με ξενίζει το γεγονός ότι ένας επίτιμος Αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου συγχρωτίζεται με το κόμμα αυτό του οποίου μέχρι πρότινος ηγείτο και τυπικά ο κ. Κασιδιάρης. Ακόμα και με σεβασμό στο τεκμήριο αθωότητας, το δικαστήριο έκρινε ότι θα πρέπει να πάει στη φυλακή. Σέβομαι το τεκμήριο αθωότητας του οποιουδήποτε κατηγορουμένου, παρόλα αυτά το πρωτοβαθμιο δικαστήριο έκρινε με ομοφωνία και με πλήρη συνείδηση ότι ο κ. Κασιδιάρης έχει διαπράξει τα συγκεκριμένα αδικήματα και γι΄αυτό το λόγο έκρινε ότι πρέπει να μην έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα η έφεσή του.

Πέραν αυτών όμως έχουμε και μία συγκεκριμένη πολιτική συμπεριφορά και μία συγκεκριμένη πολιτική φρασεολογία, ορολογία εν γένει δράση του κ. Κασιδιάρη, η οποία είναι γνωστή και η οποία δε νομίζω ότι συνάδει με τη δράση ενός ανώτατου εισαγγελικού λειτουργού και υπ΄αυτήν την έννοια εμένα με ξενίζει.

- Στέκει νομικά η ανάληψη της διοίκησης του κόμματος από τον κ. Κανελλόπουλο;

Ο νόμος αναφέρεται στην πραγματική ηγεσία κάνοντας διαφοροποίηση μεταξύ φαινομένης και πραγματικής. Εάν βέβαια συμπίπτουν, δεν τίθεται θέμα. Εάν είναι άλλη η πραγματική και άλλη η φαινομένη ηγεσία ορίζεται ότι θα πρέπει η πραγματική να μην έχει καταδικαστεί για κάποια αδικήματα μεταξύ των οποίων και η σύσταση οργάνωση ή διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης. Δεν είναι αυτονοητο ότι ο Αρειος Πάγος θα κρίνει πως ο κ. Κανελλόπουλος είναι αυτό που λένε «αχυράνθρωπος» ή «μπροστινός». Αυτά θα εξεταστούν και πρέπει να προκύπτουν από στοιχεία. Δεν αρκεί η περιρρέουσα ατμόσφαιρα για μια δικαστική κρίση. Πρέπει να στηρίζεται σε ατρανταχτα αποδεικτικά στοιχεία.

Εάν αποδειχτεί ότι ο πραγματικός ηγέτης του κόμματος παραμένει ο κ. Κασιδιάρης πρέπει να εξεταστεί και μία επιπλέον προυπόθεση, η οποία οφείλει να συντρέχει σωρευτικά. Θα πρέπει η δράση και η οργάνωση του κόμματος να αποδειχτεί πως δεν εξυπηρετούν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο νόμος ορίζει ότι αυτό τεκμαίρεται όταν κάποια πρόσωπα τα οποία μπορεί να είναι ή διατελέσαντες αρχηγοί ή ιδρυτικά μέλη ή υποψήφιοι βουλευτές δεν έχουν καταδικαστεί για τρία αδικήματα μεταξύ των οποιων και η εγκληματική οργάνωση. Ο κ. Κασιδιάρης αυτήν τη στιγμή εκπληρώνει και τις τρεις προυποθέσεις. Και ιδρυτικό μέλος είναι και διατελέσας αρχηγός ακόμα και μετά την παραίτησή του, και υποψήφιος βουλευτής.

Αυτό υπό την προυπόθεση ότι θα αποδειχθεί ότι η πραγματική ηγεσία του κόμματος δεν είναι ο κ Κανελλόπουλος αλλά ο Κασιδιάρης. Δικαστικά τίποτα δε θεωρείται αυταπόδεικτο. Πρέπει να διερευνηθεί.

- Είναι επαρκής ο χρόνος έως τις εκλογές για να γίνει αυτή η διερεύνηση;

Κατά τη γνώμη μου, όχι. Υπάρχει πρόβλημα δικαστικής προστασίας. Καταρχάς για τους ενδιαφερόμενους διότι και αυτοί οι οποίοι επικαλούνται ότι υπάρχει διάσταση μεταξύ φαινομένης και πραγματικής ηγεσίας πρέπει να αποδείξουν, έχουν το βάρος της αποδείξεως. Βεβαίως το εξεταζει και αυτεπαγγέλτως το δικαστήριο, αλλά θα πρέπει να του τεθούν στοιχεία. Το δικαστήριο εξετάζει αυτεπάγγελτα, αλλά δεν είναι εισαγγελική Αρχή ούτε ανακριτική Αρχή. Κατά το δικανικό σύστημα ο εισαγγελέας και ο ανακριτής διερευνούν. Βεβαίως και το δικαστήριο, αλλά δεν είναι ακριβως αυτός ο ρόλος του. Πρέπει να του τεθούν στοιχεία και από τις δύο πλευρές.

- Εχοντας αναλύσει όλα αυτά, ποια είναι η δική σας εκτίμηση για τη διαδικασία;

Κατά τη γνώμη μου ούτε ο κ. Κασιδιάρης, ούτε το κόμμα του οποίου ηγείται πρέπει να μπουν στη Βουλή. Αυτό καταρχας πρέπει να το αποφασίσει ο λαός. Αν τεθούν απαγορεύσεις, όπως εν προκειμένω έχουν τεθεί, πρέπει να είναι σύμφωνες με τη συνταγματική και διεθνοδικαιική νομιμότητα διότι υπάρχει και η Ευρωπαική Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία πρέπει να τηρείται. Και αυτή προβλέπει ρητά το τεκμήριο αθωότητας, το οποίο ισχύει για όλους.

Το γεγονός ότι προβλέπεται καταδίκη σε οποιονδήποτε βαθμό ακόμα και στον πρώτο βαθμό κατά τη γνώμη μου είναι προβληματικό απο πλευράς τεκμηρίου αθωότητας τοσο με βάση το Σύνταγμα όσο και με την ΕΣΔΑ.

- Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να ακολουθήσει προσφυγή και στο Ευρωπαικό Δικαστήριο;

Ναι, καταρχάς θα πρέπει να προηγηθεί προσφυγή στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο ως εκλογοδικείο και εαν δε δικαιωθεί, μπορεί να προφύγει εν συνεχεία στο Ευρωπαικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.