Το κινεζικό TikTok ως... πολιτικό όπλο στα χέρια της Generation Z

«Είναι καθήκον μου να ενημερώσω τον κόσμο για τις φυλετικές ανισότητες σήμερα. Ενας άνδρας σκοτώθηκε για το χρώμα του δέρματός του» δηλώνει η 16χρονη χορεύτρια Τσάρλι ντ’ Αμέλιο, κοιτώντας την κάμερα του κινητού της τηλεφώνου, όχι κατά τη διάρκεια κάποιας διαδήλωσης στη μνήμη του Τζορτζ Φλόιντ αλλά από τη βολή της μάλλον πολυτελούς οικίας της. Υπό άλλες συνθήκες, σε μια άλλη όχι και τόσο μακρινή εποχή, η 16χρονη από το Κονέκτικατ απλώς θα μιλούσε στους φίλους της… με τη διαφορά ωστόσο ότι οι «φίλοι» της έχουν πλέον ξεπεράσει σε αριθμό τα… 67 εκατομμύρια. Βλέπετε, η Τσάρλι είναι η βασίλισσα του TikTok, το οποίο μπορεί να ξεκίνησε ως «χαβαλές» (fun), αλλά εσχάτως αποκτά χαρακτηριστικά πολιτικού εργαλείου. Και τι είναι το TikTok; Μια video-sharing εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα που επιτρέπει στον χρήστη να δημιουργεί και να προβάλλει online -προς τέρψιν όλων των άλλων φιλοθεαμόνων χρηστών- τα δικά του βίντεο. Πρόκειται συνήθως για σύντομα κλιπάκια, διάρκειας έως 15 ή το μέγιστο 60 δευτερολέπτων, στα οποία οι χρήστες χορεύουν (όπως η Τσάρλι ντ’ Αμέλιο) ή… κάνουν ότι τραγουδούν (lip sync). Οσο για τους πρωταγωνιστές των βίντεο, εκείνοι είναι στην πλειονότητά τους κάτω των 25 ετών. Ανήκουν στην καλούμενη Generation Z, τη γενιά που πρώτη μεγάλωσε… μέσα στα social media. Και η πολιτική πού κολλάει, θα μπορούσε από την πλευρά του να διερωτηθεί ένας μιλένιαλ και άνω.

«Το TikTok μεταμορφώνεται ησύχως σε πολιτική δύναμη» σημειώνουν από την πλευρά τους οι «Times» της Νέας Υόρκης, δίνοντας την απάντηση. «Το TikTok γίνεται πολιτική πλατφόρμα πριν από τις εκλογές στις ΗΠΑ» γράφουν οι «Financial Times», με το βλέμμα στραμμένο στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του ερχόμενου Νοεμβρίου. «Θα είναι δύσκολο για το TikTok να μείνει εκτός πολιτικής το 2020» σημειώνει από την πλευρά της η «Wall Street Journal», υπογραμμίζοντας ότι στα χέρια των προεκλογικών επιτελείων των Αμερικανών προεδρικών υποψηφίων το εν λόγω app θα μπορούσε να αποτελέσει και το μέσο για να προσεγγίσουν τους νεότερους σε ηλικία ψηφοφόρους, αν και επισήμως το TikTok έχει αποφασίσει να μη φιλοξενεί πολιτικές διαφημίσεις.

Οπως όλες οι άλλες δημόσιες δράσεις, έτσι και η πολιτική επικοινωνία προσαρμόζεται πια στα νέα ψηφιακά μέσα: στους 280 χαρακτήρες των «τιτιβισμάτων» του Twitter, στις φωτογραφίες του Instagram, στα σύντομα βιντεάκια του TikTok και στα πανταχού παρόντα hashtags που συνοδεύουν ως ταμπέλες κάθε ανάρτηση. Η περίφημη «Γωνιά του Ομιλητή» («Speaker’s Corner»), όπως ονομαζόταν εκείνο το σημείο του Hyde Park στο Λονδίνο όπου πήγαιναν οι επίδοξοι ομιλητές για να εκφράσουν δημόσια τις ανησυχίες τους, ανεβασμένοι οι ίδιοι πάνω σε μια μικρή σκάλα για να φαίνονται, πλέον έχει μεταφερθεί στις οθόνες των κινητών μας τηλεφώνων. Οσο για την παγκόσμια κοινότητα του TikTok, εκείνη έχει πια γιγαντωθεί.

Δισεκατομμύρια τα downloads

Ως εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα, το TikTok πλέον μετράει συνολικά πάνω από 2 δισεκατομμύρια downloads παγκοσμίως, όντας διαθέσιμο σε περισσότερες από 140 χώρες, με την περίοδο της πανδημίας του κορονοϊού που προηγήθηκε να το έχει επί της ουσίας ευνοήσει, πολλαπλασιάζοντας την πελατεία στο πλαίσιο του… home entertainment. Ενδεικτικά, μόνο στις ΗΠΑ τα downloads έχουν ξεπεράσει τα 123 εκατομμύρια.

Το TikTok, ωστόσο, έχει και ένα άλλο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό: Είναι κινεζικό. Αποτελεί προϊόν της κινεζικής ByteDance, που έχει ως έδρα της το Πεκίνο, όπως κινεζικό ήταν και το app Musical.ly το οποίο εξαγοράστηκε από την ByteDance το 2017 για να συνενωθεί στην πορεία με την παλαιότερη έκδοση του TikTok (την παρόμοια με το διαθέσιμο μόνο εντός Κίνας κινεζικό app Douyin) και να μας δώσουν το TikTok όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Και επειδή είναι κινεζικό, το TikTok βρίσκεται πλέον μπλεγμένο ως «όπλο» ή «διαπραγματευτικό χαρτί» και στους διεθνείς ανταγωνισμούς που οξύνονται με φόντο τις διεθνείς βλέψεις του Πεκίνου και τον μελλοντικό ρόλο της Κίνας μέσα σε έναν πολυπολικό κόσμο που αλλάζει.

Οι Τούρκοι ενάντια στον «Κινέζο κατάσκοπο»

Η τουρκική εφημερίδα «Milliyet», του ομίλου Demirören, αποκήρυξε προ ημερών το TikTok ως «Κινέζο κατάσκοπο», ενώ ως «λογισμικό κατασκοπείας» (spyware) έχει αποδοκιμάσει το κινεζικό app και ο Στιβ Χάφμαν, διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού ιστοχώρου Reddit. Σημειωτέον ότι η «Milliyet» πρόσκειται στο εχθρικό προς τα social media καθεστώς Ερντογάν που επικαλείται πλέον την όξυνση του σινο-αμερικανικού ανταγωνισμού για να διεκδικήσει οφέλη από τις ΗΠΑ.

Ινδία εναντίον Κίνας

Μόλις την περασμένη Δευτέρα 29 Ιουνίου η κυβέρνηση της Ινδίας ανακοίνωσε ότι απαγορεύει-μπλοκάρει το TikTok, και μαζί του δεκάδες άλλες κινεζικές εφαρμογές, ως «απειλή για την ινδική κυριαρχία και ακεραιότητα». Η κίνηση της κυβέρνησης του Ναρέντρα Μόντι έρχεται ως αντίποινα απέναντι στο Πεκίνο για τους δεκάδες Ινδούς στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους σε συγκρούσεις με άνδρες των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων πίσω στα μέσα Ιουνίου στα Ιμαλάια. Με δεδομένο, ωστόσο, ότι η Ινδία ήταν μία από τις μεγαλύτερες -εάν όχι η μεγαλύτερη- αγορές για το TikTok εκτός Κίνας (με πάνω από 320 εκατομμύρια downloads και περισσότερους από 119 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες), η απόφαση της ινδικής κυβέρνησης προφανώς και έχει αντίκτυπο όχι μόνο σε γεωπολιτικοοικονομικό επίπεδο αλλά και στην καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων.

Αντίκτυπο, ωστόσο, έχουν ή τουλάχιστον επιχειρούν να αποκτήσουν και τα πολιτικά πειράματα πολλών χρηστών του TikTok στη Δύση εν έτει 2020, κυρίως σε χώρες όπως είναι οι ΗΠΑ, που διανύουν άλλωστε προεκλογική περίοδο, και η Βρετανία της μετά Brexit εποχής. «Μήνες πριν από τις εκλογές στις ΗΠΑ, το περιεχόμενο έχει αρχίσει να γίνεται περισσότερο σοβαρό, με τα πολιτικά βίντεο να κερδίζουν έδαφος» σημειώνουν σε άρθρο τους οι «Financial Times», υπογραμμίζοντας, για παράδειγμα, ότι βίντεο με τα hashtags #Trump2020 και #blacklivesmatter μετρούν ήδη συνολικά πάνω από πέντε δισεκατομμύρια θεάσεις (views) στον χώρο του TikTok.

«Τους τελευταίους μήνες το περιεχόμενο στο TikTok έχει γίνει περισσότερο πολιτικό» συμφωνούν από την πλευρά τους οι «Times» της Νέας Υόρκης. Ενδεικτική ως προς αυτό και η περίπτωση της 17χρονης Φερόζα Αζίζ που τον περασμένο Νοέμβριο ανέβασε στο TikTok ένα βίντεο με οδηγίες καλλωπισμού, στο πλαίσιο του οποίου όμως έκανε παράλληλα και κάτι άλλο… καταγγέλλοντας πως η Κίνα παραβιάζει το δικαιώματα των μουσουλμάνων Ουιγούρων. Ωστόσο τα «βαριά ονόματα» της πολιτικής εξακολουθούν στην πλειονότητά τους να απουσιάζουν από τον «κόσμο» του επίμαχου app, τουλάχιστον προς το παρόν, με τις ολίγες εξαιρέσεις (του πρώην υπουργού Εσωτερικών της Ιταλίας Ματέο Σαλβίνι, για παράδειγμα) απλώς να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Η πολιτική, πάντως, ως θεματική είναι παρούσα κυρίως μέσα από τη δράση νέων, πολλοί από τους οποίους μάλιστα σχηματίζουν πια και τους δικούς τους «πολιτικούς συνασπισμούς» (τους καλούμενους «hype houses»), με σκοπό τη στήριξη συγκεκριμένων πολιτικών δυνάμεων και την προσέλκυση ακολούθων. Σε Ηνωμένες Πολιτείες και Βρετανία έχουν ήδη διαμορφωθεί «hype houses», από τα οποία άλλα πρόσκεινται ανοιχτά σε πολιτικές παρατάξεις (Labour Hype House, Tory Hype House, @ TikTokrepublicans) και άλλα ευρύτερα σε πολιτικές τάσεις (@conservativehypehouse, @liberalhypehouse, @leftist.hype.house), με τους χρήστες-διαχειριστές να δημοσιεύουν όχι πολιτικά κείμενα -όπως θα έκαναν άλλοτε-, αλλά σύντομα σε διάρκεια βίντεο. Μερικές φορές, μάλιστα, για να είναι «πολιτικά» τα βίντεο, δεν χρειάζεται απαραιτήτως να συνοδεύονται και από κάποια δήλωση μπροστά στην κάμερα. Αρκεί ένα αντικείμενο (ένα «Make America Great Again» καπελάκι υπέρ του Τραμπ, για παράδειγμα) ή η εικόνα μιας σφιγμένης γροθιάς (Black Lives Matter).

Για όσους δεν φοβούνται από την άλλη να... ανταλλάξουν απόψεις ή να αντιπαρατεθούν, υπάρχουν και τα TikTok duets, στο πλαίσιο των οποίων δύο βίντεο, που εκφράζουν συνήθως αντίθετες απόψεις, τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο. Κρίσιμο ζητούμενο πλέον: να μη μετατραπεί το TikTok σε μέσο διάδοσης ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας, ειδικά σε μια χρονιά εκλογική για τις ΗΠΑ όπως είναι το 2020.

... και το γήπεδο στην ομιλία του Τραμπ που έμεινε άδειο 

Το TikTok, ωστόσο, δεν είναι χώρος μόνο για τους νέους σε ηλικία αλλά και για τους μεγαλύτερους… εάν οι τελευταίοι το θελήσουν. Μια 51χρονη από την Αϊόβα, η Μέρι Τζο Λαπ, συνέβαλε ώστε να εξελιχθεί σε… φιάσκο η προεκλογική συγκέντρωση του Ντόναλντ Τραμπ στην Τάλσα της Οκλαχόμα στις 20 Ιουνίου – η πρώτη μετά την περίοδο της καραντίνας. Μέσα από τον χώρο του TikTok η 51χρονη κάλεσε τους επικριτές του Ρεπουμπλικάνου προέδρου να επισκεφθούν την ιστοσελίδα της προεκλογικής του εκστρατείας και να «κλείσουν» δωρεάν εισιτήρια για τη συγκέντρωση στην Τάλσα, όχι πραγματικά για να πάνε, αλλά… για να κάτσουν σπίτι τους και να μείνουν έτσι οι θέσεις στο στάδιο κενές, όπερ και εγένετο. Εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες θα ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα της 51χρονης. Πριν από τη συγκέντρωση ο ίδιος ο Τραμπ πανηγύριζε υποστηρίζοντας πως σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν ζητήσει εισιτήρια. Την ημέρα της εκδήλωσης, ωστόσο, το στάδιο των σχεδόν 20.000 θέσεων ήταν σχεδόν άδειο, προς μεγάλη απογοήτευση του ιδίου του Τραμπ, που είδε περίπου 6.000 θεατές ενώ περίμενε τους τριπλάσιους.