Νότια Αφρική: Οι γυναίκες της χώρας στη δίνη της έμφυλης βίας

Φορώντας πορτοκαλί μπλούζες γυναίκες περιδιαβαίνουν μια διαβόητη για την εγκληματικότητά της συνοικία στη Νότια Αφρική. Χτυπούν πόρτες, σταματούν τους περαστικούς, ακόμη και τα παιδιά που επιστρέφουν από το σχολείο για να τους ενημερώσουν. Το έργο που έχουν αναλάβει αυτές οι «ταξιαρχίες κατά της έμφυλης βίας» στη Νότια Αφρική είναι τεράστιο. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής έχει αναγάγει την αντιμετώπισης της μάστιγας της έμφυλης βίας σε προτεραιότητα, παραδεχόμενη ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει από τον έλεγχο. Οι μαρτυρίες των θυμάτων προκαλούν σοκ, ο αριθμός των περιστατικών είναι ιλιγγιώδης. Μια φοιτήτρια που την έκοψαν κομμάτια και τα τοποθέτησαν σε μια βαλίτσα. Μια άλλη, θύμα βιασμού, ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Μια έγκυος οκτώ μηνών που βρέθηκε κρεμασμένη από ένα δέντρο. Ο κατάλογος μακρύς και δεν σταματά να μεγαλώνει.

«Δεν μπορούμε να μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια περιμένοντας τη δικαιοσύνη να κάνει τη δουλειά της», δηλώνει η 52χρονη ακτιβίστρια Τζούλιετ Ενγκονγιάμα. Ακόμη περισσότερο επειδή η έμφυλη βία αυξήθηκε στη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού. Ανά δύο οι ακτιβίστριες μιλούν σε όποιον συναντούν, άνδρες και γυναίκες. «Η έμφυλη βία είναι μια κακοποίηση με πολλές μορφές: ψυχολογική, σωματική, οικονομική, συναισθηματική», εξηγούν. Η Νότια Αφρική έχει τη φήμη ότι είναι μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά βίας κατά των γυναικών παγκοσμίως. 

Εκατό βιασμοί την ημέρα

Περισσότεροι από 100 βιασμοί καταγράφονται καθημερινά και μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τρεις ώρες, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Μεταξύ του Ιουλίου και του Σεπτεμβρίου οι βιασμοί αυξήθηκαν κατά 7,1%, με 9.556 περιπτώσεις να καταγγέλλονται. Χωρίς να γίνεται λόγος για όσους δε δηλώνονται. «Οι αριθμοί αυτοί είναι ντροπιαστικοί», δήλωσε ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα τον Νοέμβριο, χαρακτηρίζοντας την έμφυλη βία «πανδημία παράλληλη» με την covid-19.

«Είναι ένας αδυσώπητος πόλεμος που μαίνεται ενάντια στα σώματα των γυναικών και ο οποίος, παρά όλες τις προσπάθειές μας, δε φαίνεται να αποκλιμακώνεται», είχε προσθέσει. Και «αν μπορούμε να κρίνουμε τον χαρακτήρα μιας χώρας από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις γυναίκες και τα παιδιά, τότε είμαστε σε απελπιστικά άσχημη κατάσταση».

Οι ταξιαρχίες ξεκίνησαν το έργο τους τον Αύγουστο στην περιοχή του Γιοχάνεσμπουργκ «ώστε να έρθουν σε επαφή με τα θύματα μέσω μιας εκστρατείας πόρτα - πόρτα», εξήγησε η συντονίστρια Σενόσα Μαλεσέλα, σημειώνοντας ότι χάρη σε αυτές τις ενέργειες βοήθησαν να γίνουν νέες καταγγελίες. Πρόσφατα γείτονες ενημέρωσαν τις ταξιαρχίες για μια γυναίκα 22 ετών που κακοποιείται από τον αδελφό της. Πολύ τρομαγμένη για να διηγηθεί τις λεπτομέρειες, δίνει στις ακτιβίστριες το τηλέφωνό της ώστε να την πάρουν αργότερα. Γυναίκες όπως αυτή, παγιδευμένες στον ίδιο χώρο με τους θύτες τους, συχνά δεν βρίσκουν καταφύγιο. Στη Νότια Αφρική όμως υπάρχουν περίπου 100 καταφύγια για κακοποιημένες γυναίκες, τα οποία συχνά λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση.

Δέσμιες του lockdown

Το κέντρο Nisaa, στην πόλη Λενάσια κοντά στο Γιοχάνεσμπουργκ δεν έχει αδειάσει ποτέ από τον Απρίλιο του 1994 που δημιουργήθηκε, δηλώνει η 57χρονη διευθύντριά του Γκλάντις Μαντίντσι. «Αντί να βελτιώνεται η κατάσταση (…), επιδεινώνεται», τονίζει. Στο Κέιπ Τάουν οι υπεύθυνοι του καταφυγίου Saint Anne παρατηρούν επίσης αύξηση των περιστατικών έμφυλης βίας τα δύο τελευταία χρόνια. Στη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψης δημοσιογράφων στο καταφύγιο αυτό, μία γυναίκα έφτασε στη διάρκεια της νύκτας και μια άλλη με ένα μωρό το πρωί. Το lockdown ανάγκασε περισσότερες γυναίκες να φύγουν από τα σπίτια τους, σημειώνει η διευθύντρια του καταφυγίου αυτού, η Τζόι Λανγκ. «Προηγουμένως τα θύματα μπορούσαν να αναπνεύσουν όταν πήγαιναν στη δουλειά». Πλέον το επίπεδο τη βίας, «η έντασή της», έχουν αυξηθεί. Τον Σεπτέμβριο το κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής ψήφισε τρεις νόμους για να ενισχύσει το οπλοστάσιό της, όμως οι ακτιβίστριες εκτιμούν ότι δεν αντιμετωπίζεται η ρίζα του προβλήματος. Οι Νοτιοαφρικανοί μεγαλώνουν συχνά χωρίς πατέρα και έχοντας υποστεί οι ίδιοι βία, εξηγεί ο Κρεγκ Ουίλκινσον, ιδρυτής της ένωσης Father A Nation. Με λανθασμένες αντιλήψεις για την αρρενωπότητα και ενδημική ανεργία, «το σύνολο των παραγόντων είναι εκρηκτικό».

Κανονικοποίηση της βίας

«Κανένας νόμος δεν θα μπορέσει να θεραπεύσει τους τραυματισμένους, διαλυμένους άνδρες», σημειώνει. Από μόνη της η νομοθεσία «είναι σαν να βάζεις ένα καπάκι σε μια χύτρα. Πρέπει να διαχειριστείς την πίεση, αλλιώς θα σκάσει». «Πρέπει να θυμίσουμε στους άνδρες την αξία τους, να τους θεραπεύσουμε, να τους μάθουμε να χρησιμοποιούν τη δύναμή τους» για καλό. Η έμφυλη βία έχει κανονικοποιηθεί τόσο πολύ που «είναι πολύ πιο δύσκολο για τα θύματα να ζητήσουν βοήθεια και για τους άλλους να τα βοηθήσουν», σημειώνει η Σίμα Ντιάι του κέντρου Nisaa. Η 40χρονη Νάταλι, που πήγε σε καταφύγιο πριν δύο μήνες, χρειάστηκε δέκα χρόνια για να μπορέσει να φύγει από τον βασανιστή της ο οποίος της έσπασε τα πλευρά με μια σιδηρόβεργα. Η 29χρονη Ζακλίν ζει στο Saint Anne εδώ και εννέα μήνες. Μιλά για «έναν τύπο που με χτύπησε τόσο δυνατά που απεχθάνομαι τον εαυτό μου που τον άφησα να το κάνει». Δεν τον έχει καταγγείλει, αλλά είναι ανακουφισμένη που επιβίωσε.