«Ποιος ξέρει πώς θα μπορούσε να χρησιμεύσει»: Στην Αλβανία, το δίκτυο σηράγγων του Kukes προσφέρει την απόλυτη, βιωματική τουριστική εμπειρία της κομμουνιστικής περιόδου

Ο καθένας περνάει τις διακοπές του όπως νομίζει. Άλλοι παίρνουν τα βουνά για αναρριχήσεις και δροσιά, άλλοι «λιώνουν» για ώρες πάνω σε μία πετσέτα σε κάποια παραλία πίνοντας κοκτέιλ. Στην περίπτωση, όμως, που το περπάτημα για χιλιόμετρα, μέσα σε τσιμεντένια λαγούμια που χτίστηκαν κάποτε προκειμένου να υπερασπιστούν ένα ολοκληρωτικό καθεστώς σάς ακούγεται δελεαστικό, το Kukes στη βορειοανατολική Αλβανία είναι το ιδανικό μέρος για να κάνετε κομμουνιστικό τουρισμό.

Η μικρή βαλκανική χώρα που, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκε πίσω από το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» υλοποίησε τεράστια αμυντικά έργα. Η αλβανική ύπαιθρος εξακολουθεί να είναι γεμάτη -ετοιμόρροπα πλέον- απομεινάρια των 175.000 μίνι καταφυγίων από σκυρόδεμα, τα οποία χτίστηκαν προκειμένου να προστατευθούν οι κάτοικοι από φανταστικούς εισβολείς. Οι σήραγγες του Kukes, ωστόσο, παίρνουν το βραβείο.  

Από τη δεκαετία του 1970 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990 το υπόγειο δίκτυο σηράγγων ήταν προορισμένο να στεγάσει ολόκληρο τον πληθυσμό της πόλης των 16.000 κατοίκων για έξι μήνες σε περίπτωση πολέμου. Εξοπλισμένες με ανέσεις που ξεκινούσαν από το γραφείο του εισαγγελέα και κατέληγαν σε μαιευτήριο, οι σήραγγες του Kukes αποτέλεσαν το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Αλβανίας ενώ εκτείνοντας έως και επτά χιλιόμετρα.

Πίσω στο 2023, οι τοπικές αρχές ελπίζουν να καταφέρουν να μετατρέψουν τις εν λόγω σήραγγες σε τουριστικό αξιοθέατο και μάλιστα με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως σημειώνουν, μέχρι το τέλος του έτους, θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί ένα κέντρο διοίκησης πολλαπλών δωματίων και μια μακρά σήραγγα που οδηγεί σε αυτό από το δημαρχείο.

Η μετακομμουνιστική Αλβανία παραμένει μια από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης. Σημαντικό έσοδο αποτελεί ο τουρισμός, ο οποίος, το 2021, απέφερε το 17% του ΑΕΠ. Το 2022 οι αφίξεις των τουριστών στην Αλβανία αυξήθηκαν κατά 33%, φτάνοντας τους 7,5 εκατομμύρια επισκέπτες.

Το Kukes, 150 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Τιράνων και κοντά στα σύνορα με το Κόσοβο, είναι η φτωχότερη περιοχή της Αλβανίας, παρά τον ορυκτό του πλούτο και το εντυπωσιακό ορεινό τοπίο. Για τους κατοίκους της περιοχής, οι τουρίστες θα ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτοι. Ο δήμαρχος, Safet Gjici, σημειώνει στο Associated Press ότι, οι τουρίστες που θα φτάσουν δυνητικά, θα μπορέσουν να απολαύσουν την τοπική κουζίνα αλλά και την εμπειρία των σηράγγων. «Η εμπειρία θα παρουσιάζει τις αξίες του τοπικού πληθυσμού ενώ, με την προσέλκυση των επισκεπτών, εξασφαλίζονται πόροι για τον Δήμο αλλά και απασχόληση για τους κατοίκους», εξηγεί.

Ζωντανές οι αναμνήσεις του καθεστώτος

Οι παλαιότεροι κάτοικοι του Kukes έχουν ζωντανές τις αναμνήσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος αλλά και του δικτύου σηράγγων που χτίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, από ντόπιους εργάτες. Χρησιμοποιήθηκε μόνο μία φορά, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, κατά τη διάρκεια μίας άσκησης πολιτικής άμυνας κατά την οποία, όλος ο τοπικός πληθυσμός, κλήθηκε να μεταφερθεί κάτω από τη γη. Εκείνη τη νύχτα, οι σειρήνες συναγερμού ήχησαν. Ο δήμαρχος της πόλης και ο γραμματέας του κόμματος συναντήθηκαν σε μία από τις εισόδους προς τις σήραγγες, κάτω από τα γραφεία τους, και περπάτησαν για τέσσερα χιλιόμετρα, προκειμένου να φτάσουν στο κέντρο διοίκησης.

Η Armida Alikaj, που ήταν 10 ετών τότε, θυμήθηκε ότι ο πατέρας της την ξύπνησε ήρεμα και ο καθένας τους πήρε από ένα σακίδιο με ρούχα, τρόφιμα και κουβέρτες, προκειμένου να πάει στις σήραγγες «που μύριζαν γη». Η Armida θυμάται τα συνθήματα και τους αριθμούς που ήταν γραμμένοι με λευκό ασβέστη στις πόρτες. «Δε φοβήθηκα γιατί μας είπαν ότι χτίστηκαν για εμάς. Αλλά ο θόρυβος της σειρήνας ήταν φρικτός», είπε.

Το Kukes είναι μια σχετικά νέα πόλη με σοβιετικού τύπου πενταώροφα συγκροτήματα κατοικιών από λευκό τούβλο, που χτίστηκαν από το μηδέν προκειμένου να στεγάσουν περίπου 16.000 ανθρώπους. Ό,τι υπήρχε έως το 1978 εκεί καταπλάστηκε από μία τεχνητή λίμνη που σχεδιάστηκε για την τροφοδότηση ενός  υδροηλεκτρικού εργοστασίου. Οι κάτοικοι του κάθε συγκροτήματος είχαν καθορισμένη θέση στις σήραγγες, με πρόβλεψη για την σωστή κυκλοφορία του αέρα αλλά και την επαρκή παροχή νερού.

Κάτω από τη γη υπήρχαν επίσης εργοστάσιο παραγωγής ψωμιού, σχολείο, νοσοκομείο, μαιευτήριο, γραφείο εισαγγελέα, αστυνομικό τμήμα, ραδιοφωνικός σταθμός, τυπογραφείο, καθώς και αίθουσες διδασκαλίας για παιδιά, αλλά και χώροι όπου, οι άνδρες και οι γυναίκες του Kukes θα εκπαιδεύονταν στη σκοποβολή και σε άλλες πολεμικές δραστηριότητες για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό.

Ο κομμουνιστής ηγέτης της Αλβανίας, Ενβέρ Χότζα, το 1949, έκοψε τους δεσμούς της χώρας του με τη γειτονική Γιουγκοσλαβία. Το 1961 ήρθε σε ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση και το 1978 με την Κίνα. Οι φόβοι του για μία ενδεχόμενη εισβολή των εχθρών οδήγησε το καθεστώς να δαπανά στον στρατό και την άμυνα της χώρας περίπου το 5% του ετήσιου προϋπολογισμού.

Όπως σημειώνει ο 81χρονος συνταξιούχος αξιωματικός του στρατού Haxhi Cenaj, πέρασε ώρες στα υπόγεια του κέντρου διοίκησης του Kukes, το οποίο αποτελούνταν από 37 δωμάτια. Εκεί, ο ίδιος μαζί με άλλους στρατιωτικούς ηγέτες σχεδίαζαν το πλάνο που θα ακολουθούσαν στην περίπτωση της γιουγκοσλαβικής επίθεσης που δε συνέβη ποτέ. Μέχρι το 1995, όταν και συνταξιοδοτήθηκε, ο Cenaj ήταν ταγματάρχης και ηγείτο μιας μικρής μονάδας πεζικού που είχε αναλάβει την προστασία του κέντρου.

Ο γιος του, Afrim, που σήμερα ασχολείται με τη συντήρηση ενός μικρού τμήματος των σηράγγων, δείχνει τα φώτα στους τοίχους, τα τσιμεντένια τραπέζια και τις τουαλέτες. «Πολλοί Βρετανοί, Ελβετοί, Ολλανδοί ή Γάλλοι φτάνουν στο Kukes μόνο για να δουν τις σήραγγες», εξηγεί. Ο ειδικός σε θέματα τουρισμού και υπεύθυνος για το έργο του μουσείου, Bukurosh Onuzi, τονίζει ότι υπάρχει «μεγάλο ενδιαφέρον για το συγκρότημα, ιδίως από ξένους, αλλά και από Αλβανούς νέους που δεν έχουν καμία γνώση, καμία πληροφόρηση ή δεν έχουν ζήσει επί κομμουνισμού». Όπως τονίζει «προετοιμαστήκαμε για διαφόρων ειδών σενάρια και πιθανές προβοκάτσιες. Σχεδιάζαμε τι θα κάναμε στο ενδεχόμενο πολέμου ή μίας πιθανής αεροπορικής επίθεσης. Εκπαιδευτήκαμε για να επιβιώσουμε», εξηγεί και καταλήγει: «θα προτιμούσα να ήταν ακόμα σε λειτουργία. Με τους πολέμους γύρω μας, ποιος πώς θα μπορούσε να χρησιμεύσει».

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Προφυλακιστέοι οι δύο συλληφθέντες για τρομοκρατία στο κέντρο της Αθήνας - Ο ένας ισχυρίστηκε πως «δεχόταν απειλές»
• Στη φυλακή ο 66χρονος λυράρης για τον βιασμό του ανήλικου στο Ηράκλειο - Ισχυρίστηκε πως πρόκειται για «πλεκτάνη»
• Στάση εργασίας τη Δευτέρα στα λεωφορεία - Ποιες ώρες
• «Η Δικαιοσύνη όχι μόνο έχει πιάσει πάτο, αλλά σκάβει για να κατέβει πιο χαμηλά»: Ξέσπασμα της μητέρας του Ζακ Κωστόπουλου μετά την αποφυλάκιση του μεσίτη
• Η «χρυσή ευκαιρία» για το ελληνικό λάδι στο Ηνωμένο Βασίλειο