Exit poll – εκλογές 2019: Μια ιστορία με σωστές και λάθος μετρήσεις

Εκλογές 2019: Είναι, πια, καθιερωμένο: οι υποψήφιοι και οι ψηφοφόροι, στις 19:00 της Κυριακής των εκλογών, περιμένουν αυτά τα πρώτα αποτελέσματα από το exit poll ως μια πρώτη «γεύση» της επίσημης ανακοίνωσης του «έλαβον» από το υπουργείο Εσωτερικών. Είναι, όμως, αληθή αυτά τα αποτελέσματα; Φυσικά, στην περίπτωση κατά την οποία οι ερωτώμενοι είναι ώριμοι και απαντούν ειλικρινά σε σχέση με αυτό το οποίο έριξαν στην κάλπη.   

Από την πλευρά τους, οι άνθρωποι των εταιρειών δημοσκοπήσεων υπερασπίζονται την επιστημονική ακρίβεια των exit polls τονίζοντας πως η αξιοπιστία τους είναι δεδομένη και, μάλιστα, τα διαχωρίζουν από τις δημοσκοπήσεις, αφού μεταξύ τους υπάρχει μια θεμελιώδης και ουσιαστική διαφορά: οι δημοσκοπήσεις απαντούν στο «τι θα ψηφίσουν οι πολίτες» - δηλαδή, ζητείται η στάση τους για κάτι το οποίο πρόκειται να συμβεί μελλοντικά. Από την άλλη, το exit poll ζητεί να απαντηθεί «τι ψηφίσατε μόλις τώρα». Βέβαια, για κάθε εταιρεία δημοσκοπήσεων, εκείνο το οποίο παίζει κυρίαρχο ρόλο για το αποτέλεσμα είναι το δείγμα το οποίο ερωτάται.

Η πρώτη απόπειρα να διεξαχθεί exit poll στην Ελλάδα έγινε στις βουλευτικές εκλογές του 1993, αλλά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω σχετικής απαγόρευσης που είχε θέσει η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Από τις ευρωεκλογές του 1994, οπότε τα exit polls (στα Ελληνικά αποδίδονται ως «δημοσκοπήσεις εξόδου») χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά ως εργαλείο μέτρησης της ψήφου, οι εταιρείες δημοσκοπήσεων έχουν δεχθεί εύσημα για την ακρίβειά τους, αλλά και πυρά για τις αποκλίσεις των ευρημάτων.  

Το exit poll του 1994 είχε απίστευτη επιτυχία στα ευρήματα που παρουσιάστηκαν προ των επίσημων αποτελεσμάτων, επειδή κανείς δεν περίμενε τόσο χαμηλά ποσοστά για τα δύο μεγάλα κόμματα. Οι περισσότεροι αναλυτές τότε έβλεπαν τις εκλογές με την παραδοσιακή λογική ότι στο τέλος οι αναποφάσιστοι θα επιλέξουν τα δύο μεγάλα κόμματα εξουσίας, με βάση τα ως τότε στοιχεία. Στις ευρωεκλογές του 1994 το ΠαΣοΚ συγκέντρωσε 37,65% και η ΝΔ μόλις 32,65%.

Αντίστοιχα, ως αποτέλεσμα λανθασμένων χειρισμών και μικρής εμπειρίας περιγράφουν οι ειδικοί το φαινόμενο των βουλευτικών εκλογών του 2000, όταν οι περισσότεροι τηλεοπτικοί σταθμοί ανέδειξαν νικητή, με βάση τα exit polls, τη ΝΔ, αλλά -τελικά- την αναμέτρηση κέρδισε το ΠαΣοΚ του Κώστα Σημίτη, με 1,1 μονάδα διαφορά. Τότε, έγιναν δύο λάθη: Πρώτον, ενώ ανακοινώθηκαν και τα δύο κόμματα περίπου ισοδύναμα ή ισοδύναμα, αναδείχτηκε πρώτη τη ΝΔ. Δεύτερον, δεν υπήρχε η αμερικανική τηλεοπτική εμπειρία για να παρουσιαστούν τα αποτελέσματα στατιστικά.

Επίσης, το 2015, έπεσαν έξω -για ακόμη μια φορά- σε σχέση με το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών, οι έρευνες κοινής γνώμης και υπάρχει επίσημη εξήγηση για αυτό. Στη χώρα μας υπάρχει μία μεθοδολογική παράδοση η οποία είναι να σταθμίζεται το δείγμα μιας έρευνας με βάση τη δήλωση των ερωτωμένων για την κομματική τους προέλευση. Η τεχνική αυτή λειτουργούσε καλά και «διόρθωνε» τα πρωτογενή δεδομένα των ερευνών - είτε των προεκλογικών είτε των exit polls.

Όμως, η χρήση της στις προεκλογικές έρευνες, αλλά και στο exit poll εκείνων των εκλογών αποδείχθηκε λανθασμένη. Αντί να συμβάλλει στη διόρθωση και σωστή εκτίμηση των δειγματοληπτικών δεδομένων, οδήγησε σε λάθος εκτίμηση. Τότε, επίσης, οι Αναποφάσιστοι ψήφισαν -στη μεγάλη τους πλειοψηφία ΣΥΡΙΖΑ- ενώ υπήρξε αδυναμία να προβλεφθεί με ακρίβεια η έκταση της αποχής.

Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι στα χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτυχιών των ελληνικών εταιρειών δημοσκοπήσεων καταγράφεται και η πρόβλεψή τους για το Δημοψήφισμα του 2015, όταν έβλεπαν καθαρή νίκη του «ΝΑΙ» και, τελικά, βγήκε το «ΟΧΙ», με 61,3%. Βέβαια, τα λάθος ποσοστά δεν έχουν… ελληνικό διαβατήριο. Στην Αυστραλία, για παράδειγμα, οι δημοσκοπήσεις προεξοφλούσαν νίκη της αντιπολίτευσης και κέρδισε το κυβερνών κόμμα, ενώ υπάρχει και η αποτυχία τους να προβλέψουν την επικράτηση του «ΝΑΙ» των Βρετανών στο Brexit.

Σε κάθε περίπτωση, πέραν των όποιων λαθών κάνουν οι εταιρείες οι οποίες διενεργούν τα exit polls, η μελέτη των ευρημάτων των τελευταίων ετών αποκαλύπτει ότι, πλέον, οι ερωτώμενοι δεν είναι τόσο ειλικρινείς όσο στο παρελθόν, γεγονός που δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο το έργο των δημοσκόπων. Πάντως, στα τελευταία exit polls, εκείνα των ευρωεκλογών 2019, προβλέφθηκε με μεγάλη ακρίβεια το τελικό αποτέλεσμα, που έδειχνε ως μεγάλο ηττημένο τον ΣΥΡΙΖΑ.

Ας δούμε, λοιπόν, τι θα προκύψει στο τωρινό exit poll τα αποτελέσματα του οποίου θα παρουσιαστούν στις 19:00 απόψε, στον τηλεοπτικό εκλογικό μαραθώνιο που παρουσιάζει το OPEN TV.