Το Κρυστάλλινο Μάτι του Νούναβικ: Ένα παγωμένο μυστήριο στα βάθη του αρκτικού Καναδά

Η συντάκτρια του BBC Phoebe Smith ταξίδεψε μέχρι τον αρκτικό Καναδά και περιγράφει τη μοναδική αυτή εμπειρία στο «Κρυστάλλινο Μάτι». Ο κρατήρας Pingualuit (Πινγκουαλούιτ), γνωστός ως «Κρυστάλλινο Μάτι» στους Ινουίτ ήταν κάποτε προορισμός για τους χρυσοθήρες που αναζητούσαν διαμάντια. Αλλά ο πραγματικός θησαυρός είναι οι ιστορίες που μπορούν να διηγηθούν τα βαθιά νερά του. 

Η ίδια περιγράφει το ταξίδι στην παγωμένη τούνδρα: «Το αεροπλάνο πήρε στροφή προς τα δεξιά. Καθώς κοιτάξαμε τον διάδρομο προσγείωσης - ή, μάλλον, το μικρό κομμάτι ανώμαλου εδάφους στην αρκτική τούνδρα που θα χρησίμευε ως διάδρομος - ένας συναγερμός ήχησε, τα φώτα πάνω από τις εξόδους κινδύνου αναβόσβησαν κόκκινα και ο ήχος των κινητήρων του αεροσκάφους που βρυχήθηκαν γέμισε την καμπίνα. Ανατρίχιασα.

Ήταν μια συναρπαστική εισαγωγή στον μακρινό βορρά του Κεμπέκ, σε μια περιοχή γνωστή ως Nunavik. Αποτελούμενη από το πάνω τρίτο της καναδικής επαρχίας (μεγαλύτερη από την αμερικανική πολιτεία της Καλιφόρνια και διπλάσια από τη Μεγάλη Βρετανία) που πλαισιώνεται από τις άκρες μιας χερσονήσου γνωστής ως Ungava, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή της. Αλλά ήταν πάντοτε έτσι.

Το 8ο θαύμα του κόσμου

Όπως αναφέρει η Smith, το 1950, η περιοχή αυτή είχε δημοσιευθεί σε όλες τις εφημερίδες παγκοσμίως και είχε χαρακτηριστεί ως το όγδοο θαύμα του κόσμου. Όχι λόγω της άγριας φύσης, ούτε λόγω κάποιας ανθρωπογενούς κατασκευής, αλλά λόγω του ξεχωριστού χαρακτηριστικού εδάφους πάνω από το οποίο πετούσε η ίδια: Τον κρατήρα Πινγκουαλούιτ.

«Το όνομα είναι Inuktitut για τις ατέλειες του δέρματος ή τα σπυράκια που προκαλούνται από τον πολύ κρύο καιρό», εξήγησε η Isabelle Dubois, συντονίστρια του έργου για τον Τουρισμό στο Nunavik, η οποία είχε επισκεφθεί τον κρατήρα μόνο το χειμώνα, όταν το τοπίο ήταν καλυμμένο με χιόνι.

«Κοίταξα έξω από το παράθυρο για να αποσπάσω την προσοχή μου από τη δεύτερη προσπάθεια προσγείωσης και σκέφτηκα πόσο εύστοχο ήταν το παρατσούκλι. Η τούνδρα εδώ είναι σημαδεμένη από σχισμές, ρωγμές και κοιλότητες γεμάτες με μικροσκοπικούς θύλακες νερού. Ωστόσο, ανάμεσα στις μυριάδες εσοχές, ο ομώνυμος κρατήρας ξεχώριζε», λέει η Smith.

Με διάμετρο σχεδόν 3,5 χιλιομέτρων και περιφέρεια που ξεπερνούσε κατά πολύ τα 10 χιλιόμετρα, δεν ήταν μόνο το μέγεθός του που τον ξεχώριζε, αλλά και η συμμετρία του. Σχεδόν απόλυτα κυκλικός και γεμάτος με νερό, ο κρατήρας έμοιαζε σαν ένας γίγαντας να είχε πετάξει στο έδαφος έναν συμπαγή καθρέφτη, μέσα στον οποίο καθρεφτιζόταν τώρα το μικροσκοπικό αεροσκάφος Twin Otter, το οποίο δεν φαινόταν παρά σαν ένας μικροσκοπικός κόκκος σκόνης.

«Με μερικά χτυπήματα, περισσότερους προειδοποιητικούς συναγερμούς και ένα ξαφνικό φρενάρισμα, προσγειωθήκαμε, μόλις δύο χιλιόμετρα από την άκρη αυτού του κουρίου. Θα μέναμε στην κατασκήνωση Manarsulik, ένα σύμπλεγμα από πέντε καμπίνες που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια και είναι ο επίσημος καταυλισμός βάσης για όποιον επιχειρεί να μπει στο Εθνικό Πάρκο Pingualuit, ένα από τα πιο απομακρυσμένα εθνικά πάρκα της χώρας», συνεχίζει η Smith.

«Καθώς ξεπακετάραμε (δεν υπάρχουν αχθοφόροι ή προσωπικό εδώ) και εγκατασταθήκαμε μέσα στις ζεστές καμπίνες, συνομίλησα με τον Pierre Philie, έναν Γάλλο πολιτισμικό γεωγράφο με έντονο ενδιαφέρον για την ανθρωπολογία και κάτοικο του Kangiqsujuaq (ο βορειότερος οικισμός του Nunavik και πύλη προς αυτό το γεωγραφικό θαύμα). Τον έστειλαν απρόθυμα για αποστολή σε αυτό το τμήμα του Κεμπέκ πριν από 40 χρόνια, ερωτεύτηκε αυτό αλλά και μια ντόπια γυναίκα και δεν έφυγε ποτέ.

Ο Philie μου έδειξε ένα αντίγραφο μιας ασπρόμαυρης αεροφωτογραφίας του Pingualuit. Τραβήχτηκε στις 20 Ιουνίου 1943 από έναν από τους αξιωματικούς της αμερικανικής στρατιωτικής αεροπορίας που τον εντόπισε. Καθώς αναρωτιόμουν τι πρέπει να έκανε ο αξιωματικός τότε, ο Philie άρχισε να εξηγεί λίγα περισσότερα για τον κρατήρα.

"Έγινε για πρώτη φορά γνωστός σε οποιονδήποτε από τον δυτικό κόσμο εκείνη τη χρονιά, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν πιλότοι μαχητικών τον εντόπισαν και τον χρησιμοποίησαν ως βοήθημα πλοήγησης. Αλλά δεν το μοιράστηκαν με τον υπόλοιπο κόσμο μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος", είπε.

Οι χρησοθήρες και η θεωρία του ηφαιστείου

Όταν έγινε γνωστή η ύπαρξη του κρατήρα to 1950, σύμφωνα με τον Philie, ένας από τους πρώτους ανθρώπους που μαγεύτηκε από αυτό ήταν ένας χρυσοθήρας από το Οντάριο ονόματι Fred W Chubb. Ήταν πεπεισμένος ότι ο κρατήρας προκλήθηκε από ένα ηφαίστειο, το οποίο πιθανότατα θα σήμαινε ότι μέσα του κρύβονταν διαμάντια. Ζήτησε τη συμβουλή του τότε διευθυντή του Μουσείου του Οντάριο, Δρ Meen, ο οποίος, εξίσου γοητευμένος, ταξίδεψε εκεί μαζί του για να το ερευνήσει (είναι ο λόγος που για ένα σύντομο χρονικό διάστημα το Pingualuit ήταν γνωστό ως κρατήρας Chubb) - αλλά η θεωρία του ηφαιστείου τελικά απορρίφθηκε.

«Τώρα γνωρίζουμε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι πρόκειται για κρατήρα μετεωριτών», δήλωσε ο Philie, καθώς ο ήλιος άρχισε να δύει πάνω από τη λίμνη Manarsulik, που βρίσκεται περίπου 2,5 χιλιόμετρα από το Pingualuit, αφήνοντας την άκρη του κρατήρα τόσο αχνή όσο ένα υδατογράφημα στον εκθαμβωτικό ροζ ορίζοντα. «Αύριο θα τον δούμε».

Η Smith συνεχίζει την αφήγησή της την επόμενη ημέρα του ταξιδιού: «Η επόμενη μέρα ξεκίνησε με την ανατολή του ήλιου με μια βόλτα ανάμεσα σε μεγάλα θραύσματα βράχων. Μερικά, εξήγησε ο Philie, ήταν μεγάλα κομμάτια γρανίτη και σπασμένου βράχου (απομεινάρια από τον παγετώνα κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων)- άλλα ήταν δείγματα κρουστίτη, που σχηματίστηκαν ως αποτέλεσμα της τήξης κατά τη διάρκεια της πρόσκρουσης. Τα τελευταία ήταν μαύρα και καλυμμένα με μικροσκοπικές τρύπες, απόδειξη του γεγονότος ότι τα ορυκτά στο εσωτερικό τους υγροποιήθηκαν και έβγαλαν φυσαλίδες κατά τη διάρκεια της θερμότητας και της πίεσης της σύγκρουσης.

"Η πρόσκρουση έγινε πριν από 1,4 εκατομμύρια χρόνια", επιβεβαίωσε ο Philie, καθώς ανεβαίναμε το χείλος του χείλους. "Κοιτάζοντας το πλάτος και το βάθος του κρατήρα [περίπου 400 μέτρα], η πρόσκρουσή του εκτιμάται ότι ήταν 8.500 φορές ισχυρότερη από τη βόμβα Α που έπεσε στη Χιροσίμα".

Αυτό το γεγονός ήταν αξιοσημείωτο. Αλλά το να φτάσει κανείς τελικά στην άκρη και να ατενίσει το κενό του Pingualuit, όπου η λίμνη στο εσωτερικό του έλαμπε από πάγο που επικάλυπτε τα δύο τρίτα της - παρά το γεγονός ότι ήταν Ιούλιος - ήταν ακόμη πιο εκπληκτικό».

Το Κρυστάλλινο Μάτι του Νούναβικ

«Φυσικά, οι Ινουίτ το γνώριζαν πριν έρθουν οι Δυτικοί για να ψάξουν για διαμάντια», δήλωσε ο Markusie Qisiiq, διευθυντής του πάρκου Pingualuit και ξεναγός. «Το αποκαλούσαν το Κρυστάλλινο Μάτι του Νούναβικ».

«Από εκεί που στεκόμουν, κάτω από έναν απίστευτα γαλάζιο ουρανό διάστικτο με τόσα σύννεφα όσα και τα "ψεγάδια" της τούνδρας, αυτό το όνομα φαινόταν να ταιριάζει καλύτερα απ' όλα» αναφέρει η Smith.

Ένα «ζωντανό βιβλίο»

«Καθώς προχωρούσαμε στο ανώμαλο έδαφος, κάνοντας κύκλους γύρω από τη λίμνη, ο Philie άρχισε να μιλά για την καθαρότητα του νερού στο εσωτερικό της - το οποίο τροφοδοτείται μόνο από τη βροχή και θεωρείται ότι είναι το δεύτερο καθαρότερο νερό στον κόσμο (μόνο η λίμνη Μάσου στην Ιαπωνία είναι πιο διαφανής)- για το μυστήριο των αρκτικών σαργών που ζουν μέσα σε αυτήν - οι επιστήμονες δεν μπορούν ακόμη να συμφωνήσουν για το πώς βρέθηκαν εκεί, καθώς δεν υπάρχουν ρεύματα που να εισέρχονται ή να εξέρχονται, και οι οποίοι έχουν στραφεί στον κανιβαλισμό για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους- και για τα στοιχεία που δείχνουν ότι εκτός από τους Ινουίτ, ένας άλλος λαός περιπλανιόταν επίσης εδώ, τουλάχιστον 1.000 χρόνια πριν από αυτούς».  «Το τοπίο είναι ένα ζωντανό βιβλίο», κατέληξε. «Μπορούμε να μάθουμε τόσα πολλά αν αφιερώσουμε χρόνο για να το διαβάσουμε»

Τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι έρχονται για να κάνουν ακριβώς αυτό. Το 2007, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Laval στο Κεμπέκ, με επικεφαλής τον καθηγητή Reinhard Pienitz, επισκέφθηκε το μέρος τον χειμώνα για να πάρει δείγματα από τον βυθό. Ο Pienitz το περιέγραψε τότε ως μια «επιστημονική χρονοκάψουλα» και ένα είδος που, ακόμη και καθώς συνεχίζουν να μαθαίνουν περισσότερα γι' αυτό, μπορεί να αποκαλύψει στοιχεία για τα προηγούμενα επεισόδια κλιματικής αλλαγής και για το πώς τα οικοσυστήματα προσαρμόστηκαν υπό πίεση.

«Περπάτησα μέχρι την άκρη του νερού, όπου ο Φίλι πήρε μια πέτρα και την πέταξε στην παγωμένη επιφάνεια. Ο κατά τα άλλα σιωπηλός αέρας γέμισε αμέσως με ένα μελωδικό κουδούνισμα, καθώς θραύσματα πάγου εξοστρακίζονταν μεταξύ τους και παρασύρονταν στο νερό. Αφού γεμίσαμε τα μπουκάλια μας για να δοκιμάσουμε αυτό το καθαρό H2O, επιστρέψαμε στην κατασκήνωση. Σταματήσαμε μόνο μία φορά, αναγκαστήκαμε από το πέρασμα ενός κοπαδιού καριμπού, που ήταν πολύ μεγάλο για να το μετρήσουμε. Καθώς παρακολουθούσα αυτό το μεταναστευτικό θέαμα της άγριας ζωής δίπλα σε έναν κρατήρα τόσο μεγάλο όσο αυτός που βρίσκεται στη Σελήνη, ανατρίχιασα για ακόμη μια φορά. Αλλά αυτή τη φορά ο λόγος δεν ήταν μια ανώμαλη προσγείωση. Αντιθέτως, ήταν η συνειδητοποίηση ότι ενώ μπορεί να μην υπάρχουν διαμάντια εδώ, υπάρχει ένας πλούτος ιστοριών και επιστημονικών αποκαλύψεων που περιμένουν να ανακαλυφθούν, μόλις λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια», καταλήγει η Smith.