Αυτή είναι η τουρκική «Γαλάζια Πατρίδα»: Πώς ξεκίνησε

«Γεννήθηκε» το 2006 ως «όραμα», προτού αποτυπωθεί σε ανεπίσημους χάρτες το 2011. Σήμερα, οχτώ χρόνια μετά, η καλούμενη «Γαλάζια Πατρίδα», καδραρισμένη πλέον πίσω από τον πρόεδρο Ερντογάν, επεκτείνει τα όρια των τουρκικών διεκδικήσεων πέρα από κάθε έννοια διεθνούς δικαίου ή καλής γειτονίας... αν και κάποιοι Τούρκοι διπλωμάτες επιλέγουν ακόμη να μην την παρουσιάζουν επισήμως στις συναντήσεις με τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους.

Αυθαίρετα επεκτατικός πέρα από κάθε έννοια διεθνούς δικαίου ή καλής γειτονίας, ο κορνιζαρισμένος χάρτης πίσω από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας, φέρει την χαρακτηριστική πηχυαία επιγραφή: «Τουρκία. Γαλάζια Πατρίδα. 462.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα».

Απεικονίζει όλες εκείνες τις θαλάσσιες ζώνες που διεκδικεί ως τουρκικές η Άγκυρα σε Αιγαίο, Ανατολική Μεσόγειο και Εύξεινο Πόντο. Ο λόγος για μια τεράστια έκταση συνολικά 462.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στο πλαίσιο της οποίας παρουσιάζεται ως τουρκικό κυριολεκτικά το μισό Αιγαίο αλλά και ως τουρκική ολόκληρη η θαλάσσια περιοχή νοτίως της Ρόδου, της Καρπάθου… έως και της ανατολικής Κρήτης. Για το Καστελόριζο δε, ούτε λόγος… Εκείνο σαν να μην υπάρχει καν στα μάτια της τουρκικής ηγεσίας.

Τον εν λόγω χάρτη τον έχουμε δει επανειλημμένως, ήδη από το 2018, να περιφέρεται στα τουρκικά μίντια, κατά τρόπο (ημι)επίσημο. Πλέον τον βλέπουμε και… καδραρισμένο στο φόντο φωτογραφίας πίσω από τον πρόεδρο Ερντογάν, να επισημοποιείται δια της επικοινωνιακής οδού.

Το εντυπωσιακό, βέβαια, με τον επίμαχο χάρτη, από επικοινωνιακή σκοπιά, είναι ότι κάθε φορά που επανεμφανίζεται το τελευταίο διάστημα εντός των τουρκικών συνόρων, τα όριά του έχουν εν τω μεταξύ επεκταθεί και άλλο προς τα δυτικά… φτάνοντας πλέον στο σημείο να ατενίζουν την Γαύδο, την οποία άλλωστε κάποιοι πίσω στην Άγκυρα υπενθυμίζεται ότι επίσης διεκδικούν ως «τουρκική». Στον αντίποδα, όμως, εντύπωση προκαλεί και ένα άλλο γεγονός: το ότι ο συγκεκριμένος χάρτης δεν ήταν μεταξύ εκείνων που είχε παρουσιάσει η ηγεσία του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών τον περασμένο Μάιο σε ξένους διπλωμάτες, τότε που τους είχε καλέσει για να τους «εξηγήσει» τις τουρκικές διεκδικήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όσο για το όνομα «Γαλάζια Πατρίδα» («Mavi Vatan»), εκείνο έχει επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο, κυρίως από το 2018 και μετά, αποτυπώνοντας μια σειρά από γεωγραφικά γιγαντωμένες τουρκικές αξιώσεις. «Γαλάζια Πατρίδα» ονομαζόταν και η διακλαδική στρατιωτική άσκηση που πραγματοποίησαν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις το διάστημα μεταξύ 27 Φεβρουαρίου και 8 Μαρτίου του 2019.

Η καλούμενη «Γαλάζια Πατρίδα» («Mavi Vatan»), τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεται η σημερινή τουρκική ηγεσία, επεκτείνεται σε μια έκταση συνολικά 462 τετραγωνικών χιλιομέτρων στις τρεις θάλασσες που περιβάλλουν την Τουρκία: το Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο. «Το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας” δεν είναι καινούργιο στην τουρκική στρατηγική σκέψη», γράφει ο ερευνητής-αναλυτής Ζήνωνας Τζιάρρας στο κείμενο εργασίας με τον τίτλο «Οι “Δυόμισι Πόλεμοι” και η Άσκηση “Mavi Vatan”: Στρατηγική Κουλτούρα και το νέο Στάδιο της Τουρκικής Στρατηγικής») που είχε δημοσιεύσει τον περασμένο Μάρτιο υπό τη σκέπη του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).   

Το 2006 η πρώτη χρήση του όρου 

Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα «Hürriyet», πατέρας του όρου «Γαλάζια Πατρίδα» είναι ο σήμερα απόστρατος ναύαρχος Τζεμ Γκιουρντενίζ. «Ήταν 2006 όταν εγώ, ως διευθυντής τότε του κλάδου πολιτικής και σχεδίων στα κεντρικά του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, αποφάσισα να χρησιμοποιήσω αυτόν τον όρο για να υποδείξω τις θαλάσσιες περιοχές της δικής μας (σ.σ. τουρκικής) δικαιοδοσίας, τις κηρυγμένες αλλά και μη-κηρυγμένες. Αργότερα, όταν άρχισα να γράφω για την καθημερινή εφημερίδα “Aydınlık” το 2013, ο τίτλος του άρθρου μου ήταν “Γαλάζια Πατρίδα”. Είχα γράψει τότε ότι η “Γαλάζια Πατρίδα” θα είναι πολύ πιο σημαντική για την Τουρκία κατά τον 21^ο αιώνα… Είχα προβλέψει ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα αποτελούσε πεδίο μεγάλης διαμάχης ανάμεσα στην Τουρκία και άλλες χώρες»… Αυτά έλεγε, μεταξύ άλλων, ο ίδιος ο Γκιουρντενίζ μόλις τον περασμένο Μάρτιο, μιλώντας στην «Hürriyet Daily News» και την γνωστή Τουρκάλα δημοσιογράφο Μπαρτσίν Γινάντς. Προχωρώντας μάλιστα ακόμη παραπέρα, ο απόστρατος Τούρκος ναύαρχος κατηγορούσε τότε ανοιχτά την Αθήνα και τη Λευκωσία ότι επιδιώκουν, σε κοινό μέτωπο με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, να «αρπάξουν» από την Τουρκία μια έκταση περίπου 100.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Το 2011 οι πρώτοι χάρτες... μέσω Λιβύης 

Τον όρο «Γαλάζια Πατρίδα», ωστόσο, οι περισσότεροι τον συνδέουν με έναν άλλον, όχι απόστρατο αλλά εν ενεργεία (και μάλιστα αναβαθμισμένο το τελευταίο διάστημα), Τούρκο ναύαρχο, τον Τζιχάτ Γιαϊτζί. Διότι ήταν ο Γιαϊτζί εκείνος που είχε, σε δύο περιπτώσεις την περίοδο 2011-2012, αποτυπώσει την ιδέα της «Γαλάζιας Πατρίδας» μέσα από σειρά χαρτών που είχε παρουσιάσει σε κείμενά του στην «Επιθεώρηση Στρατηγικών Ασφαλείας» («Guvenlik Stratejileri Dergisi») και στο περιοδικό «Bilge Strateji», όπως σημειώνει ο ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Ζήνωνας Τζιάρρας.

Ο Γιαϊτζί έβλεπε, ήδη από το 2011, το στόχο μιας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης ως το μέσο εκείνο χάρη στο οποίο θα μπορούσε η Τουρκία να διεκδικήσει ΑΟΖ έως και την Κρήτη. Θεωρούσε ότι η Τουρκία είχε έως τότε υιοθετήσει μια «μινιμαλιστική μεθοδολογία» ως προς την οριοθέτηση των θαλασσίων, και την καλούσε να δει πέρα από την Αίγυπτο, τη Συρία και το ψευδοκράτος. «Θα ήταν απαραίτητο για την Τουρκία να συνάψει μια συμφωνία οριοθέτησης ζωνών θαλάσσιας δικαιοδοσίας με τη Λιβύη», έγραφε χαρακτηριστικά ο Γιαϊτζί το 2011, στο τεύχος υπ’ αριθμόν 14 της τουρκικής «Επιθεώρησης Στρατηγικών Ασφαλείας», υπογραμμίζοντας μάλιστα με νόημα ότι «βάσει μιας τέτοιας πιθανής συμφωνίας, θα ήταν δυνατό για την Τουρκία να διεκδικήσει δικά της δικαιώματα ΑΟΖ στα νοτιοανατολικά της Κρήτης». «Είναι απαραίτητο για την Τουρκία και τη Λιβύη να καταλήξουν σε μια τέτοια συμφωνία», συνέχιζε ο Γιαϊτζί, προσφέροντας μάλιστα και ένα «τυράκι» στη Λιβύη που… εάν καταλήξει σε συμφωνία πρώτα με την Τουρκία θα έχει η ίδια «μεγαλύτερη ΑΟΖ» από όση θα είχε εάν κατέληγε πρώτα σε μια σχετική συμφωνία με την Ελλάδα.  

Πλέον, περίπου οχτώ χρόνια μετά, είναι ακριβώς εκείνοι οι μέχρι πρότινος μάλλον «ξεχασμένοι» χάρτες τους Τζιχάτ Γιαϊτζί που εμφανίζονται ξαφνικά, στους τοίχους τουρκικών στρατιωτικών σχολών, αποτυπώνοντας διεκδικήσεις και μάλιστα στην πλέον μαξιμαλιστική τους εκδοχή. Οι τουρκικές διεκδικήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, έως ακόμη και τον περασμένο Μάιο, εμφανίζονταν επισήμως να τοποθετούνται μεταξύ 28^ου και 32^ου μεσημβρινού, από τα νότια της Ρόδου δηλαδή (28^ος) έως και τα δυτικά της Πάφου (32^ος). Πίσω στο παρόν ωστόσο, οι εν λόγω διεκδικήσεις βρίσκονται πια να κινούνται πολύ δυτικότερα, μέσα από μια ολότελα αυθαίρετη ερμηνεία ενός προφανώς αποκλειστικά τουρκικού δικαίου το οποίο θα ήθελε η Άγκυρα να ονομάζει «διεθνές» (μιας και τη σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της της Θάλασσας η Τουρκία δεν την έχει υπογράψει).  

Σύμφωνα με την εν λόγω ερμηνεία, η τουρκική ηγεσία αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα (και ως εκ τούτου δικαίωμα κήρυξης ΑΟΖ) μόνο στα ηπειρωτικά κράτη της Μεσογείου αποδεχόμενη ως βάση οριοθέτησης τη μέση γραμμή-απόσταση μεταξύ των αντικείμενων ακτών. Στα νησιά, αντιθέτως (ακόμη και αν πρόκειται για μεγάλα νησιά όπως είναι η… Κύπρος, που είναι και κυρίαρχο κράτος, μέλος της ΕΕ, ή η Κρήτη), οι Τούρκοι αναγνωρίζουν επί της ουσίας μόνο χωρικά ύδατα (6 ναυτικών μιλίων για τα ελληνικά νησιά και 12 ναυτικών μιλίων για την Κύπρο).

Τις παραπάνω θέσεις έχει διατυπώσει επανειλημμένως δημόσια τους περασμένους μήνες, ακόμη και μέσω Twitter, ο Τούρκος πρέσβης και κορυφαίος διπλωμάτης σήμερα στις τάξεις του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, Τσαγάταϊ Ερτζιγές. Τον περασμένο Μάιο, μάλιστα, ο Ερτζιγές είχε αναλάβει να παρουσιάσει τις τουρκικές θέσεις ενώπιον Ευρωπαίων πρέσβεων και διπλωματών πίσω στην Τουρκία αλλά και στις Βρυξέλλες, σε μια προσπάθεια να δικαιολογήσει ως «νόμιμη» την εισβολή του τουρκικού πλωτού γεωτρύπανου Fatih στην κυπριακή ΑΟΖ που είχε μόλις προηγηθεί. Ωστόσο τότε, εκείνος δεν είχε συμπεριλάβει μεταξύ των χαρτών που παρουσίασε στους Ευρωπαίους κανέναν από τους χάρτες του Γιαϊτζί, προτιμώντας αντιθέτως να περιοριστεί στις διεκδικήσεις μεταξύ 28ου και 32ου μεσημβρινού. Αλλά και αρκετές εβδομάδες αργότερα, στις 29 Ιουλίου, ο ίδιος ο Ερτζιγές θα κοινοποιούσε στο Twitter έναν διαφορετικό χάρτη, με τις τουρκικές διεκδικήσεις να «περιορίζονται» νοτίως της Ρόδου, χωρίς να προσεγγίζουν την Κρήτη. 

Νοτίως της Ρόδου εμφανίζεται όμως να τελειώνει και η διεκδικούμενη ως «τουρκική υφαλοκρηπίδα» στους χάρτες που είχε δώσει στη δημοσιότητα μόλις τον περασμένο Μάιο το τουρκικό κρατικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Anadolu. 

Στο μέτωπο του Αιγαίου βέβαια από την άλλη, η τουρκική ακτοφυλακή είναι σαφής ως προς τις αμφισβητήσεις της όταν διαμηνύει και μάλιστα επισήμως, στο πλαίσιο του στρατηγικού της σχεδίου για την περίοδο 2019-2023, ότι… «δεν υπάρχουν θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο με την Ελλάδα».