Κλιματική κρίση: Ο «μαύρος άνθρακας» απειλεί την Αρκτική καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη αλλάζει τους θαλάσσιους δρόμους

Καθώς η κλιματική κρίση δημιούργησε νέες θαλάσσιες οδούς, οι εκπομπές αιθάλης από τη ναυτιλία επιταχύνουν το λιώσιμο των πάγων και τον κίνδυνο για τα οικοσυστήματα, επισημαίνουν οι επιστήμονες.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, ένα ρωσικό δεξαμενόπλοιο φυσικού αερίου, το Christophe de Margerie, έγραψε ιστορία, καθώς διέσχισε τα παγωμένα νερά της βόρειας θαλάσσιας οδού στα μέσα του χειμώνα. Το πρωτοποριακό ταξίδι, από το Jiangsu της Κίνας προς ένα απομακρυσμένο λιμάνι της Αρκτικής στη Σιβηρία, προαναγγέλθηκε ως η αρχή μιας νέας εποχής που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τις παγκόσμιες ναυτιλιακές διαδρομές - μειώνοντας τους χρόνους ταξιδιού μεταξύ Ευρώπης και Ασίας κατά περισσότερο από το ένα τρίτο.

Αυτό κατέστη δυνατό χάρη στην κλιματική κρίση. Το λιώσιμο των πολικών πάγων επέτρεψε την αύξηση της ναυτιλιακής κίνησης στην Αρκτική κατά 25% μεταξύ 2013 και 2019 και η αύξηση αναμένεται να συνεχιστεί. Όμως η αρκτική ναυτιλία δεν κατέστη δυνατή μόνο χάρη στην κλιματική κρίση, αλλά την επιτείνει κιόλας. Περισσότερα πλοία σημαίνει αύξηση των καυσαερίων, η οποία επιταχύνει το λιώσιμο των πάγων σε αυτή την ευαίσθητη περιοχή λόγω ενός σύνθετου φαινομένου που αφορά τον «μαύρο άνθρακα» (αιθάλη), έναν ατμοσφαιρικό ρύπο που σχηματίζεται από την ατελή καύση των ορυκτών καυσίμων.

Όταν ο μαύρος άνθρακας, ή αιθάλη, πέφτει στο χιόνι και τον πάγο, επιταχύνει κατά πολύ το λιώσιμο. Το σκούρο χιόνι και ο πάγος, απορροφώντας περισσότερη ενέργεια, λιώνει πολύ πιο γρήγορα από το λευκό χιόνι που αντανακλά τη θερμότητα, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο ταχύτερης αύξησης της θερμοκρασίας.

Σύμφωνα με τον Guardian, oι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι η Αρκτική, η οποία θερμαίνεται τέσσερις φορές ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, έχει δει αύξηση κατά 85% του μαύρου άνθρακα από τα πλοία μεταξύ 2015 και 2019, κυρίως λόγω της αύξησης των δεξαμενόπλοιων πετρελαίου και των πλοίων μεταφοράς χύδην φορτίου.

Τα σωματίδια, τα οποία επιδεινώνουν τις αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις στις πόλεις, είναι βραχυπρόθεσμοι αλλά ισχυροί παράγοντες για το κλίμα: αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 20% των εκπομπών ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα από τα πλοία, σύμφωνα με μια εκτίμηση.

Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους τομείς μεταφορών, όπως οι οδικές, οι σιδηροδρομικές και οι εσωτερικές πλωτές μεταφορές, όπου τα πρότυπα ποιότητας του αέρα περιορίζουν τις εκπομπές, δεν υπάρχουν κανονισμοί για τη ναυτιλία. Τον περασμένο Νοέμβριο, ο Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας (ΙΜΟ) ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με τη χρήση καθαρότερων καυσίμων στην Αρκτική για τη μείωση του μαύρου άνθρακα, αλλά το άφησε στο επίπεδο εθελοντικής κίνησης.

Την περασμένη εβδομάδα, ο ΙΜΟ βρέθηκε και πάλι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Ένας συνασπισμός περιβαλλοντικών ομάδων τόνισε σε μια συνεδρίαση της υποεπιτροπής του για τη ρύπανση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ρύπανσης υπογραμμίζοντας ότι το ψήφισμά του έκανε πολύ λίγα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης της Αρκτικής. Κατέθεσαν έγγραφο με το οποίο καλούσαν τις κυβερνήσεις να συμφωνήσουν σε υποχρεωτικούς κανονισμούς για τη μείωση των εκπομπών μαύρου άνθρακα από τη ναυτιλία στην περιοχή.

«Φτάνουμε σε αυτό το καθοριστικό σημείο καμπής για το κλίμα», δήλωσε η Δρ Λούσι Γκίλιαμ, ανώτερη υπεύθυνη ναυτιλιακής πολιτικής της οργάνωσης Seas at Risk. «Με την έκθεση της IPCC, βλέπουμε ξανά γιατί πρέπει να κάνουμε κάτι για τον μαύρο άνθρακα επειγόντως».

Η ρύπανση από την παγκόσμια ναυτιλία αυξήθηκε κατά 4,9% το 2021

Την προηγούμενη Δευτέρα, οι επιστήμονες της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) προειδοποίησαν ότι «τώρα ή ποτέ» πρέπει να ληφθεί δράση για μην καταρρεύσει το κλίμα. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η διεθνής κοινότητα δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις δεσμεύσεις για το κλίμα, αλλά επέλεξαν τον τομέα της ναυτιλίας και τον ΙΜΟ για ιδιαίτερη κριτική. Η ρύπανση από την παγκόσμια ναυτιλία αυξήθηκε κατά 4,9% το 2021, σύμφωνα με έκθεση των ναυλομεσιτών Simpson Spence Young.

«Τα κράτη μέλη του ΙΜΟ πρέπει να συμφωνήσουν σε φιλόδοξη και επείγουσα παγκόσμια δράση για τη δραστική μείωση των εκπομπών μαύρου άνθρακα από τα πλοία αυτή τη δεκαετία, προκειμένου να μετριαστεί η κλιματική κρίση στην Αρκτική», δήλωσε ο Δρ Sian Prior, επικεφαλής σύμβουλος της Clean Arctic Alliance, ενός συνασπισμού 21 μη κερδοσκοπικών ομάδων που ασκούν πιέσεις στις κυβερνήσεις για την προστασία της άγριας ζωής και των ανθρώπων της Αρκτικής. Η ίδια κάλεσε τα κράτη και τις περιφέρειες να κάνουν το καθήκον τους ενεργώντας άμεσα για τη μείωση του μαύρου άνθρακα από τα πλοία.

Εάν όλα τα πλοία που χρησιμοποιούν βαρύ μαζούτ στην Αρκτική μεταπηδήσουν σε καθαρότερα αποσταγμένα καύσιμα, θα μειώσουν τις εκπομπές μαύρου άνθρακα κατά 44%, δήλωσε η Συμμαχία. Το βαρύ μαζούτ ή το καύσιμο bunker είναι ένα παχύρρευστο, χαμηλής ποιότητας, φθηνό πετρέλαιο, μολυσμένο με ουσίες όπως το άζωτο και το θείο, που το καθιστούν πιο ρυπογόνο από τα αποστάγματα. Εάν όλα τα πλοία εγκαθιστούσαν επίσης φίλτρα σωματιδίων ντίζελ, τα οποία μειώνουν τις εκπομπές με τη δέσμευση και την αποθήκευση της αιθάλης, ο μαύρος άνθρακας θα μπορούσε να μειωθεί κατά επιπλέον 90%.

Ωστόσο, άλλοι υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση του ΙΜΟ το 2021 για τα βαρέα μαζούτ στην Αρκτική - μια κίνηση που αποσκοπεί στη μείωση του κινδύνου διαρροής και αναμένεται να τεθεί σε ισχύ το 2029 - θα οδηγήσει σε μείωση του μαύρου άνθρακα.

«Υπάρχει μια κίνηση προς την ίδια κατεύθυνση», δήλωσε ο Paul Blomerus, διευθυντής του Clear Seas: Centre for Responsible Marine Shipping, ενός ανεξάρτητου ερευνητικού ινστιτούτου στον Καναδά που χρηματοδοτείται από τη βιομηχανία και την κυβέρνηση. «Πολλά πλοία με καναδική σημαία στρέφονται σε αποσταγμένα καύσιμα, πριν από την απαγόρευση του ΙΜΟ, η οποία θα έχει ως πρόσθετο αποτέλεσμα τη μείωση των εκπομπών μαύρου άνθρακα. «Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι ο ΙΜΟ έχει μόνο ένα συγκεκριμένο εύρος ζώνης και ότι θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην απαλλαγή από τον άνθρακα και στο πώς θα φτάσουμε σε μηδενικό ποσοστό μέχρι το 2050».

Σημείωσε επίσης τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η Ρωσία στη ναυτιλία της Αρκτικής. «Το αν θα συμμορφωθούν με τον κανονισμό του ΙΜΟ είναι μια εικασία υπό τις υπάρχουσες συνθήκες»,  ανέφερε.