Πόλεμος στην Ουκρανία: Η κατάληψη του Τσερνόμπιλ από τη Ρωσία ζωντανεύει τον «εφιάλτη» ενός πυρηνικού ατυχήματος

Στο έδαφος ενός από τα πιο ραδιενεργά μέρη του κόσμου, στο Τσερνόμπιλ, οι Ρώσοι στρατιώτες έσκαβαν χαρακώματα. Ουκρανοί αξιωματούχοι ανησυχούν ότι στην πραγματικότητα έσκαβαν τους δικούς τους τάφους, αναφέρει δημοσίευμα τoυ Associated Press.

Χιλιάδες άρματα μάχης και στρατεύματα εισέβαλαν στη δασώδη ζώνη αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ τις πρώτες ώρες της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, ανακατεύοντας το εξαιρετικά μολυσμένο έδαφος από τον τόπο του ατυχήματος του 1986, που αποτέλεσε τη χειρότερη πυρηνική καταστροφή στον κόσμο.

Για περισσότερο από ένα μήνα, ορισμένοι Ρώσοι στρατιώτες έμειναν σε εκείνο το έδαφος, σε απόσταση αναπνοής από την τεράστια κατασκευή που φτιάχτηκε για να περιορίσει την ακτινοβολία από τον κατεστραμμένο πυρηνικό αντιδραστήρα του Τσερνόμπιλ. Μια προσεκτική επιθεώρηση των χαρακωμάτων τους ήταν αδύνατη, επειδή ακόμη και το περπάτημα στο χώμα δεν ενδείκνυται.

Καθώς πλησιάζει η 36η επέτειος της καταστροφής της 26ης Απριλίου 1986 και η εισβολή της Ρωσίας συνεχίζεται, είναι σαφές ότι το Τσερνόμπιλ - ένα κατάλοιπο του Ψυχρού Πολέμου - δεν ήταν ποτέ προετοιμασμένο για κάτι τέτοιο.

Με τους επιστήμονες και ειδικούς να παρακολουθούν με δυσπιστία από μακριά, οι ρωσικές δυνάμεις πέταξαν πάνω από το κλειστό από καιρό εργοστάσιο, αγνοώντας την απαγόρευση στον εναέριο χώρο γύρω του. Κράτησαν το προσωπικό που εξακολουθούσε να εργάζεται στο εργοστάσιο υπό την απειλή όπλων κατά τη διάρκεια μιας μαραθώνιας βάρδιας για περισσότερο από ένα μήνα, με τους εργαζόμενους να κοιμούνται σε τραπέζια και να τρώνε μόλις δύο φορές την ημέρα.

«Φοβόμουν ότι θα εγκαθιστούσαν κάτι και θα έκαναν ζημιά στο σύστημα»

Ακόμη και τώρα, εβδομάδες μετά την αποχώρηση των Ρώσων,«πρέπει να ηρεμήσω», δήλωσε στο Associated Press ο κύριος μηχανικός ασφαλείας του εργοστασίου, Valerii Semenov. Εργάστηκε 35 ημέρες συνεχόμενα, κοιμόταν μόνο τρεις ώρες τη νύχτα, μοιράζοντας τσιγάρα και παραμένοντας ακόμα και όταν οι Ρώσοι επέτρεψαν αλλαγή βάρδιας. «Φοβόμουν ότι θα εγκαθιστούσαν κάτι και θα έκαναν ζημιά στο σύστημα», δήλωσε σε συνέντευξή του.

Οι εργαζόμενοι κράτησαν τους Ρώσους μακριά από τις πιο επικίνδυνες περιοχές, αλλά σε μια κατάσταση που ο Σεμένοφ χαρακτήρισε ως τη χειρότερη που έχει δει στα 30 χρόνια που εργάζεται στο Τσερνομπίλ, το εργοστάσιο δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα και βασιζόταν σε γεννήτριες ντίζελ για να υποστηρίξει το κρίσιμο έργο της κυκλοφορίας του νερού για την ψύξη των ράβδων αναλωμένων καυσίμων.

«Ήταν πολύ επικίνδυνο να ενεργήσουμε με αυτόν τον τρόπο», δήλωσε ο Maksym Shevchuck, αναπληρωτής επικεφαλής της κρατικής υπηρεσίας που διαχειρίζεται τη ζώνη αποκλεισμού. Ο ίδιος ήταν φοβισμένος από όλα αυτά.

Ένα «εφιαλτικό» σενάριο στο οποίο «κάθε πυρηνικός σταθμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν προεγκατεστημένη πυρηνική βόμβα»

Η εισβολή της Ρωσίας σηματοδοτεί την πρώτη φορά που η κατάληψη ενός πυρηνικού εργοστασίου αποτελεί μέρος της πολεμικής στρατηγικής ενός έθνους, δήλωσε η Rebecca Harms, πρώην πρόεδρος της ομάδας των Πρασίνων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η οποία έχει επισκεφθεί αρκετές φορές το Τσερνόμπιλ. Η ίδια έκανε λόγο για ένα «εφιαλτικό» σενάριο στο οποίο «κάθε πυρηνικός σταθμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν προεγκατεστημένη πυρηνική βόμβα».

Μια επίσκεψη στη ζώνη αποκλεισμού, πιο έρημη από ό,τι συνήθως, διαπίστωσε ότι η εισβολή ενέχει τον κίνδυνο μιας καταστροφής χειρότερης από την αρχική έκρηξη και πυρκαγιά στο Τσερνόμπολ, που έστειλε ραδιενεργά υλικά στην ατμόσφαιρα και έγινε σύμβολο των τελευταίων χρόνων της Σοβιετικής Ένωσης. Δισεκατομμύρια δολάρια δαπανήθηκαν από τη διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, για τη σταθεροποίηση και την ασφάλεια της περιοχής.

Τώρα, οι αρχές συνεργάζονται με το υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας για τους τρόπους προστασίας των πιο κρίσιμων σημείων του Τσερνόμπιλ. Στην κορυφή της λίστας βρίσκονται συστήματα κατά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και αντιαρματικά φράγματα, μαζί με ένα σύστημα προστασίας από πολεμικά αεροπλάνα και ελικόπτερα. Τίποτα από όλα αυτά δεν θα έχει μεγάλη σημασία αν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν καταφύγει στα πυρηνικά όπλα, κάτι που ο Shevchuck λέει ότι δεν μπορεί να αποκλείσει πλέον. «Καταλαβαίνω ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν οποιοδήποτε είδος όπλου και μπορούν να κάνουν οποιοδήποτε απαίσιο πράγμα», ανέφερε.

Το Τσερνόμπιλ χρειάζεται ειδική διεθνή προστασία με ισχυρή εντολή του ΟΗΕ, δήλωσε η Rebecca Harms. Όπως και με την αρχική καταστροφή, οι κίνδυνοι δεν αφορούν μόνο την Ουκρανία αλλά και τη γειτονική Λευκορωσία και όχι μόνο. «Εξαρτάται από το πού φυσάει ο άνεμος», είπε.

Ρώσοι στρατιώτες έκλεψαν ακόμη και άκρως ραδιενεργά υλικά ως αναμνηστικά 

Έχοντας δει χιλιάδες Σοβιετικούς στρατιώτες να εργάζονται για να περιορίσουν τις συνέπειες του ατυχήματος του 1986, μερικές φορές χωρίς προστασία, η Harms και άλλοι σοκαρίστηκαν από την αδιαφορία των Ρώσων στρατιωτών για την ασφάλεια, ή την άγνοιά τους, στην πρόσφατη εισβολή. Ορισμένοι στρατιώτες έκλεψαν ακόμη και άκρως ραδιενεργά υλικά ως αναμνηστικά ή ενδεχομένως για να τα πουλήσουν. «Νομίζω ότι από τις ταινίες έχουν τη φαντασία ότι όλα τα επικίνδυνα μικρά πράγματα είναι πολύ πολύτιμα», δήλωσε ο Shevchuck.

Πιστεύει ότι εκατοντάδες ή χιλιάδες στρατιώτες έβλαψαν την υγεία τους, πιθανότατα χωρίς να έχουν ιδέα για τις συνέπειες, παρά τις προειδοποιήσεις των εργαζομένων στις εγκαταστάσεις προς τους διοικητές τους. «Οι περισσότεροι από τους στρατιώτες ήταν περίπου 20 ετών», είπε. «Όλες αυτές οι ενέργειες αποδεικνύουν ότι η διοίκησή τους, και στη Ρωσία γενικότερα, η ανθρώπινη ζωή ισούται με το μηδέν».

Η πλήρης έκταση των δραστηριοτήτων της Ρωσίας στη ζώνη αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ είναι ακόμη άγνωστη, ιδίως επειδή τα στρατεύματα σκόρπισαν νάρκες τις οποίες ο ουκρανικός στρατός εξακολουθεί να αναζητά. Κάποιες εξερράγησαν, διαταράσσοντας περαιτέρω το ραδιενεργό έδαφος. Οι Ρώσοι έβαλαν επίσης αρκετές δασικές πυρκαγιές, οι οποίες έχουν σβηστεί.

Δεν μπορούν να παρακολουθούν τα επίπεδα ραδιενέργειας σε όλη τη ζώνη

Οι ουκρανικές αρχές δεν μπορούν να παρακολουθούν τα επίπεδα ραδιενέργειας σε όλη τη ζώνη, επειδή οι Ρώσοι στρατιώτες έκλεψαν τον κεντρικό διακομιστή του συστήματος, διακόπτοντας τη σύνδεση στις 2 Μαρτίου. Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας δήλωσε το Σάββατο ότι εξακολουθεί να μην λαμβάνει απομακρυσμένα δεδομένα από τα συστήματα παρακολούθησης. Οι Ρώσοι πήραν ακόμη και τα προσωπικά μόνιτορ ακτινοβολίας των υπαλλήλων του Τσερνόμπιλ.

Στο κέντρο επικοινωνιών, ένα από τα κτίρια της ζώνης που δεν έχει κατακλυστεί από τη φύση, οι Ρώσοι λεηλάτησαν και άφησαν ένα χαλί από θρυμματισμένο γυαλί. Το κτίριο έμοιαζε βγαλμένο από τη δεκαετία του 1980, με έναν χάρτη σε έναν τοίχο που έδειχνε ακόμα τη Σοβιετική Ένωση. Κάποιος κάποια στιγμή είχε πάρει έναν ροζ μαρκαδόρο και είχε χαράξει τα σύνορα της Ουκρανίας.

Σε κανονικούς καιρούς, περίπου 6.000 άνθρωποι εργάζονται στη ζώνη, οι μισοί από αυτούς στο πυρηνικό εργοστάσιο. Όταν οι Ρώσοι εισέβαλαν, οι περισσότεροι εργάτες κλήθηκαν να εκκενώσουν αμέσως το εργοστάσιο. Τώρα έχουν μείνει περίπου 100 στο πυρηνικό εργοστάσιο και 100 αλλού. Ο Semenov, ο μηχανικός ασφαλείας, θυμήθηκε ότι οι Ρώσοι έλεγξαν τους εναπομείναντες εργάτες για να δουν αν πρόκειται για εκείνο που οι ίδιοι αποκαλούν «ριζοσπάστες». «Είπαμε: "Κοιτάξτε τα έγγραφά μας, το 90% από εμάς κατάγεται από τη Ρωσία. Αλλά είμαστε πατριώτες της χώρας μας"», εννοώντας την Ουκρανία.

Όταν οι Ρώσοι αναχώρησαν βιαστικά στις 31 Μαρτίου στο πλαίσιο της αποχώρησης από την περιοχή που άφησε πίσω της καμένα τανκς και τραυματισμένες κοινότητες, πήραν περισσότερα από 150 μέλη της ουκρανικής εθνοφρουράς στη Λευκορωσία. Ο Shevchuck φοβάται ότι τώρα βρίσκονται στη Ρωσία. Μέσα στη βιασύνη τους, οι Ρώσοι έδωσαν στους διαχειριστές του πυρηνικού εργοστασίου μια επιλογή: να υπογράψουν ένα έγγραφο που να λέει ότι οι στρατιώτες είχαν προστατεύσει τον χώρο και δεν υπήρχαν παράπονα, ή να μεταφερθούν στη Λευκορωσία. Οι διευθυντές υπέγραψαν. Ένα προστατευτικό μέτρο που φαίνεται ότι έλαβαν οι Ρώσοι ήταν να αφήσουν ανοιχτή μια γραμμή επικοινωνίας από το πυρηνικό εργοστάσιο μέσω της πόλης Σλαβούτιτς των εργατών και προς τις αρχές στην πρωτεύουσα της Ουκρανίας, το Κίεβο. Χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές, δήλωσε ο Shevchuck.

«Νομίζω ότι κατάλαβαν ότι αυτό θα έπρεπε να γίνει για την ασφάλειά τους», είπε. Το εργοστάσιο είναι πλέον σε θέση να επικοινωνεί απευθείας με την πυρηνική ρυθμιστική αρχή της Ουκρανίας. Την ίδια ώρα, ένα άλλο ουκρανικό πυρηνικό εργοστάσιο, στη Ζαπορίζια στη νοτιοανατολική Ουκρανία, παραμένει υπό ρωσικό έλεγχο και μάλιστα πρόκειται για το μεγαλύτερο στην Ευρώπη, κάτι που εντείνει τους φόβους για ενδεχόμενο πυρηνικό ατύχημα.