Πόλεμος στην Ουκρανία: Η μάχη για το Ντονμπάς θα σημάνει και το τέλος της σύγκρουσης;

Το Ντονμπάς, μια εκτεταμένη περιοχή που καλύπτει μεγάλο μέρος της ανατολικής Ουκρανίας, αποτελεί την πρώτη γραμμή της σύγκρουσης της χώρας με τη Ρωσία από το 2014. Αλλά τώρα ο λαός της περιοχής, που έχει ήδη πληγωθεί από οκτώ χρόνια μαχών, προετοιμάζεται για μια επίθεση ακόμη πιο έντονη. Η μάχη για τον έλεγχο της περιοχής που ξεκίνησε όπως ανέφεραν Μόσχα και Κίεβο, αναμένεται να καθορίσει τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, αφού οι δυνάμεις της Μόσχας υπέστησαν αποτυχίες στο Κίεβο και σε ολόκληρη την κεντρική και βόρεια χώρα.

Τι θα έφερνε μια ρωσική νίκη στο Ντονμπάς

Δορυφορικές εικόνες έχουν δείξει ρωσικές στρατιωτικές φάλαγγες και μονάδες ανεφοδιασμού να κινούνται προς το Ντονμπάς για μια επίθεση μεγάλης κλίμακας και ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας προειδοποίησε τον κόσμο για μια επικείμενη μάχη εκεί που «θα σας θυμίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο». Τα ξημερώματα της Μεγάλης Τρίτης, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντιμίρ Ζελένσκι ανακοίνωσε πως η επίθεση στο Ντονμπάς ξεκίνησε. 

Αντίστοιχα, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ ανακοίνωσε πως «ξεκινάει μια νέα φάση της στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία». «Άλλο ένα στάδιο της επιχείρησης αυτής (στην ανατολική Ουκρανία) ξεκινάει και είμαι σίγουρος πως αυτή θα είναι μια πολύ σημαντική στιγμή ολόκληρης αυτής της ειδικής επιχείρησης», είπε ο Λαβρόφ σε συνέντευξη που παραχώρησε στο τηλεοπτικό δίκτο India Today.

Μια ρωσική νίκη στην περιοχή θα προκαλούσε τρόμο στη Δύση, αλλά θα μπορούσε να διασώσει τους πολεμικούς στόχους του Πούτιν, ενώ μια ήττα θα μπορούσε να εδραιώσει την εισβολή του ως ιστορική αποτυχία. Όπως και να έχει, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα καταστρέψει ακόμη περισσότερο την περιοχή του Ντονμπάς, ένα ιστορικά και πολιτιστικά σημαντικό μέρος του οποίου η εγγύτητα με τη Ρωσία έχει καθορίσει την ταραχώδη ύπαρξή του.

Όσοι έχουν ζήσει και μελετήσει την περιοχή την περιγράφουν ως ένα ανεξάρτητο και σκληρό βιομηχανικό κέντρο που παραμένει καχύποπτο απέναντι στις εξωτερικές δυνάμεις εδώ και δεκαετίες, αναφέρει το CNN.

Αλλά τα κύματα των συγκρούσεων εκεί από το 2014 έχουν αναδιαμορφώσει και τραυματίσει τις πόλεις της, και είναι κατά μήκος της γραμμής επαφής που τόσο ο ουκρανικός όσο και ο ρωσικός στρατός έχουν σκάψει περισσότερο – προκαλώντας μια οικεία αλλά απρόβλεπτη νέα φάση του πολέμου.

Η βιομηχανική καρδιά της Σοβιετικής Ένωσης

Καμινάδες, εργοστάσια και ανθρακωρυχεία διανθίζουν το τοπίο του Ντονμπάς εδώ και δεκαετίες, και από τότε που ιδρύθηκαν οι δύο μεγάλες πόλεις του - το Ντονέτσκ από έναν Ουαλό σιδηρουργό το 1869 και το Λουχάνσκ επτά δεκαετίες νωρίτερα από έναν Σκωτσέζο βιομήχανο - η βιομηχανία αποτελεί τον οικονομικό πνεύμονα της περιοχής.

Το όνομα Ντονμπάς είναι ένα αρκτικόλεξο της λεκάνης άνθρακα του Ντόνετς και καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως η βιομηχανική καρδιά της Σοβιετικής Ένωσης, αντλώντας άνθρακα σε τεράστιες ποσότητες.

«Η Σοβιετική Ένωση ανέπτυξε εντατικά το Ντονμπάς ως βιομηχανικό κέντρο», δήλωσε ο Μακριάν Ντομπζάνσκι, συνεργάτης στο Ουκρανικό Ερευνητικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. «Ήταν ένα μέρος που καθόρισε τον ρυθμό της σοβιετικής εκβιομηχάνισης».

Ήταν επίσης ένας τόπος «εξαιρετικά υψηλής βιομηχανικής παραγωγής και καταστολής», προσθέτει ο Ντομπζάνσκι. «Η τρομοκρατία ήταν παρούσα επί σοβιετικής κυριαρχίας. Η καταστολή συνέβαινε σε όλη τη Σοβιετική Ένωση, αλλά συνέβαινε έντονα στο Ντονμπάς». Η καχυποψία, οι συλλήψεις και οι δίκες επίδειξης ήταν διαδεδομένες.

Η άνοδος της μεταποίησης χάλυβα και μετάλλων, η δημιουργία ενός σιδηροδρόμου και η ανάπτυξη μιας ναυτιλιακής βιομηχανίας στη Μαριούπολη διαφοροποίησαν το Ντονμπάς πέρα από την εξόρυξη άνθρακα.

Αλλά στις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η οικονομική δύναμη της περιοχής έχει συρρικνωθεί. «Τη δεκαετία του 1990, το Ντονμπάς κατακρημνίστηκε οικονομικά», δήλωσε στο CNN ο Ρόρι Φίνιν, αναπληρωτής καθηγητής ουκρανικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Η πτώση του βιοτικού επιπέδου και η ανεξέλεγκτη φτώχεια μαστίζει την περιοχή κατά την αρχική μετάβαση από τον κομμουνισμό, δήλωσε ο Φίνιν, και το Ντονμπάς παρομοιάζεται τώρα συχνά με τη «σκουριασμένη ζώνη» των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου οι άλλοτε ακμάζουσες βιομηχανικά περιοχές της ενδοχώρας αγωνίζονται να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα της των μεταβιομηχανικών ΗΠΑ. Όμως, μετά την αλλαγή του αιώνα ακολούθησε μια ανάκαμψη - το Ντονμπάς παραμένει το βιομηχανικό κέντρο της Ουκρανίας, συμπληρώνοντας την αγροτική παραγωγή της υπόλοιπης χώρας.

Η μακροχρόνια βιομηχανική έλξη της περιοχής έχει προσελκύσει ανθρώπους από όλη την Ανατολική Ευρώπη τον περασμένο αιώνα και έχει ισχυρούς κοινωνικούς και οικονομικούς δεσμούς με τη γειτονική Ρωσία, καθώς και με την υπόλοιπη Ουκρανία. Σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής και δυτικής Ουκρανίας, που ιστορικά άλλαξε χέρια μεταξύ διαφόρων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, το Ντονμπάς πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της προηγούμενης χιλιετίας υπό τον έλεγχο της Ρωσίας.

Στη μοναδική μετασοβιετική απογραφή της χώρας το 2001, λίγο πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού του Ντονμπάς αποτελούνταν από Ουκρανούς και το ένα τρίτο από Ρώσους. Η ρωσική γλώσσα είναι με διαφορά η πιο διαδεδομένη γλώσσα στο Ντονμπάς, σε αντίθεση με τη δυτική Ουκρανία. Αλλά η χώρα στο σύνολό της έχει παράδοση στην πολυγλωσσία και η σύνδεση μεταξύ γλώσσας και εθνικής ταυτότητας είναι ασθενής εκεί, λένε οι ειδικοί.

Οι πόλεις του Ντονμπάς βρίσκονται «μακριά από τα μητροπολιτικά κέντρα, (και) μακριά από τις μεγάλες πόλεις» στην κεντρική και δυτική Ουκρανία, δήλωσε ο Ντομπζάνσκι. «Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να καταφύγουν στο Ντονμπάς και να χαθούν». Η δυτικής επιρροής, φιλοευρωπαϊκή πολιτική συνήθως δεν έχει αγκαλιαστεί στο Ντονμπάς όπως στη δυτική Ουκρανία.

Αυτή η αίσθηση της αποσύνδεσης από την πρωτεύουσα Κίεβο και άλλα μητροπολιτικά κέντρα έχει δημιουργήσει μια τεράστια συλλογή τοπικών κινημάτων και αποτέλεσε το υπόβαθρο πάνω στο οποίο οι φιλορώσοι αυτονομιστές προσπάθησαν να καταλάβουν τον έλεγχο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα.

Λιγότεροι από ένας στους πέντε ανθρώπους εκεί αισθάνονταν έτσι, σε σύγκριση με περίπου το ένα τρίτο των Ρώσων που το έκαναν, γεγονός που καταδεικνύει την έλλειψη επιθυμίας αλλαγής εθνικής υποταγής παρά τους μακροχρόνιους πολιτιστικούς δεσμούς της περιοχής με τη Ρωσία.

Τι σημαίνει το Ντονμπάς για τον Πούτιν

Παρά την ανεξαρτητοποίησή του μαζί με την υπόλοιπη Ουκρανία το 1991, το Ντονμπάς έχει διατηρήσει μια θέση στην ψυχοσύνθεση της ρωσικής ηγεσίας.

Μια διάσημη σοβιετική προπαγανδιστική αφίσα του 1921 ονόμασε το Ντονμπάς «την καρδιά της Ρωσίας», απεικονίζοντας την περιοχή ως ένα όργανο που χτυπάει με αγγεία που εκτείνονται σε ολόκληρη τη ρωσική αυτοκρατορία. Πριν από αυτό, η περιοχή αποτελούσε μέρος της έννοιας της «Novorossiya», ή Νέας Ρωσίας, όρος που δινόταν σε εδάφη προς τα δυτικά των οποίων η ρωσική αυτοκρατορία είχε επεκτατικές ιδέες.

Πόλεις όπως το Λουχάνσκ και το Ντονέτσκ είναι ιστορικά «μέρη στα οποία (οι Ρώσοι) μπορούσαν να δουν μια συγκεκριμένη εκδοχή του εαυτού τους», δήλωσε ο Φίνιν. Και αυτή η ιστορική εικόνα θα μπορούσε να εξακολουθεί να υφίσταται μέσα στην κοσμοθεωρία του ίδιου του Πούτιν, εκτιμούν οι ειδικοί.

Οι παρατηρητές έχουν συχνά εκτιμήσει ότι το τελικό σχέδιο του Πούτιν είναι η ανοικοδόμηση της Σοβιετικής Ένωσης. Η Άννα Μακάντζου, πρώην διευθύντρια για τη Ρωσία στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, ανέφερε τον περασμένο μήνα ότι ο Πούτιν «πιστεύει ότι είναι σαν τους τσάρους», τις αυτοκρατορικές δυναστείες που κυβέρνησαν τη Ρωσία για αιώνες, «δυνητικά κληθείς από τον Θεό προκειμένου να ελέγξει και να αποκαταστήσει τη δόξα της ρωσικής αυτοκρατορίας».

Αλλά ένα τέτοιο σχέδιο δεν θα μπορούσε να επιχειρηθεί χωρίς την προσπάθεια ανακατάληψης του Ντονμπάς, δεδομένης της συναισθηματικής του απήχησης ως βιομηχανική ραχοκοκαλιά της ρωσικής αυτοκρατορίας. «Είναι συμβολικά πολύ σημαντικό- το Ντονμπάς προμήθευε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση με πρώτες ύλες», δήλωσε ο Dobczansky.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πούτιν έχει εστιάσει εκ νέου την εισβολή της Ρωσίας στην περιοχή όπου ξεκίνησε η σύγκρουσή του με την Ουκρανία πριν από οκτώ χρόνια. Οι υποκλοπές των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών υποδηλώνουν ότι ο Πούτιν έχει επαναπροσανατολίσει την πολεμική του στρατηγική στην επίτευξη κάποιου είδους νίκης στα ανατολικά μέχρι τις 9 Μαΐου, την «Ημέρα της Νίκης» της Ρωσίας που σηματοδοτεί την παράδοση των Ναζί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Υπάρχει κάθε πιθανότητα ο Πούτιν να κινηθεί τώρα για να διχοτομήσει ουσιαστικά την Ουκρανία- αυτό θα του δώσει αρκετά ώστε να μπορέσει να δηλώσει νίκη στο εσωτερικό της χώρας και να διασκεδάσει τους επικριτές του ότι πρόκειται για μια αποτυχημένη εισβολή», δήλωσε ο Σαμίρ Πούρι, ανώτερος συνεργάτης σε θέματα αστικής ασφάλειας και υβριδικού πολέμου στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών (IISS), ο οποίος εργάστηκε ως παρατηρητής κατάπαυσης του πυρός στο Ντονμπάς μεταξύ 2014 και 2015.

«Η κατάληψη του Ντονμπάς (θα ήταν) ένα βραβείο παρηγοριάς, επειδή το Κίεβο βρίσκεται πλέον εκτός της στρατιωτικής επιρροής της Ρωσίας, αλλά είναι ένα καλό βραβείο παρηγοριάς», δήλωσε ο Πούρι.

Οκτώ χρόνια συγκρούσεων

Η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν και η κατάληψη τμημάτων του Ντονμπάς από τους υποστηριζόμενους από τη Ρωσία αντάρτες το 2014 έφεραν το τέλος μιας περιόδου αυξανόμενης ευημερίας στην περιοχή.

Ο πόλεμος ξέσπασε το 2014 αφού οι αντάρτες που υποστηρίζονται από τη Ρωσία κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια σε πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη την ανατολική Ουκρανία. Οι έντονες μάχες άφησαν τμήματα του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ στα χέρια των αυτονομιστών που υποστηρίζονται από τη Ρωσία.

Οι ελεγχόμενες από τους αυτονομιστές περιοχές στο Ντονμπάς έγιναν γνωστές ως Λαϊκές Δημοκρατίες του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ. Η ουκρανική κυβέρνηση στο Κίεβο υποστηρίζει ότι οι δύο περιοχές είναι, στην πραγματικότητα, προσωρινά υπό ρωσική κατοχή. Οι αυτοανακηρυχθείσες δημοκρατίες δεν έχουν αναγνωριστεί από καμία κυβέρνηση, εκτός από τη Ρωσία και τη στενή σύμμαχό της Συρία, και η ουκρανική κυβέρνηση αρνείται σταθερά να συνομιλήσει απευθείας με τους ηγέτες οποιασδήποτε από τις δύο.

Η μάχη για το Ντονμπάς θα φέρει το τέλος του πολέμου;

Το αν η μάχη για το Ντονμπάς θα είναι το τελευταίο κεφάλαιο του πολέμου της Ρωσίας ή απλώς η επόμενη φάση του, μένει να φανεί. «Το Ντονμπάς ήταν η γραμμή του μετώπου για οκτώ χρόνια, οπότε οι στρατιωτικές θέσεις και στις δύο πλευρές είναι εξαιρετικά καλά οχυρωμένες», δήλωσε ο Ντομπζάνσκι.

Ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Ντμίτρο Κουλέμπα δήλωσε νωρίτερα αυτό το μήνα ότι «η μάχη για το Ντονμπάς θα θυμίζει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με μεγάλες επιχειρήσεις, ελιγμούς, συμμετοχή χιλιάδων αρμάτων μάχης, τεθωρακισμένων οχημάτων, αεροσκαφών (και) πυροβολικού».

«Αυτή δεν θα είναι μια τοπική επιχείρηση με βάση αυτό που βλέπουμε στις προετοιμασίες της Ρωσίας», δήλωσε ο Κουλέμπα σε συνέντευξη Τύπου στις Βρυξέλλες. Το έδαφος και το κλίμα της περιοχής δεν έρχονται σε δραματική αντίθεση με την υπόλοιπη Ουκρανία, αλλά η σύγκρουση εκεί περιέχει τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά.

«Θα είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που ο κόσμος έχει δει στο Κίεβο και τη Μαριούπολη», δήλωσε ο Πούρι. «Το ουκρανικό μέτωπο αναμειγνύει αστικά και αγροτικά εδάφη ... ορισμένα από τα αστικά εδάφη που η Ουκρανία (θα υπερασπιστεί) είχαν ήδη καταστραφεί από οκτώ χρόνια πυρών οβίδων».

Ήδη, πολυπληθείς πόλεις όπως η Μαριούπολη έχουν αποδεκατιστεί από τους ρωσικούς βομβαρδισμούς. Παρόμοια μοίρα είναι πιθανό να έχουν και άλλα αστικά κέντρα στο Ντονμπάς, και έχουν ζητηθεί εκκενώσεις από αυτά που βρίσκονται στην πορεία των αναμενόμενων ρωσικών προελάσεων.

Τώρα η Ρωσία πιθανότατα θα προσπαθήσει να περικυκλώσει τα ουκρανικά στρατεύματα στα ανατολικά και μπορεί να επιτεθεί από τις βόρειες πόλεις όπου έχει συγκεντρώσει στρατεύματα, όπως το Ίζιουμ, καθώς και από το νότο και τα ανατολικά. Αναμένεται μάχη για τον έλεγχο του Σλόβιανσκ, δεδομένης της στρατηγικής σημασίας θέσης του στην πορεία ενός δυνητικού ρωσικού χερσαίου διαδρόμου.

Το γεγονός ότι βρίσκεται πιο κοντά στη Ρωσία και την Κριμαία μπορεί επίσης να διευκολύνει ορισμένα από τα ζητήματα ανεφοδιασμού που κατέστρεψαν τις καταδικασμένες επιθέσεις της Ρωσίας στην κεντρική Ουκρανία.