Τι σημαίνει η ανάρτηση από τον ΟΗΕ των συντεταγμένων του μνημονίου Τουρκίας-Λιβύης

Παράνομο ή μη, το τουρκολιβυκό μνημόνιο συναντίληψης επί των θαλασσίων οριοθετήσεων και ο χάρτης που το συνοδεύει πρόκειται να αποκτήσουν σύντομα χαρακτήρα επίσημου εγγράφου στις βάσεις δεδομένων των Ηνωμένων Εθνών.

Όπως σημειώνει σε δημοσίευμά της η «Καθημερινή της Κυριακής» (και ο δημοσιογράφος Βασίλης Νέδος), είναι πλέον «ζήτημα ημερών» να αναρτηθούν από τη Διεύθυνση Ωκεάνιων Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Division for Ocean Affairs and the Law of the Sea / DOALOS) οι συντεταγμένες εκείνων των θαλάσσιων οριοθετήσεων που εμφανίζονται να έχουν συνάψει διμερώς η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τη λιβυκή Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του Φαγέζ αλ Σάρατζ από τον Νοέμβριο του 2019.   

Πρόκειται για μια αναμενόμενη κίνηση διαδικαστικού χαρακτήρα, η οποία έρχεται όμως να μας υπενθυμίσει τη σοβαρότητα των τουρκικών μεθοδεύσεων αλλά και την επικινδυνότητα όσων πρόκειται να μεθοδευθούν στο μέλλον από την Τουρκία. Η ανάρτηση/δημοσίευση των επίμαχων συντεταγμένων από την αρμόδια διεύθυνση του ΟΗΕ δεν αποτελεί αυτομάτως και αποδοχή του «σύννομου» της εν λόγω οριοθέτησης εκ μέρους των Ηνωμένων Εθνών. Ούτε κατά διάνοια. Η ίδια η αρμόδια Διεύθυνση Ωκεάνιων Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Division for Ocean Affairs and the Law of the Sea / DOALOS) το υπογραμμίζει άλλωστε εμφατικά στην ιστοσελίδα της όπου διευκρινίζεται ότι:

«Οι ονομασίες που χρησιμοποιούνται και το υλικό που παρουσιάζεται σε αυτό το site δεν συνεπάγονται την έκφραση οιασδήποτε γνώμης εκ μέρους της Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το νομικό καθεστώς οποιασδήποτε χώρας, περιοχής, πόλης ή περιοχής ή των αρχών της, ή σχετικά με την οριοθέτηση των συνόρων ή των ορίων. Η δημοσίευση πληροφοριών σε αυτό το site αναφορικά με τις εξελίξεις που σχετίζονται με το δίκαιο της θάλασσας όπως απορρέουν από τις ενέργειες και τις αποφάσεις των κρατών δεν συνεπάγεται την αναγνώριση από τα Ηνωμένα Εθνη της ισχύος/εγκυρότητας των εν λόγω ενεργειών και αποφάσεων.»

(«The designations employed and the presentation of the material on this site do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the Secretariat of the United Nations concerning the legal status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. Publication on this site of information concerning developments relating to the law of the sea emanating from actions and decisions taken by States does not imply recognition by the United Nations of the validity of the actions and decisions in question.»).

Το παραπάνω κείμενο αναγράφεται και στις πρώτες σελίδες της περιοδικής έκδοσης-δελτίου «Law of the Sea Bulletin», που δημοσιεύει ανά τακτά διαστήματα η αρμόδια διεύθυνση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Εκεί, μάλιστα, αυτό συνοδεύεται και από τη σημείωση ότι: «Τα κείμενα των συνθηκών και της εθνικής νομοθεσίας που περιέχονται στο Δελτίο αναπαράγονται όπως υποβλήθηκαν στη Γραμματεία, χωρίς προηγούμενη επιμέλεια» («The texts of treaties and national legislation contained in the Bulletin are reproduced as submitted to the Secretariat, without formal editing»). Με άλλα λόγια… ό,τι και αν καταθέσει κανείς θα δημοσιευτεί… ακριβώς όπως έχει κατατεθεί.

Στην DOALOS, προφανώς, και γνωρίζουν πολύ καλά ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ κρατών σε θέματα οριοθετήσεων. Για αυτό, άλλωστε, και στην ιστοσελίδα της η εν λόγω διεύθυνση του ΟΗΕ φιλοξενεί ειδική κατηγορία υπό τον τίτλο «Επίλυση Διαφορών» («Settlement of Disputes»).

Σημειώνεται ότι και την άνοιξη του 2014 (συγκεκριμένα τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς), η Τουρκία είχε αποστείλει ρηματική διακοίνωση (note verbale) προς τη Γενική Γραμματεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με τις συντεταγμένες της «Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης» που η Αγκυρα ισχυρίζεται μονομερώς ότι έχει οριοθετήσει με τα Κατεχόμενα της Κύπρου.   

Καλούμενος τότε να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους η Γραμματεία του ΟΗΕ είχε δημοσιεύσει την επίμαχη τουρκική ρηματική διακοίνωση, ο Φαρχάν Χακ, εκπρόσωπος του τότε γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Μπαν Γκι Μουν, είχε δηλώσει ότι: «… Η δημοσίευση πληροφοριών, όπως είναι η ρηματική διακοίνωση της Τουρκίας, αποτελεί τεχνική λειτουργία… Δεν σχετίζεται με την ουσία των πληροφοριών… Και δεν συνεπάγεται αναγνώριση από τον ΟΗΕ της εγκυρότητας/ισχύος των εν λόγω ενεργειών και αποφάσεων» Ο ίδιος είχε, μάλιστα, συνεχίσει τότε λέγοντας ότι οι όποιες «αντιρρήσεις από άλλα κράτη μέλη αναφορικά με ανακοινώσεις όπως είναι αυτή η τουρκική ρηματική διακοίνωση θα αναρτώνται επίσης στον ιστότοπο των Ηνωμένων Εθνών ή/και θα δημοσιεύονται στο Law of the Sea Bulletin».

Η επικείμενη ανάρτηση, λοιπόν, των συντεταγμένων του τουρκολιβυκού μνημονίου από την αρμόδια για το δίκαιο της θάλασσας διεύθυνση των Ηνωμένων Εθνών συνιστά απλώς την καταγραφή μιας διμερούς συμφωνίας που έχει συναφθεί μεταξύ δύο διεθνώς αναγνωρισμένων κυβερνήσεων και έχει γνωστοποιηθεί/κατατεθεί στον ΟΗΕ από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, μιας συμφωνίας που ωστόσο μένει να φανεί εάν και κατά πόσο θα μπορούσε ή όχι στο μέλλον να γίνει κοινά αποδεκτή ως «νόμιμη» από τη διεθνή κοινότητα.

Το ότι η Τουρκία από την πλευρά της κατέθεσε στον ΟΗΕ τις συντεταγμένες του μνημονίου που συνήψε με την κυβέρνηση του Φαγέζ αλ Σάρατζ της Λιβύης δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη. Αντιθέτως, η Άγκυρα εμφανίζεται κατά αυτόν τον τρόπο να λειτουργεί σύμφωνα με όσα αναφέρονται στα Άρθρα 74 («Delimitation of the exclusive economic zone between States with opposite or adjacent coasts») και 75 («Charts and lists of geographical coordinates») της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS – United Nations Convention on the Law of the Sea), αν και η ίδια δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος στην εν λόγω Σύμβαση. «Το παράκτιο κράτος δίνει στη δημοσιότητα χάρτες ή καταλόγους με γεωγραφικές συντεταγμένες και καταθέτει αντίγραφο κάθε σχετικού διαγράμματος ή καταλόγου στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών», σημειώνεται στην Παράγραφο 2 του Άρθρου 75 της UNCLOS.

Οι Τούρκοι επιχειρούν να εμφανιστούν επιλεκτικά ή κατ’ επίφαση νομότυποι για να μπορούν εν συνεχεία να προωθήσουν τις όποιες παράνομες διεκδικήσεις τους υπό έναν μανδύα προσχηματικής «νομιμότητας» στα μάτια της διεθνούς κοινότητας, προσδοκώντας παράλληλα και επικοινωνιακά οφέλη στο εσωτερικό έναντι των Τούρκων ψηφοφόρων. Σε ακριβώς αυτό το πλαίσιο, εργαλειοποείται από την Άγκυρα και η κατάθεση χαρτών και συντεταγμένων προς τον ΟΗΕ, όπως άλλωστε και η σύναψη αμφισβητούμενης εγκυρότητας αυθαίρετων συμφωνιών με αδύναμες και ευεπίφορες σε εκβιασμούς - πλην όμως διεθνώς αναγνωρισμένες - «κυβερνήσεις» όπως είναι για παράδειγμα η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του Φαγέζ αλ Σάρατζ στη Λιβύη.      

Το επόμενο βήμα για την Τουρκία θα είναι όσα εκείνη αυθαιρέτως συμφώνησε με μόνο τη μία πλευρά του λιβυκού εμφυλίου τον περασμένο Νοέμβριο να πρωτοκολληθούν και στη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών, στη βάση όσων προβλέπει το Άρθρο 102 του χάρτη του ΟΗΕ («Registration and Publication of Treaties and International Agreements»). «Κάθε συνθήκη ή διεθνής συμφωνία που θα υπογράφει ένα Μέλος των Ηνωμένων Εθνών… θα καταχωρίζεται το ταχύτερο δυνατό στη Γραμματεία, η οποία και θα τη δημοσιεύει. Κανένα συμβαλλόμενο μέρος μιας τέτοιας συνθήκης ή διεθνούς συμφωνίας, οι οποίες δε θα έχουν καταχωριστεί… δεν θα μπορεί να επικαλεστεί, σε όργανο των Ηνωμένων Εθνών, αυτή τη συνθήκη ή αυτή τη συμφωνία», σημειώνεται στο Άρθρο 102. Θεωρητικώς και αυτή η πρωτοκόλληση είναι κάτι που θα πρέπει να αναμένεται κάποια στιγμή στο μέλλον, με την υποσημείωση βέβαια ότι η ελληνική πλευρά εργάζεται ήδη προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής νομικής και διπλωματικής αποδόμησης των τουρκολυβικών μνηνομίων…