Τι συμβαίνει στο Ιράν: Χειμαρρώδης οργή, βίαιη απάντηση από το καθεστώς - Θα φέρουν οι διαδηλώσεις την ανατροπή;

Διαμαρτυρίες έχουν ξεσπάσει σε όλο το Ιράν τις τελευταίες ημέρες μετά τον θάνατο μίας 22χρονης γυναίκας που κρατούνταν από την Αστυνομία Ηθών επειδή παραβίασε τον αυστηρά επιβαλλόμενο ισλαμικό κώδικα ενδυμασίας της χώρας.

Ο θάνατος της Μαχσά Αμινί, η οποία είχε συλληφθεί για τη «χαλαρή μαντίλα» της, προκάλεσε μαζικές, έντονες και αιματηρές διαδηλώσεις. Πολλοί Ιρανοί, ιδίως οι νέοι, είδαν τον θάνατο της Αμινί ως «κομμάτι» της σκληρής αστυνόμευσης από την Ισλαμική Δημοκρατία και της όλο και πιο βίαιης μεταχείρισης των νέων γυναικών από την Αστυνομία Ηθών.

Ακολουθεί μια ανάλυση του Associated Press αναφορικά με το τι προκάλεσε τις διαμαρτυρίες και πού μπορεί να οδηγήσουν.

Τι συμβαίνει στο Ιράν;

Σε διαμαρτυρίες στους δρόμους, ορισμένες γυναίκες έβγαλαν τις υποχρεωτικές μαντίλες και τις κουνούσαν επιδεικτικά στον αέρα. Βίντεο στο διαδίκτυο έδειχνε, χαρακτηριστικά, δύο γυναίκες να πετούν τα χιτζάμπ τους σε μία φωτιά. Μια άλλη γυναίκα φαίνεται να κόβει τα μαλλιά της ως ένδειξη διαμαρτυρίας.

Σε ορισμένες από τις διαδηλώσεις, οι διαδηλωτές συγκρούστηκαν με την αστυνομία και δακρυγόνα «σκέπασαν» την Τεχεράνη. Οι διαδηλωτές κυνηγήθηκαν επίσης και ξυλοκοπήθηκαν με ρόπαλα από Basij (μία από τις πέντε δυνάμεις του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης).

Οι Basij έχουν καταστείλει βίαια διαδηλώσεις και στο παρελθόν, μεταξύ άλλων για τα δικαιώματα στο νερό και την καταρρέουσα οικονομία της χώρας.

Ωστόσο, ορισμένοι διαδηλωτές εξακολουθούν να φωνάζουν «θάνατος στον δικτάτορα», στοχεύοντας τόσο τον ανώτατο ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ όσο και τη θεοκρατία του Ιράν, παρά την απειλή σύλληψης, φυλάκισης και ακόμη και το ενδεχόμενο θανατικής καταδίκης.

Τι πυροδότησε τις διαδηλώσεις;

Η Αστυνομία Ηθών του Ιράν συνέλαβε την Αμινί στις 13 Σεπτεμβρίου στην Τεχεράνη, την οποία επισκέφθηκε από τη γενέτειρά της στη δυτική κουρδική περιοχή της χώρας. Η 22χρονη κατέρρευσε σε αστυνομικό τμήμα και πέθανε τρεις ημέρες αργότερα.

Η αστυνομία τη συνέλαβε επειδή φορούσε πολύ χαλαρά το χιτζάμπ της. Το Ιράν απαιτεί από τις γυναίκες να φορούν τη μαντίλα με τρόπο που να καλύπτει πλήρως τα μαλλιά τους όταν βρίσκονται σε δημόσιο χώρο.

Η αστυνομία αρνείται ότι η Αμινί κακομεταχειρίστηκε και λέει ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή. Ο πρόεδρος της χώρας, Εμπραχίμ Ραΐσι, ο οποίος θα μιλήσει στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την Τετάρτη, υποσχέθηκε έρευνα.

Η οικογένεια της Αμινί λέει ότι δεν είχε ιστορικό καρδιακών προβλημάτων και πως δεν τους επέτρεψαν να δουν τη σορό της πριν από την ταφή της. Οι διαδηλώσεις ξέσπασαν μετά την κηδεία της στην κουρδική πόλη Σακέζ το Σάββατο και γρήγορα εξαπλώθηκαν σε άλλα μέρη της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Τεχεράνης.

Πώς συμπεριφέρονται στις γυναίκες στο Ιράν;

Οι ιρανικές γυναίκες έχουν πλήρη πρόσβαση στην εκπαίδευση, εργάζονται εκτός σπιτιού και κατέχουν δημόσια αξιώματα. Αλλά υποχρεούνται να ντύνονται σεμνά στο κοινό, πράγμα που περιλαμβάνει τη χρήση του χιτζάμπ καθώς και μακρύ, φαρδύ χιτώνα. Επίσης, απαγορεύεται στους ανύπαντρους άνδρες και γυναίκες να συναναστρέφονται.

Οι κανόνες, οι οποίοι χρονολογούνται από τις ημέρες μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, επιβάλλονται από την Αστυνομία Ηθών. Η δύναμη, επίσημα γνωστή ως Περιπολία Καθοδήγησης, βρίσκεται σε όλους τους δημόσιους χώρους. Αποτελείται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες.

Η επιβολή του νόμου χαλαρώθηκε υπό τον πρώην πρόεδρο Χασάν Ρουχανί, ο οποίος κάποια στιγμή κατηγόρησε την Αστυνομία Ηθών ότι είναι υπερβολικά επιθετική. Το 2017, ο επικεφαλής της δύναμης δήλωσε ότι δεν θα συλλαμβάνει πλέον γυναίκες για παραβίαση του ενδυματολογικού κώδικα.

Αλλά υπό τον Ραΐζι, έναν σκληροπυρηνικό που εξελέγη πέρυσι, οι πράκτορες της Αστυνομίας Ηθών φαίνεται να έχουν «το ελεύθερο». Το γραφείο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα λέει ότι νεαρές γυναίκες έχουν χαστουκιστεί στο πρόσωπο, έχουν ξυλοκοπηθεί με γκλομπ και έχουν σπρωχτεί μέσα σε αστυνομικά οχήματα τους τελευταίους μήνες.

Πώς αντέδρασε το Ιράν στις διαδηλώσεις;

Οι Ιρανοί ηγέτες έχουν υποσχεθεί να διερευνήσουν τις συνθήκες του θανάτου της Αμινί, ενώ κατηγορούν ξένες χώρες και ομάδες της εξόριστης αντιπολίτευσης ότι το εκμεταλλεύονται ως πρόσχημα για να υποδαυλίσουν αναταραχές.

Αυτό ήταν ένα κοινό μοτίβο κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων τα τελευταία χρόνια.

Οι κυβερνώντες κληρικοί του Ιράν θεωρούν τις Ηνωμένες Πολιτείες απειλή για την Ισλαμική Δημοκρατία και πιστεύουν ότι η υιοθέτηση δυτικών συνηθειών υπονομεύει την κοινωνία. Ο ίδιος ο Χαμενεΐ έχει καταλάβει τις λεγόμενες «έγχρωμες» διαδηλώσεις στην Ευρώπη και αλλού ως ξένες παρεμβάσεις -και όχι ως ανθρώπους που διαδηλώνουν για τα δικαιώματάς τους.

Οι εντάσεις είναι ιδιαίτερα αυξημένες από τότε που ο τότε πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποσύρθηκε από την πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν και επέβαλε εξοντωτικές κυρώσεις. Η κυβέρνηση Μπάιντεν εργάζεται με τους Ευρωπαίους συμμάχους τα τελευταία δύο χρόνια για την αναβίωση της συμφωνίας. Οι διαπραγματεύσεις εμφανίζονται χωρίς διέξοδο, καθώς οι ειδικοί σε θέματα μη διάδοσης προειδοποιούν ότι το Ιράν διαθέτει αρκετό ουράνιο υψηλής περιεκτικότητας σε εμπλουτισμένο ουράνιο για μία πυρηνική βόμβα, εάν επιλέξει να κατασκευάσει μία. Η Ισλαμική Δημοκρατία επιμένει ότι το πρόγραμμά της είναι ειρηνικό.

Σημειώνεται πως ακτιβιστές και ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν κατηγορήσει τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας για τη δολοφονία διαδηλωτών και σε άλλες διαδηλώσεις, όπως εκείνες για τις τιμές της βενζίνης το 2019.

Μπορούν οι διαδηλώσεις να «ρίξουν» το καθεστώς;

Οι κληρικοί του Ιράν έχουν αντιμετωπίσει πολλά κύματα διαμαρτυριών που χρονολογούνται εδώ και δεκαετίες, «καταπνίγοντάς» τα, τελικά, με ωμή βία. Χωρίς, δηλαδή, να υπάρξουν ανατροπές στο καθεστώς της χώρας.

Η πιο σοβαρή αμφισβήτηση της εξουσίας των κληρικών ήταν το Πράσινο Κίνημα που προέκυψε μετά τις αμφισβητούμενες προεδρικές εκλογές της χώρας το 2009 και ζήτησε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις -εκατομμύρια Ιρανοί είχαν βγει στους δρόμους.

Οι Αρχές είχε απαντήσει με μία βίαιη καταστολή, με τους Φρουρούς της Επανάστασης και την πολιτοφυλακή Basij να ανοίγουν πυρ κατά των διαδηλωτών και να εξαπολύουν κύματα συλλήψεων. Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης τέθηκαν σε κατ' οίκον περιορισμό.

Μεταξύ αυτών που σκοτώθηκαν ήταν η Neda Agha Soltan, μια 27χρονη γυναίκα που έγινε σύμβολο του κινήματος διαμαρτυρίας αφού πυροβολήθηκε και αιμορράγησε μέχρι θανάτου σε ένα βίντεο που είδαν εκατομμύρια άνθρωποι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τουλάχιστον 31 νεκροί

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, τουλάχιστον 31 πολίτες έχουν σκοτωθεί στο Ιράν από την έναρξη των διαδηλώσεων, που καταπνίγονται από τις δυνάμεις ασφαλείας, διαμαρτυρόμενοι για τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, ανέφερε η ΜΚΟ Iran Human Rights (IHR) με έδρα το Όσλο.

«Ο ιρανικός λαός βγήκε στους δρόμους για να αγωνιστεί για τα θεμελιώδη δικαιώματά του και την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του (...) και η κυβέρνηση απαντά σε αυτές τις ειρηνικές διαδηλώσεις με σφαίρες», κατήγγειλε ο διευθυντής της ΜΚΟ Μαχμούντ Αμίρι-Μόγκανταμ σε ανακοίνωσή του που δόθηκε στη δημοσιότητα έπειτα από έξι ημέρες διαδηλώσεων.