Πόλεμος στη Συρία: Τα ελληνικά στοιχήματα σε μια «γειτονιά» υψηλού ρίσκου

«Διαβάζοντας» όσα εκτυλίσσονται στη Συρία μέσα από το πρίσμα της προάσπισης του ελληνικού εθνικού συμφέροντος, δεν μπορεί κανείς παρά να προβληματίζεται. Οι Αμερικανοί αποσύρονται από μια περιοχή στην οποία, ωστόσο, οι Ρώσοι έχουν πια επιστρέψει δυναμικά. Όσο για τον Ερντογάν, εκείνος δείχνει πλέον να πορεύεται κατά τρόπο ανεξέλεγκτο με τις ευλογίες ή την ανοχή των «έξω», προκαλώντας ανησυχία στην Ελλάδα την οποία μάλιστα κάποιοι προειδοποιούν ότι μπορεί να έχει την τύχη των Κούρδων της Συρίας.

Ο βουλευτής της ΝΔ Αγγελος Συρίγος, ο γενικός διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής Θάνος Ντόκος, ο πρέσβης επί τιμή Γιώργος Κακλίκης και ο εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων Κων/νος Φίλης καταθέτουν τις απόψεις τους πάνω σε τέσσερα βασικά ερωτήματα, ενώ οι ερευνητές Γαβριήλ Χαρίτος και Γιώργος Τζογόπουλος αναλύουν ειδικότερα τον παράγοντα «Ισραήλ».

Θα έπρεπε (ως Ελλάδα) να μας προβληματίζει η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συρία; Εντάσσεται αυτή η αποχώρηση σε ένα πλαίσιο ευρύτερης απεμπλοκής των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή; 

Γ. ΚΑΚΛΙΚΗΣ: Η τάση απεμπλοκής των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Μέση Ανατολή είχε παρουσιαστεί πριν τον πρόεδρο Τραμπ, αλλά στις μέρες του πήρε μεγάλες διαστάσεις. Η προεδρική εκλογή του 2020 είναι ένας σοβαρός λόγος για τον οποίο ο Αμερικανός πρόεδρος εντείνει τη ρητορική της αποχώρησης από «εδάφη που δεν αφορούν τις ΗΠΑ».

Η Ελλάδα, με την απουσία των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή, βλέπει τη ρευστότητα της περιοχής να εντείνεται, με την Τουρκία να προωθεί τη σημαία της σε ξένα εδάφη και τη Ρωσία να είναι αποφασιστικά παρούσα στην περιοχή. Μια επιτυχής για την Άγκυρα έκβαση των επιχειρήσεών της στη Συρία αναβαθμίζει την τουρκική εικόνα στις χώρες της Μέσης Ανατολής και ενισχύει το ηθικό των ενόπλων δυνάμεών της το οποίο έχει πάντα κατά νουν, τον τελευταίο ιδίως καιρό, το «δόγμα των δυόμισι πολέμων» και το «δόγμα της γαλάζιας πατρίδας».

Θ. ΝΤΟΚΟΣ: Ένα σημαντικό πρόβλημα για την περιφερειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή είναι η δυσκολία κατανόησης της αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή. Αν και η τάση μείωσης της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας και η ανάθεση καθηκόντων σταθεροποίησης και αστυνόμευσης της περιοχής σε συμμαχικές χώρες ήταν ήδη εμφανής από την εποχή Ομπάμα (λόγω και της στροφής στρατηγικού ενδιαφέροντος των ΗΠΑ προς την Ασία), η υλοποίηση από τη διοίκηση Τραμπ χαρακτηρίζεται από ερασιτεχνισμό και σπασμωδικές κινήσεις. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η απεμπλοκή των ΗΠΑ δεν θα είναι πλήρης, καθώς ακόμη διακυβεύονται σημαντικά αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή.

Α. ΣΥΡΙΓΟΣ: Επρόκειτο περί προσωπικής αποφάσεως του Αμερικανού προέδρου. Εν όψει των αμερικανικών προεδρικών εκλογών τον Νοέμβριο του 2020 θέλει να πραγματώσει τμήμα των προεκλογικών του υποσχέσεων για επιστροφή των Αμερικανών στρατιωτών από «αδιάφορα» μέτωπα ανά τον κόσμο. Δεν προβληματίζει μόνον εμάς. Προβληματίζει γενικότερα. Όπως παρατήρησε η Σώτη Τριανταφύλλου, δεν είναι πλέον ασφαλές να κατεβαίνεις σε ένα πηγάδι δεμένος με αμερικανικό σχοινί.

Κ. ΦΙΛΗΣ: Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε φάση απομονωτισμού ήδη από την εποχή του Ομπάμα. Η κόπωση από τη στρατιωτική εμπλοκή εκτός των συνόρων και οι αποτυχημένες στρατιωτικές επεμβάσεις στο εξωτερικό έχουν συμβάλει σε αυτό. Ο Τραμπ κινείται με το βλέμμα στραμμένο στο εσωτερικό, έναν χρόνο πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2020. Οι Αμερικανοί δεν θα ακολουθήσουν εντελώς απομονωτική πολιτική. Η Ανατολική Μεσόγειος εμφανίζεται μάλιστα πια να κατέχει πιο σημαντική/κεντρική θέση στους αμερικανικούς σχεδιασμούς από τη Μέση Ανατολή, χωρίς βέβαια να αποτελεί προτεραιότητα. Γιατί; Λόγω Ρωσίας, λόγω Κίνας (Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος), λόγω ενεργειακών διελεύσεων κ.ά. Η Ελλάδα από την άλλη δεν μπορεί να αισθάνεται βεβαία για τη στρατηγική σχέση που έχει αναπτύξει με τις ΗΠΑ, ειδικά στην περίοδο της διακυβέρνησης Τραμπ.

Πώς θα έπρεπε (ως Ελλάδα) να προσεγγίσουμε τη Ρωσία, τώρα που εμφανίζεται να καλύπτει κάποια από τα κενά που αφήνουν πίσω οι Αμερικανοί στη Μέση Ανατολή;

Κ. ΦΙΛΗΣ: Οι Ρώσοι είναι σαφές ότι πάνε να καλύψουν τα κενά που αφήνουν οι ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Ελλάδα και Ρωσία δεν έχουν αναπτύξει πραγματικά στρατηγικές σχέσεις μέχρι σήμερα. Τώρα ίσως να είναι ο κατάλληλος χρόνος για να θέσουμε τις σχέσεις μας με τη Ρωσία σε μια πιο ρεαλιστική βάση, προσδίδοντάς τους περισσότερο ουσιαστικό περιεχόμενο. Η Ρωσία διπλωματία δεν έχει αγκυλώσεις.

Γ. ΚΑΚΛΙΚΗΣ: Η Ελλάδα καλό είναι να προχωρεί με προσεκτικά βήματα και χωρίς γραφικούς ενθουσιασμούς προς την κατεύθυνση της Ρωσίας για τη σταδιακή βελτίωση των σχέσεων με τη Μόσχα που, τη στιγμή αυτή, ανέχεται σκόπιμα πολλές από τις ιδιορρυθμίες της Τουρκίας. Η ισορροπημένη προσέγγιση της Αθήνας με τη Μόσχα είναι επιβεβλημένη, χωρίς όμως να μας διαφεύγει ότι, όπως και η Ουάσιγκτον, έτσι και αυτή έχει μεγάλα συμφέροντα τα οποία ασφαλώς εννοεί να εξυπηρετήσει.

Θ. ΝΤΟΚΟΣ: Μια κακή σχέση με τη Ρωσία είναι μια αφύσικη κατάσταση για την ελληνική εξωτερική πολιτική και ασφαλώς θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες ουσιαστικής βελτίωσης των σχέσεων. Θα πρέπει, όμως, να υπάρχουν ρεαλιστικές προσδοκίες καθώς η Ρωσία έχει επενδύσει σε μια ολοένα και στενότερη σχέση με την Τουρκία, ενώ η ιδιότητα της Ελλάδας ως μέλους της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και στρατηγικού εταίρου των ΗΠΑ θέτει εκ των πραγμάτων κάποια όρια στην εξέλιξη των ελληνορωσικών σχέσεων.

Α. ΣΥΡΙΓΟΣ: Η Ρωσία έχει πάρει τις αποφάσεις για εμάς πολλές δεκαετίες τώρα. Πέραν του ψυχολογικού στοιχείου που συνδέεται και με την κοινή ορθόδοξη πίστη, η πολιτική της Ρωσίας, όπως κάθε σοβαρού κράτους, καθοδηγείται από τα συμφέροντά της. Η Ρωσία μας έχει κατατάξει στο στρατόπεδο της Δύσεως με το οποίο δεν έχει ιδιαίτερες σχέσεις. Ως χώρα με αυτοκρατορικές αντιλήψεις προσπαθεί να κρατά κάποιες ισορροπίες μεταξύ ημών και της Τουρκίας. Αυτή την περίοδο όμως έχει στραφεί καθαρά προς την Τουρκία. Θεωρεί ότι η επιρροή της στη χώρα με τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ αποσταθεροποιεί το δυτικό σύστημα.

Πώς στεκόμαστε απέναντι στον Ερντογάν που μοιάζει ανεξέλεγκτος; Τι θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά απέναντι σε μια Τουρκία που κλιμακώνει τις προκλήσεις;

Α. ΣΥΡΙΓΟΣ: Μη μεγαλώνουμε την εικόνα του Ερντογάν. Είναι συστηματικός, επίμονος και ριψοκίνδυνος, αλλά ταυτοχρόνως είναι αλαζόνας και υπερφίαλος. Με την επίθεση στη Συρία δεν υπολόγισε την ισχυρότατη πιθανότητα οι Κούρδοι να στραφούν προς τον Άσαντ, όπως και έγινε. Η επίθεση έχασε το νόημά της. Δεν πρόκειται ποτέ να δημιουργηθεί η ζώνη των 30 χιλιομέτρων κατά μήκος των τουρκοσυριακών συνόρων που επιθυμούσε ο Ερντογάν. Επιπλέον, όλες αυτές οι επιθετικές ενέργειες σε διάφορα μέτωπα δημιουργούν ένα κλίμα διεθνούς παρία για την Τουρκία. Θεωρώ πως όσα έγιναν στη Συρία περιορίζουν τις κινήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο.

Θ. ΝΤΟΚΟΣ: Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο Ερντογάν βρίσκεται σε αξιοζήλευτη θέση, καθώς η Τουρκία έχει πολλά ανοιχτά μέτωπα και, ουσιαστικά, κανένα πραγματικό σύμμαχο, ενώ το κόστος της επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης» μπορεί να αποδειχθεί υψηλότερο του αναμενόμενου. Βεβαίως, το όνειρο μιας ουσιαστικής κουρδικής αυτονομίας φαίνεται να απομακρύνεται και μαζί και ο τουρκικός εφιάλτης για μελλοντικό κουρδικό κράτος. Όσον αφορά Ελλάδα και Κύπρο, η απάντηση είναι μια ευέλικτη διπλωματική στρατηγική, με ανάληψη πρωτοβουλιών, άνοιγμα διμερών διαύλων επικοινωνίας και αξιοποίηση συμμαχιών. Όλα αυτά βεβαίως θα πρέπει να υποστηρίζονται από μια αξιόπιστη [στρατιωτική] αποτρεπτική ικανότητα, μεταβλητή που γίνεται ξεκάθαρα κατανοητή από την άλλη πλευρά.

Γ. ΚΑΚΛΙΚΗΣ: Η Ελλάδα, πριν από οτιδήποτε άλλο, οφείλει να δίνει προτεραιότητα στην αποτρεπτική της ικανότητα. Αυτό αντιλαμβάνεται η Άγκυρα. Στο διπλωματικό επίπεδο, η Αθήνα έχει αναλάβει σταθεροποιητικές πρωτοβουλίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Πρέπει, όμως, να δραστηριοποιηθεί έντονα και χωρίς καθυστέρηση με πρωτοβουλίες στα σημεία εκείνα τα οποία βρίσκονται στη βάση διεκδικήσεων εις βάρος της. Μια δυναμική αναβίωση των «διερευνητικών επαφών» είναι αναγκαία ώστε να επιδιώξει μια απόπειρα διευθέτησης υπό την κάλυψη των Ηνωμένων Εθνών πράγμα που θα εξυπηρετήσει τα ελληνικά συμφέροντα και με ένα επιπλέον στοιχείο, τη διεθνή καλή μαρτυρία.

Κ. ΦΙΛΗΣ: Οι τριμερείς και ευρύτερα περιφερειακές συνέργειες προσδίδουν στην Ελλάδα επιπρόσθετη θωράκιση. Η εν λόγω θωράκιση, ωστόσο, δεν είναι στρατιωτική. Η Ελλάδα πρέπει να αναζητήσει τρόπους ώστε να ενισχύσει τους συντελεστές ισχύος της. Οι τριμερείς από μόνες τους δεν είναι αρκετές.

Υπάρχει όντως ο κίνδυνος για την Ελλάδα να έχει τη μοίρα των Κούρδων όπως μας προειδοποίησε ο Ρώσος πρέσβης Vladimir Chizhov;

Α. ΣΥΡΙΓΟΣ: Οι Τούρκοι επιλέγουν αντιπάλους έναντι των οποίων έχουν συντριπτική στρατιωτική υπεροχή. Στο Αφρίν το 2018 οι τουρκικές δυνάμεις διέλυσαν τους Κούρδους λόγω αεροπορικής υπεροχής. Στη Συρία οι Τούρκοι σταμάτησαν όταν βρέθηκαν έναντι των ασθενέστερων δυνάμεων του Άσαντ. Η Τουρκία δεν θα τολμούσε να συγκρουσθεί με μία χώρα που διαθέτει ισχυρό στρατό οργανωμένο με νατοϊκές προδιαγραφές.

Θ. ΝΤΟΚΟΣ: Οι Κούρδοι στηρίχτηκαν στις ΗΠΑ, καθώς ουσιαστικά δεν είχαν άλλη επιλογή, και εγκαταλείφθηκαν από τους συμμάχους τους, όπως δυστυχώς έχει συμβεί σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν. Αντίστοιχος κίνδυνος δεν υπάρχει για την Ελλάδα, υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι δεν έχουμε ψευδαισθήσεις σχετικά με το εύρος των αμερικανικών εγγυήσεων για την ελληνική ασφάλεια έναντι τουρκικών ενεργειών.

Γ. ΚΑΚΛΙΚΗΣ: Η στάση του κ. Τραμπ έναντι των κούρδων είναι πολύ αμφίβολο αν μπορεί να τηρηθεί και έναντι της Ελλάδας. Ας μη ξεχνάμε ότι πρόκειται για ανόμοιες περιπτώσεις διότι η Ελλάδα: α. Είναι μέλος της ατλαντικής Συμμαχίας, β. Εξυπηρετεί μακροπρόθεσμα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ανατολική Μεσόγειο με τις τριμερείς συμπράξεις της στην περιοχή όπου οι ΗΠΑ έχουν εμφανώς δείξει την ικανοποίησή τους με τη συμμετοχή σε αυτές του ίδιου του υπουργού τους των εξωτερικών και, τέλος, γ. Εξυπηρετεί, με τη συμφωνία που υπέγραψε πρόσφατα ο κ. Πομπέο στην Αθήνα, ιδιαίτερα σημαντικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Και σε αυτά να προστεθεί η ιδιαίτερη θέση και ο ρόλος της στη Βαλκανική όπου η Ουάσιγκτον επιθυμεί τόσο τη σταθερότητα όσο και τη μη δραστηριοποίηση τρίτων όπως της Μόσχας και της Άγκυρας.

Μπορεί να αποτελέσει η τριμερής Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ εγγύηση ασφαλείας απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα;

Γ. ΤΖΟΓΟΠΟΥΛΟΣ (επιστημονικός συνεργάτης στο Begin Sadat Centre for Strategic Studies του Ισραήλ): Το ερώτημα κατά πόσο η Ελλάδα είναι προστατευμένη έναντι της τουρκικής απειλής είναι μείζον. Η προσοχή στρέφεται, μεταξύ άλλων, στην τριμερή συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Πρέπει, όμως, να ξεκαθαριστεί η φύση της συνεργασίας. Η δημιουργία στρατιωτικής συμμαχίας είναι μάλλον ουτοπία. Οπως η Ελλάδα και η Κύπρος δεν είναι διατεθειμένες να εμπλακούν στις διαμάχες του Ισραήλ με τους γείτονές του, έτσι και το Ισραήλ δεν ενδιαφέρεται να εισέλθει σε τροχιά στρατιωτικής σύγκρουσης με την Τουρκία για το ζήτημα της Κύπρου. Παρ’ όλα αυτά, η ενίσχυση των δεσμών με το Ισραήλ ευνοεί την Ελλάδα και την Κύπρο. Σε επίπεδο στρατηγικής, η βελτίωση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων και οι ευλογίες της Ουάσιγκτον στην τριμερή Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου αποτελούν ευκαιρία για την ελληνική κυβέρνηση να ενισχύσει τη θέση της.

Γ. ΧΑΡΙΤΟΣ (ερευνητής στο Ινστιτούτο Μπεν-Γκουριόν. Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν, Ισραήλ): Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη ότι το Ισραήλ θα προσπαθήσει να βρει νέους τρόπους κάλυψης της ασφάλειάς του έναντι της μόνιμης ιρανικής απειλής.  Ως εκ τούτου, προκειμένου να διασκεδάσουν τις ανησυχίες τους για το ενδεχόμενο μιας νέας επαναπροσέγγισης Ισραήλ-Τουρκίας, Αθήνα και Λευκωσία ίσως κληθούν να ενθαρρύνουν το Ισραήλ να προσανατολισθεί σε επιθυμητούς εναλλακτικούς μηχανισμούς περιφερειακής ασφαλείας. Η ιδιότητα του κράτους-μέλους της ΕΕ αποτελεί ένα μεγάλο προσόν για την Ελλάδα και την Κύπρο, όπως επίσης και οι άριστες σχέσεις που διατηρούν με την Αίγυπτο. Παράλληλα, ο ελληνικός περιφερειακός παράγοντας θα χρειαστεί να άρει τη διαφαινόμενη περιφερειακή απομόνωση του Λιβάνου -χώρας ιδιαίτερα ευάλωτης στους τουρκικούς και ιρανικούς περιφερειακούς σχεδιασμούς- και να ενισχύσει με όποιον έμμεσο τρόπο μπορεί την άτυπη συνεννόηση που ήδη υφίσταται μεταξύ Ισραήλ, Σαουδικής Αραβίας και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.