Αφγανιστάν: Παντσίρ, η «αήτητη» κοιλάδα που απέχει μία ώρα από την Καμπούλ

Αρκετές χιλιάδες μαχητές κατά των Ταλιμπάν αντιστέκονται ενάντια στους ισλαμιστές μαχητές σε μια απομακρυσμένη κοιλάδα με στενή είσοδο - λίγο περισσότερο από 30 μίλια περίπου από την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν, Καμπούλ.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η δραματική και επιβλητική κοιλάδα Panjshir αποτελεί σημείο ανάφλεξης στην πρόσφατη ταραχώδη ιστορία του Αφγανιστάν - αφού αποτέλεσε προπύργιο κατά των σοβιετικών δυνάμεων τη δεκαετία του 1980 και των Ταλιμπάν τη δεκαετία του '90.

Η ομάδα που κρατάει εκεί τώρα - το Εθνικό Μέτωπο Αντίστασης του Αφγανιστάν (NRF) - υπενθύμισε πρόσφατα στον κόσμο τη δύναμη της κοιλάδας.
«Ο Κόκκινος Στρατός, με τη δύναμή του, δεν μπόρεσε να μας νικήσει... Και οι Ταλιμπάν επίσης πριν από 25 χρόνια... προσπάθησαν να καταλάβουν την κοιλάδα και απέτυχαν, αντιμετώπισαν μια συντριπτική ήττα», δήλωσε στο BBC ο Ali Nazary, επικεφαλής των εξωτερικών σχέσεων του NRF.

Η μεγάλη, βαθιά και σκονισμένη κοιλάδα εκτείνεται περίπου 120 χιλιόμετρα (75 μίλια) - από τα νοτιοδυτικά προς τα βορειοανατολικά - βόρεια της αφγανικής πρωτεύουσας Καμπούλ. Προστατεύεται από υψηλές βουνοκορφές - που υψώνονται 3.000 μέτρα πάνω από το έδαφος της κοιλάδας. Αποτελούν ένα επιβλητικό φυσικό φράγμα - προστασία για τους ανθρώπους που ζουν εκεί.

Υπάρχει μόνο ένας στενός δρόμος, ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα σε μεγάλες βραχώδεις εξάρσεις και τον ελικοειδή ποταμό Panjshir.

«Υπάρχει μια μυθική πτυχή σε ολόκληρη την περιοχή. Δεν είναι μόνο μια κοιλάδα. Μόλις μπεις σε αυτήν υπάρχουν τουλάχιστον άλλες 21 υποκοιλάδες που συνδέονται», λέει ο Σακίμπ Σαρίφι, ο οποίος έζησε εκεί ως παιδί, αλλά έφυγε από το Αφγανιστάν μετά την ανάληψη του ελέγχου από τους Ταλιμπάν.
Στο τέλος της κύριας κοιλάδας, ένα μονοπάτι οδηγεί στο πέρασμα Anjoman (4.430μ.) και κατευθύνεται ανατολικότερα προς τα βουνά Hindu Kush. Οι στρατιές του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Ταμερλάνου - του τελευταίου από τους μεγάλους νομάδες κατακτητές της Κεντρικής Ασίας - πέρασαν και οι δύο από αυτόν τον δρόμο.
«Ιστορικά, η κοιλάδα Panjshir ήταν επίσης γνωστή για την εξόρυξη - συμπεριλαμβανομένων των ημιπολύτιμων κοσμημάτων», λέει η Elisabeth Leake, αναπληρώτρια καθηγήτρια διεθνούς ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Leeds.

Σήμερα, η κοιλάδα διαθέτει υδροηλεκτρικά φράγματα και ένα αιολικό πάρκο. Οι ΗΠΑ βοήθησαν στην κατασκευή δρόμων και ενός πύργου ασυρμάτου που λαμβάνει σήματα από την Καμπούλ. Η πρώην αμερικανική αεροπορική βάση στο Μπαγκράμ - που αρχικά χτίστηκε από τους Σοβιετικούς τη δεκαετία του 1950 - βρίσκεται επίσης σε μικρή απόσταση από το στόμιο της κοιλάδας.

«Γενναίοι» άνθρωποι

Υπολογίζεται ότι στην κοιλάδα ζουν 150.000 έως 200.000 άνθρωποι. Οι περισσότεροι μιλούν Ντάρι - μία από τις κύριες γλώσσες του Αφγανιστάν - και είναι τατζικικής εθνικότητας.
Οι Τατζίκοι αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού του Αφγανιστάν των 38 εκατομμυρίων ανθρώπων - αλλά οι Panjshiris δεν κοιτούν προς το Τατζικιστάν, έναν από τους βόρειους γείτονες του Αφγανιστάν. Αντιθέτως, έχουν τη δική τους τοπική ταυτότητα.
Ο κ. Sharifi - ο οποίος μέχρι πρόσφατα ήταν γενικός διευθυντής σχεδιασμού στο Υπουργείο Γεωργίας του Αφγανιστάν - περιγράφει τους Panjshiris ως γενναίους, «ίσως τους πιο γενναίους στο Αφγανιστάν». Λέει ότι οι ντόπιοι είναι ασυμβίβαστοι με τους Ταλιμπάν - και έχουν «ένα στοιχείο πολεμικότητας - αλλά με θετικό τρόπο». Οι ιστορικές νίκες κατά των Βρετανών, των Σοβιετικών και των Ταλιμπάν απλώς «ενθάρρυναν τους ανθρώπους ακόμη περισσότερο».
Μετά την ήττα των Ταλιμπάν το 2001, η κοιλάδα αναβαθμίστηκε από περιφέρεια σε επαρχία. Είναι μία από τις μικρότερες του Αφγανιστάν.
«Η απόφαση να γίνει επαρχία από μόνη της ήταν αμφιλεγόμενη», λέει ο Δρ Antonio Giustozzi, ανώτερος ερευνητής στο Royal United Services Institute (RUSI). Οι μαχητές του Panjshiri είχαν μεγάλη δύναμη στις αρχές της δεκαετίας του 2000, εξηγεί. Είχαν βοηθήσει στην ανακατάληψη της Καμπούλ και έγιναν «νούμερο ένα ενδιαφερόμενοι».
Στους ηγέτες των Panjshiri δόθηκαν εξέχουσες θέσεις στην κυβέρνηση και τον στρατό. Η κοιλάδα έγινε αυτόνομη και ήταν η μόνη επαρχία στο Αφγανιστάν στην οποία διορίζονταν τοπικοί κυβερνήτες - και όχι άνθρωποι εκτός της περιοχής.
«Κανονικά, οι κυβερνήτες έπρεπε να φαίνονται πιο πιστοί στην κυβέρνηση απ' ό,τι ο τοπικός πληθυσμός», λέει ο Δρ Giustozzi. «Το Panjshir ήταν μια ειδική περίπτωση».

Στρατηγικά σημαντική

Σύμφωνα με τον Δρ Giustozzi, υπάρχουν «πιθανώς εκατοντάδες» παρόμοιες κοιλάδες στο Αφγανιστάν. Αλλά η εγγύτητα της κοιλάδας στον κύριο δρόμο βόρεια της Καμπούλ είναι αυτή που «της προσδίδει μεγάλη στρατηγική σημασία».
Η είσοδος της κοιλάδας δεν απέχει πολύ από το σημείο όπου ο κύριος αυτοκινητόδρομος από την Καμπούλ αφήνει την επίπεδη πεδιάδα και ανεβαίνει ψηλά στα βουνά προς το πέρασμα Salang - μια σήραγγα που οδηγεί την κυκλοφορία στις βόρειες πόλεις Kunduz και Mazar-i-Sharif.
Ο κ. Sharifi λέει ότι η σημασία του Panjshir οφείλεται σε έναν ισχυρό συνδυασμό παραγόντων.
«Δεν είναι μόνο λόγω των δεκάδων απομακρυσμένων θέσεων μάχης στην κοιλάδα, δεν είναι μόνο λόγω της ορεινής γεωγραφίας, δεν είναι μόνο λόγω της τεράστιας υπερηφάνειας που νιώθει ο λαός του Panjshir. Είναι όλα αυτά. Μεμονωμένα, αυτοί οι παράγοντες θα μπορούσαν να ισχύουν για πολλά μέρη σε ολόκληρο το Αφγανιστάν», αναφέρει.
Σε αυτή την τελευταία αντιπαράθεση, η κοιλάδα πιστεύεται ότι φιλοξενεί επίσης μεγάλα αποθέματα όπλων. Οι μαχητές που εδρεύουν στην κοιλάδα έπρεπε να έχουν διαλυθεί τα τελευταία 20 χρόνια και να παραδώσουν τα όπλα τους. «Αλλά υπάρχουν ακόμη αποθέματα εκεί», λέει ο Δρ Giustozzi.
«Αφγανοί αξιωματούχοι με διασυνδέσεις στο Panjshir μετέφεραν επίσης περισσότερα όπλα εκεί επειδή ανησυχούσαν για τους προέδρους Καρζάι και Γάνι, αλλά τελικά ήταν οι Ταλιμπάν για τους οποίους έπρεπε να ανησυχούν», σημείωσε
Ο άνθρωπος που ηγείται της δύναμης κατά των Ταλιμπάν στην κοιλάδα είναι ο 32χρονος Ahmad Massoud - γιος του σεβαστού ηγέτη της αντίστασης της δεκαετίας του 1980 και του '90, Ahmad Shah Massoud.

Ο Massoud δήλωσε ότι οι μαχητές του έχουν στρατιωτική υποστήριξη από μέλη του αφγανικού στρατού και των ειδικών δυνάμεων.
«Διαθέτουμε αποθήκες πυρομαχικών και όπλων που συλλέγουμε υπομονετικά από την εποχή του πατέρα μου, επειδή ξέραμε ότι αυτή η μέρα μπορεί να έρθει», έγραψε σε πρόσφατο άρθρο γνώμης για την Washington Post.
Ο πατέρας του, με το παρατσούκλι «το λιοντάρι του Panjshir», ήταν διοικητής των μουτζαχεντίν που ανέτρεψε τόσο τις σοβιετικές δυνάμεις όσο και τις δυνάμεις των Ταλιμπάν. Το ίδιο το Panjshir σημαίνει «πέντε λιοντάρια».

Γιος ενός στρατηγού του αφγανικού στρατού, ο Ahmad Shah Massoud γεννήθηκε στην κοιλάδα. Το πορτραίτο του βρίσκεται ακόμη σε πολλά σημεία σε όλη την επαρχία Panjshir και στην Καμπούλ - από μνημεία μέχρι διαφημιστικές πινακίδες και βιτρίνες καταστημάτων.
Εξαιτίας του, η κοιλάδα Panjshir έγινε κέντρο της αντικομμουνιστικής αντίστασης, αφού το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν (PDPA) κέρδισε την εξουσία το 1978 - και η Σοβιετική Ένωση μετακίνησε τις δυνάμεις της ένα χρόνο αργότερα.

«Έγινε το δημόσιο πρόσωπο της αντίστασης στον σοβιετοαφγανικό πόλεμο», λέει η καθηγήτρια Elisabeth Leake από το Πανεπιστήμιο του Leeds. «Είχε χάρισμα και ασχολήθηκε ενεργά με τα δυτικά μέσα ενημέρωσης. Ήταν επίσης ένας από τους κύριους ηγέτες της αντίστασης με τους οποίους οι Σοβιετικοί ήταν πρόθυμοι να διαπραγματευτούν - γεγονός που τον έκανε τόσο σημαντικό».

Για εκείνη την εποχή, λέει ο Δρ Giustozzi, ο Massoud ήταν διαφορετικός από τους άλλους ηγέτες των ανταρτών. «Ήταν μορφωμένος, μιλούσε γαλλικά, μιλούσε απαλά και ήταν γοητευτικός. Άλλοι διοικητές εμφανίζονταν ως τραχείς, αγράμματοι και δυνατοί».
Δολοφονήθηκε το 2001 από την τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάιντα, δύο ημέρες πριν από την επίθεση κατά των Ηνωμένων Πολιτειών στις 11/9, και ανακηρύχθηκε εθνικός ήρωας από τον πρόεδρο Χαμίντ Καρζάι.

Ωστόσο, ορισμένοι λένε ότι ο ηγέτης των μουτζαχεντίν ήταν εγκληματίας πολέμου. Σύμφωνα με έρευνα του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 2005, «ο Massoud εμπλέκεται σε πολλές καταχρήσεις» που έγιναν από στρατιωτικές δυνάμεις υπό τις διαταγές του κατά τη διάρκεια των πολέμων στο Αφγανιστάν.

Ανίκητος;

Μεταξύ των τελών του 1980 και του 1985, οι Σοβιετικοί εξαπέλυσαν τουλάχιστον μισή ντουζίνα επιθέσεις στην κοιλάδα - από το έδαφος και από τον αέρα. Τα ρωσικά μαχητικά είχαν ελάχιστη εμπειρία του εδάφους και συχνά έμεναν εκτεθειμένα σε ενέδρες.

Οι Σοβιετικοί "δέχθηκαν χίλιες πληγές" από αριστερά, δεξιά και κέντρο - λέει ο κ. Sharifi. Ένας άνδρας - γνωστός ως Mr DHsK από το σοβιετικό πολυβόλο που διαφήμιζε - συνήθιζε να κρύβεται κάτω από έναν βράχο και να τους πυροβολεί, αλλά δεν μπορούσαν ποτέ να τον βρουν «και αυτό τους τρέλαινε».
Λέει ότι ορισμένοι από τους σημερινούς διοικητές ήταν γύρω στο τέλος εκείνης της εποχής. «Είχαν εκπαιδευτεί να στέκονται μόνοι τους σε φυλάκια χωρίς την κατάλληλη επικοινωνία από το αρχηγείο. Ήξεραν πώς να περιμένουν και να προκαλούν πόνο».

Ο Δρ Giustozzi λέει ότι οι Σοβιετικοί κατάφεραν να εξασφαλίσουν ένα προπύργιο στην κοιλάδα για ένα διάστημα - αλλά δεν κράτησε πολύ.
«Οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να δουν το νόημα της παραμονής και η διατήρηση ενός στρατού εκεί ήταν μια μεγάλη πρόκληση», λέει. «Ήθελαν να προστατεύσουν τον κύριο αυτοκινητόδρομο βορρά-νότου, αλλά οι μάχες απλά ξέσπασαν σε άλλες κοντινές περιοχές».
Όπλα, τανκς και αεροσκάφη αφέθηκαν να σκουριάσουν στην κοιλάδα Panjshir - κληρονομιές των αποτυχημένων στρατιωτικών εκστρατειών των Σοβιετικών.

Ο διάδοχος 

Ο Ahmad Massoud ήταν 12 ετών όταν πέθανε ο πατέρας του. Σπούδασε στο Λονδίνο και εκπαιδεύτηκε για ένα χρόνο στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Sandhurst.
«Έχει τη γοητεία του πατέρα του, αλλά δεν έχει δοκιμαστεί ως στρατιωτικός ηγέτης», λέει ο Δρ Giustozzi. «Χρειάζεται επίσης τις δεξιότητες για να διαπραγματευτεί οποιαδήποτε πιθανή συμφωνία διαμοιρασμού της εξουσίας σε εθνικό επίπεδο. Επειδή είναι ένα νέο πρόσωπο και δεν έχει πολλά να χάσει -σε αντίθεση με ορισμένα παλαιότερα κυβερνητικά στελέχη- θα μπορούσε να είναι πιο απαιτητικός στις συζητήσεις».

Το τι θα συμβεί στη συνέχεια στην κοιλάδα είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, λέει ο καθηγητής Leake.

«Προφανώς έχει μεγάλη επίγνωση της δικής του κληρονομιάς και της ιστορικής σημασίας του πατέρα του - μπορούμε να τον δούμε να συνεχίζει αυτή την κληρονομιά της διεθνούς δέσμευσης. Αλλά αυτή τη φορά, η ιστορία είναι διαφορετική. Οι Ταλιμπάν έχουν καταλάβει μεγάλες πόλεις και κοντινές πόλεις - και οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν διαταραχθεί. Αυτό αλλάζει τις ισορροπίες».

Ο ίδιος ο Μασούντ ζήτησε ενισχύσεις.

«Εάν οι πολέμαρχοι των Ταλιμπάν εξαπολύσουν επίθεση, θα αντιμετωπίσουν φυσικά σθεναρή αντίσταση από εμάς... Ωστόσο γνωρίζουμε ότι οι στρατιωτικές μας δυνάμεις και η υλικοτεχνική μας υποδομή δεν θα είναι επαρκείς», έγραψε στο άρθρο του στην Washington Post.
«Θα εξαντληθούν γρήγορα, εκτός αν οι φίλοι μας στη Δύση βρουν τρόπο να μας προμηθεύσουν χωρίς καθυστέρηση».

Όλες οι ειδήσεις

Αφγανιστάν: Το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για την επίθεση στο αεροδρόμιο της Καμπούλ

Πατούλης: «Έκρηξη» κατά Πυροσβεστικής για τις φωτιές - «Δεν μας ενημέρωνε κανείς»

Κορονοϊός: Πόσοι πλήρως εμβολιασμένοι νόσησαν ή έχασαν τη ζωή τους στην Ελλάδα

Καλαμάτα: Μυστήριο με 13 τουρίστες με μουσουλμανικές φορεσιές - Στα χέρια της ΕΛ.ΑΣ