Σταθάκης στην Ημερησία: Επενδυτική καταιγίδα για την πράσινη ενέργεια

Μπροστά σε µια κοσµογονία βρίσκεται ο κλάδος της ενέργειας, στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, καθώς τρεις παράγοντες αλληλεπιδρούν, δροµολογώντας τον ριζικό µετασχηµατισµό του: €

• η διεθνής προσπάθεια για την ανάσχεση της κλιµατικής αλλαγής και την αντιµετώπιση των συνεπειών της €
• οι µεγάλες αλλαγές που φέρνει η τεχνολογική πρόοδος τόσο στον τρόπο που παράγουµε όσο και στον τρόπο που καταναλώνουµε ενέργεια €
• οι νέες προοπτικές που δηµιουργεί στην περιοχή η πιθανότητα διεύρυνσης της ΕΕ στα ∆υτικά Βαλκάνια και οι ανακαλύψεις κοιτασµάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο

Η ελληνική κυβέρνηση, ήδη από το φθινόπωρο του 2015 και τη Σύνοδο των Παρισίων, που οδήγησε στην οµώνυµη Συµφωνία, επέλεξε να πρωταγωνιστήσει στις προσπάθειες συντονισµού των ενεργειών και στενής συνεργασίας των κυβερνήσεων. Το ίδιο πράξαµε και στο πλαίσιο της ΕΕ, υποστηρίζοντας την υιοθέτηση φιλόδοξων στόχων για την αύξηση του µεριδίου των Ανανεώσιµων Πηγών στο ενεργειακό µείγµα και την εξοικονόµηση ενέργειας. Σύµφωνα µε τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, το µερίδιο των ΑΠΕ στην παραγωγή ενέργειας προσέγγισε το 2017, στην Ελλάδα, το 17%, πλησιάζοντας τον στόχο του 18% που έχει υιοθετήσει η χώρα για το τέλος της δεκαετίας. Σαφώς και αυτό δεν αρκεί.

Για το 2030 ο στόχος είναι η αύξηση του µεριδίου στο 32%, δηλαδή σχεδόν ο διπλασιασµός του. Για να καταστεί αυτό εφικτό απαιτείται οργάνωση και σχέδιο. Στις αρχές του έτους ολοκληρώθηκε η διαβούλευση και απεστάλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίµα, που περιγράφει τον τρόπο και τα µέσα µε τα οποία θα προχωρήσει η µετάβαση σε ένα «πράσινο µέλλον». Παράλληλα η κυβέρνηση προωθεί τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να διευκολύνει την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Σε τελικό στάδιο βρίσκεται η αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ, που συχνά στο παρελθόν προκαλούσε αντιπαραθέσεις των επίδοξων επενδυτών µε τις τοπικές κοινωνίες. Εξαιρετικά είναι ήδη τα αποτελέσµατα του αναθεωρηµένου µηχανισµού στήριξης των επενδύσεων σε ΑΠΕ, καθώς οι σχετικές διαγωνιστικές διαδικασίες οδηγούν σε σηµαντική υποχώρηση των τιµών, σε επίπεδα ευθέως ανταγωνιστικά µε τις τιµές των συµβατικών µεθόδων παραγωγής ενέργειας.

Το εθνικό σχέδιο προβλέπει, επίσης, σηµαντικές παρεµβάσεις στην κατεύθυνση της εξοικονόµησης ενέργειας. Υπενθυµίζω ότι ζητούµενο είναι το 2030 να καταναλώνουµε τα δύο τρίτα της ενέργειας που θα καταναλώναµε µε βάση τις προβλέψεις του 2007. Για να το επιτύχουµε αυτό, ξεκινάµε τις προσπάθειες από τα κτίρια όπου πραγµατοποιείται σχεδόν το 40% της κατανάλωσης ενέργειας και όπου το σηµερινό απόθεµα είναι ιδιαίτερα γερασµένο. Ηδη υλοποιήθηκε το πρόγραµµα «Εξοικονόµηση κατ’ οίκον ΙΙ» και το αµέσως επόµενο διάστηµα θα υπάρξει νέα προκήρυξη, καθώς η εκπλήρωση των στόχων προϋποθέτει ετησίως να αναβαθµίζονται ενεργειακά περί τα 50.000 κτίρια.

Ουσιαστική συµβολή µπορεί να έχει και ο δηµόσιος τοµέας, όπου επίσης ξεκινάµε πρόγραµµα παρεµβάσεων εξοικονόµησης στα κτίρια, στοχεύοντας ετησίως στην ενεργειακή αναβάθµιση και ανακαίνιση του 3% του συνολικού εµβαδού των κτιρίων της κεντρικής δηµόσιας διοίκησης. Ενας δεύτερος καίριος τοµέας παρεµβάσεων είναι οι µεταφορές, µέσω π.χ. της επέκτασης της χρήσης των βιοκαυσίµων και της ηλεκτροκίνησης.

Οι παραπάνω αλλαγές στον τρόπο που παράγουµε και καταναλώνουµε ενέργεια δεν ήταν εφικτές πριν από µερικές δεκαετίες. Τα τελευταία χρόνια η τεχνολογική πρόοδος έχει θέσει τις βάσεις για ένα ποιοτικό άλµα στον ενεργειακό κλάδο αντίστοιχο εκείνου που συνέβη προ 25ετίας στις τηλεπικοινωνίες. Αναπτύσσονται νέες µορφές παραγωγής από ΑΠΕ, όπως για παράδειγµα οι πλωτές ανεµογεννήτριες, που επιτρέπουν την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας στο ιδιαίτερο ανάγλυφο του βυθού του Αιγαίου ή η γεωθερµία χαµηλής ενθαλπίας, που επιτρέπει την αξιοποίηση της θερµότητας στον αγροτικό τοµέα. ∆ιευκολύνεται η επέκταση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας σε εφαρµογές όπου µέχρι σήµερα δεν ήταν διαδεδοµένη (π.χ. µεταφορές ή ψύξη-θέρµανση), επιτρέποντας την ταχύτερη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιµα. Κυρίως έχει υπάρξει σηµαντική πρόοδος στην αποθήκευση ενέργειας, προϋπόθεση απαραίτητη για την αξιοποίηση πηγών ενέργειας που έχουν στοχαστική και όχι προβλέψιµη παραγωγή (αιολικά, φωτοβολταϊκά).

Μεγάλη αναμένεται και η συνεισφορά των νέων τεχνολογιών στα δίκτυα που επιτρέπουν τη διαρκή παρακολούθηση της κατανάλωσης, ενώ µέχρι σήµερα κυριαρχεί η χειροκίνητη καταγραφή ανά τετράµηνο. Τα έξυπνα δίκτυα και οι έξυπνοι µετρητές επιτρέπουν την εξοµάλυνση των ροών ζήτησης και προσφοράς ενέργειας, συµβάλλοντας ουσιαστικά στην εξοικονόµηση αλλά και στον περιορισµό του κόστους. Σε συνδυασµό µε τις νέες τεχνολογίες συσσώρευσης ενέργειας, τα έξυπνα δίκτυα θα µπορούσαν να επιτρέψουν στο ηλεκτρικό σύστηµα της χώρας να αντλεί ενέργεια από τα άλλα ευρωπαϊκά δίκτυα όταν οι τιµές είναι χαµηλές και να διαθέτει σε αυτά ενέργεια όταν οι τιµές είναι υψηλές.

Οι αλλαγές που θα επιφέρουν όλα αυτά στον ενεργειακό κλάδο αναµένονται επαναστατικές, καθώς πέραν του τεχνικού κοµµατιού επηρεάζουν την ίδια τη δοµή του κλάδου και τον ρόλο που µπορεί να έχουν οι διάφοροι «παίκτες»: Οι καταναλωτές µπορούν να έχουν και τον ρόλο του παραγωγού, µέσω σχηµάτων αυτοκατανάλωσης. Κάτι που, µε τη σειρά του, επιτρέπει την εµπλοκή στον ενεργειακό µετασχηµατισµό νέων παραγωγικών σχηµάτων, όπως οι Ενεργειακές Κοινότητες. ∆ιευκολύνεται, επίσης, η καλύτερη διασύνδεση των περιοχών µέσα σε µία χώρα (η υποθαλάσσια διασύνδεση Αττικής – Κρήτης µέχρι πρόσφατα δεν ήταν τεχνικά εφικτή) αλλά και των χωρών µεταξύ τους, είτε πρόκειται για ηλεκτρικές διασυνδέσεις είτε για αγωγούς καυσίµων.

Η ανάπτυξη των διακρατικών υποδοµών και η δηµιουργία µιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας είναι η τρίτη σηµαντική εξέλιξη. Η Ελλάδα αξιοποιεί τη γεωπολιτική της θέση, στη νότια ανατολική πύλη της Ευρώπης, πάνω στο σταυροδρόµι δύο µεγάλων αξόνων µεταφοράς φυσικού αερίου:

• του οριζόντιου άξονα, που µεταφέρει αέριο από τις περιοχές παραγωγής (είτε νέες στη Μεσόγειο, είτε υφιστάµενες, όπως η Κεντρική Ασία)
• του κάθετου άξονα, που οδηγεί αέριο προς τις αγορές των Βαλκανίων και της Ευρώπης

Στο πλαίσιο αυτό συµµετέχουµε στην ανάπτυξη µιας σειράς διεθνών αγωγών: ΤΑΡ, IGB, του µικρότερου αγωγού που θα συνδέει µε τη Βόρεια Μακεδονία αλλά και την κατασκευή του EastMed. ∆ίνουµε ιδιαίτερη έµφαση στη συνεργασία µε τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, µε τις οποίες πρόσφατα δηµιουργήσαµε το EastMed Forum (Αίγυπτο, Ιταλία, Κύπρο, Ισραήλ, Ιορδανία και Παλαιστινιακή Αρχή). Πρώτιστα, όµως, η ενεργειακή διπλωµατία αφορά στις άµεσα γειτονικές χώρες και τη Βαλκανική Χερσόνησο. Τα περιθώρια συνεργασίας έχουν µεγαλώσει εντυπωσιακά χάρη στη Συµφωνία των Πρεσπών και τις αλλαγές που επιφέρει στη δυναµική της περιοχής η προοπτική ένταξης στην ΕΕ των ∆υτικών Βαλκανίων. Η Ελλάδα, το παλαιότερο µέλος της ΕΕ στην περιοχή, µαζί µε τα δύο νεότερα µέλη, τη Βουλγαρία και τη Σερβία, στηρίζουν την ενταξιακή πορεία τόσο της Σερβίας όσο και της Βόρειας Μακεδονίας, ενώ τον ίδιο δρόµο ενθαρρύνεται να ακολουθήσει και η Αλβανία.

Η προοπτική δηµιουργίας ενός βαλκανικού πόλου εντός της ΕΕ οδηγεί στην αναβίωση ενός ενιαίου οικονοµικού χώρου, που επί αιώνες λειτουργούσε ως τέτοιος αλλά κατά τον 20ό αιώνα διασπάστηκε, µε την Ελλάδα να βρίσκεται πρακτικά αποµονωµένη. Η συµµετοχή των κρατών αυτών στην ενιαία ενεργειακή αγορά, ως ένα από τα πρώτα βήµατα της γενικότερης ενταξιακής τους πορείας, προϋποθέτει την ανάπτυξη διασυνδέσεων και κοινών υποδοµών.

Παράλληλα οδηγεί στη δηµιουργία µιας µεγάλης αγοράς, η οποία δικαιολογεί τις υψηλές επενδύσεις που απαιτεί ο ενεργειακός µετασχηµατισµός αλλά και υπόσχεται αποτελεσµατικότερη και φθηνότερη παραγωγή, λόγω του ανταγωνισµού που θα αναπτυχθεί. Βαδίζοντας µε σχέδιο, αξιοποιώντας την τεχνολογία και προωθώντας τη συνεργασία µε τα κράτη της περιοχής, η Ελλάδα µπορεί να πρωταγωνιστήσει στον ενεργειακό µετασχηµατισµό, προς όφελος των καταναλωτών, συνολικά της οικονοµίας και βέβαια του περιβάλλοντος.

Επενδύσεις 33 δισ. ευρώ µέχρι το 2030

Η ενέργεια είναι ίσως ο πρώτος κλάδος στον οποίο επιβεβαιώνεται ότι η Ελλάδα έχει αρχίσει να καθίσταται πόλος έλξης ξένων επενδύσεων. Επιχειρηµατικά funds και όµιλοι απ’ όλες τις γωνιές του κόσµου έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον ή έχουν ήδη επενδύσει σε κάποιον τοµέα της ενέργειας. Αυτό είναι περισσότερο αισθητό στις ΑΠΕ, όπου σχεδόν όλα τα έργα του πρώτου διαγωνισµού φωτοβολταϊκών υλοποιήθηκαν, ενώ έχουµε πλέον πολύ µεγάλα αιολικά και φωτοβολταϊκά έργα να έχουν συµµετάσχει στους πρόσφατους διαγωνισµούς και να ετοιµάζονται να υλοποιηθούν.

Αν υπολογίσει κανείς και τις αιτήσεις που έχουν υποβληθεί στη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας για νέες άδειες, τότε το «ανεκτέλεστο» υπόλοιπο στις ΑΠΕ φτάνει στα επίπεδα των 5 γιγαβάτ, γεγονός που σηµαίνει ότι µιλάµε για εν δυνάµει επενδύσεις πάνω από 3 δισ. ευρώ την επόµενη πενταετία. Πέρα από τις ΑΠΕ όµως, το επενδυτικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται και σε άλλους τοµείς, αν κρίνουµε από την περσινή πώληση του 66% του ∆ΕΣΦΑ στη Snam, Enagas και Fluxys έναντι 535 εκατ. ευρώ ή από την είσοδο της κινεζικής State Grid στον Α∆ΜΗΕ. Οµοίως, όσον αφορά στο λιγνιτικό δυναµικό της χώρας, ανάµεσα στους ιδιώτες επενδυτές που διεκδικούν το 40% της ∆ΕΗ συγκαταλέγονται η κινεζική CHN Energy και η τσεχική Seven Energy. Οι ελληνικοί υδρογονάνθρακες βρίσκονται επίσης ψηλά στην ατζέντα των long-term επενδύσεων, µε την αµερικανική ExxonMobil και τη γαλλική Total να ξεκινούν τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Κρήτη σε κοινοπραξία µε τα Ελληνικά Πετρέλαια, ενώ η ισπανική Repsol δραστηριοποιείται στη ∆υτική Ελλάδα.

Οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις των ελληνικών νησιών µε το ηπειρωτικό σύστηµα, µε πρώτη τη διασύνδεση της Κρήτης (ήδη κατασκευάζεται το «µικρό» καλώδιο Πελοπόννησος – Κρήτη και θα προκηρυχθεί άµεσα το «µεγάλο» καλώδιο µε αφετηρία την Αττική), απαιτούν επενδύσεις περί τα 3 δισ. ευρώ και αναµένεται η συµµετοχή ισχυρών παικτών της ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς. «Στα σκαριά» βρίσκεται επίσης σχέδιο της αµερικανικής Tesla για την ηλεκτροδότηση των µη διασυνδεδεµένων ελληνικών νησιών µε συνδυασµό παραγωγής από ΑΠΕ και µπαταρίες αποθήκευσης, σε αντικατάσταση των υφιστάµενων µονάδων ντίζελ.

Σοβαρές επενδύσεις θα κατευθυνθούν στην προώθηση της ηλεκτροκίνησης στις µεταφορές, αλλά και σε πολιτικές για την εξοικονόµηση ενέργειας σε όλους τους τοµείς, όπως άλλωστε προβλέπεται από τον Εθνικό Ενεργειακό Σχεδιασµό. Τα κονδύλια του ΕΣΠΑ για τα προγράµµατα «Εξοικονόµηση κατ’ οίκον» αποτελούν ισχυρό µοχλό για επένδυση πολλαπλάσιων ιδιωτικών και τραπεζικών κεφαλαίων. Συνολικά στον ενεργειακό τοµέα προβλέπεται ότι τα επόµενα 12 χρόνια θα γίνουν σηµαντικές επενδύσεις, ύψους περίπου 33 δισ. ευρώ, στους βασικούς τοµείς του εθνικού ενεργειακού σχεδιασµού. Τα ποσά αυτά έχουν ξεκινήσει ήδη να επενδύονται, τόσο σε έργα υποδοµής όσο και στην ανάπτυξη παραγωγικών µονάδων, και σε συνδυασµό µε τις τεράστιες αλλαγές που συντελούνται σε θεσµικό επίπεδο δηµιουργούν ένα εντελώς διαφορετικό ενεργειακό πεδίο σε σχέση µε σήµερα.

Είναι η περίοδος που όλα αλλάζουν στον ευρωπαϊκό ενεργειακό χάρτη, και στην Ελλάδα πραγµατοποιούνται δοµικές αλλαγές τόσο στο επίπεδο της απελευθέρωσης των αγορών όσο και στη διαµόρφωση των στρατηγικών κατευθύνσεων τις οποίες οφείλει να ακολουθήσει η χώρα προκειµένου να παραµείνει στοιχισµένη πίσω από τις βασικές ευρωπαϊκές επιλογές. Οδηγός των εξελίξεων η προσπάθεια αντιµετώπισης της κλιµατικής αλλαγής και βασικό εργαλείο τα άλµατα της τεχνολογίας, που αλλάζουν το επενδυτικό τοπίο και τις προτεραιότητες.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΟ∆ΩΡΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ