Διαπραγματεύσεις για F-16, σιτηρά και ένταξη στην Ε.Ε - Ο δύσκολος Σεπτέμβρης του Ερντογάν

Με αρνήσεις, εμπόδια και πολλά γυρίσματα πλάτης ξεκίνησε η νέα διπλωματική χρονιά για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Βρέθηκε στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προκειμένου να δώσει την κορυφαία και τελευταία του μάχη για τα F-16, αλλά χωρίς να καταφέρει να δει ούτε έναν Αμερικανό αξιωματούχο.

Είχε προηγηθεί η αποτυχία του Τούρκου προέδρου να πείσει τη Ρωσία να αναβιώσει τη συμφωνία των σιτηρών, ο αποκλεισμός της Τουρκίας από τον σημαντικό οικονομικό διάδρομο Ινδίας – Αραβικής Χερσονήσου – Ευρώπης και η απειλή για αποχώρηση από τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ σε μία περίοδο άγρας δυτικών επενδυτών.

Κι όλα αυτά μέσα σε ένα μήνα! Γεγονότα που προμηνύουν ένα βαρύ φθινόπωρο, ίσως και χειμώνα για τον Τούρκο πρόεδρο, καταστώντας ‘αδύναμη’ τη διεθνή παρουσία του και την πειθώ του, εκτός... αν κάνει την ‘ντρίμπλα’ αρχές Οκτώβρη και επικυρώσει στη βουλή του την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Τότε η Δύση και δη οι ΗΠΑ θα του χαμογελάσουν ξανά και -ίσως- οι κάνουλες των επενδυτών να ξανανοίξουν. 

Ποιος θα κάνει την πρώτη κίνηση;

Αν και η επίσκεψη Ερντογάν στις ΗΠΑ είναι η πρώτη μετά την πανηγυρική επανεκλογή του στο τιμόνι της Τουρκίας, γίνεται ωστόσο σε μία εποχή που οι σχέσεις Άγκυρας-Ουάσιγκτον βρίσκονται ακόμη σε αδιέξοδο. Η Άγκυρα ανησυχεί που η αγορά μαχητικών αεροσκαφών F-16 από τις ΗΠΑ εξακολουθεί να εκκρεμεί, παρά την ‘απομάκρυνση’ Μενέντεζ, κι ο Λευκός Οίκος, με τη σειρά του, είναι απογοητευμένος από την καθυστέρηση της επικύρωσης της νατοϊκής ένταξης της Σουηδίας από την Τουρκία.

Και οι δύο πλευρές φαίνονται απρόθυμες να κινηθούν πριν δουν να κάνει η άλλη πλευρά κίνηση. «Είναι μια κατάσταση κότας και αυγού», όπως είπε πηγή του ΝΑΤΟ στην Amberin Zaman του Al Monitor.

Από το «πράσινο φως» του Ιούλη, στο κόκκινο του Οκτώβρη

Οι κατηγορίες εναντίον του Αμερικανού γερουσιαστή - «απηνή εχθρού» της Τουρκίας, όπως παρουσιάζεται στα αιμοδιψή Τ/ΜΜΕ, προκαλούν ικανοποίηση και επιβεβαίωση (Μιλιέτ: «Εμείς τα λέγαμε για τον βρώμικο Μπομπ»), ωστόσο ο Ερντογάν πρόσθεσε ένα νέο επίπεδο αβεβαιότητας γύρω από την προσπάθεια ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, όταν είπε ότι εναπόκειται στο τουρκικό κοινοβούλιο να αποφασίσει, εάν θα επικυρώσει ή όχι την αίτηση της Στοκχόλμης, κι έτσι το πράσινο φως του Βίλνιους, άρχισε να γίνεται κίτρινο με κίνδυνο να μετατραπεί ακόμη και σε κόκκινο. 

Καθώς πλησιάζει ο Οκτώβριος, το περιθώριο ελιγμών της Τουρκίας μειώνεται και οι προσδοκίες στην Άγκυρα να κάνει την πρώτη κίνηση ο Μπάιντεν είναι χαμηλές, παρά την έκκληση Ερντογάν  να δείξει «απροσχημάτιστα» πλέον τις πραγματικές του προθέσεις, μετά το βγάλσιμο του Μενέντεζ από τη μέση.

Εδώ βρίσκεται σήμερα το κύριο αδιέξοδο

Ίσως να υπάρξουν κοινά βήματα και από τις δύο πλευρές, καθώς προχωράμε προς τη διαδικασία επικύρωσης. Θα μπορούσαν να είναι μικρά, όπως αυτή το καλοκαίρι, όταν το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε την πώληση ηλεκτρονικών συστημάτων στην Τουρκία.

Πεποίθηση είναι ότι αυτά τα πρωτόκολλα θα περάσουν τελικά από το κοινοβούλιο τον Οκτώβριο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

«Εργαστήρια» εξομάλυνσης με την Ελλάδα

Ο μήνας Οκτώβριος μπορεί να αποβεί καρποφόρος, ωστόσο, στα ελληνο-τουρκικά, όπως εκτιμά η φιλο-κυβερνητική Μιλιέτ. Επικαλούμενη πηγές, αναφέρει ότι τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο θα πραγματοποιηθούν στην Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα σημαντικά ‘εργαστήρια σκέψης’ για την αναζήτηση μεθόδων ειρήνευσης, αλλά και για την αλλαγή της προβολής των ελληνο-τουρκικών διαφορών στα ΜΜΕ των δύο χωρών.

Επιχείρηση επικοινωνιακού αποπροσανατολισμού ή προσηλυτισμού;

Απέφυγε να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες «για να μην βλάψει την πρωτοβουλία, αλλά η Μιλιέτ θα συμμετάσχει σε αυτές τις προσπάθειες», όπως έγραψε.

Ξεπαγώνουν οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ;

Μετά τις εκλογές, η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχει υποστεί μια αξιοσημείωτη μεταμόρφωση. Μόλις εξελέγη, ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία θα προσπαθήσει να δημιουργήσει μια γραμμή ειρήνης από τη Μεσόγειο έως τον Κόλπο και από τον Καύκασο έως την Ασία. Το Ισραήλ, η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία αποτέλεσαν στόχο στο πρώτο επίπεδο, η Ελλάδα στο δεύτερο και η Συρία στον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας.

Κάποιοι πιστεύουν ότι οι προσπάθειες αυτές της Τουρκίας γίνονται για να αποκτήσει πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους. Ωστόσο, όσον αφορά το Ισραήλ, η Τουρκία ακολουθεί μία γεωπολιτική στρατηγική. Ανέπτυξε στο Ισραήλ την εξής λογική: Είναι εύλογο να μεταφερθεί το φυσικό σας αέριο στη νότια Κύπρο και από εκεί δια θαλάσσης μέσω του Αιγαίου στην Αλεξανδρούπολη και στη συνέχεια στην Ευρώπη μέσω 3 σταδίων ή είναι πιο λογικό να προτιμηθεί η τουρκική γραμμή με το πολύ 2 στάδια;

Το Ισραήλ από την άλλη τάχθηκε ανοιχτά στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν στην ένταση με την Αρμενία. Αυτό ήταν που έδωσε ελπίδα στην Τουρκία για συνεννόηση με το Τελ Αβίβ στην ανατολική Μεσόγειο, ώστε να βγει από την απομόνωση.

«Είναι όμως εύκολο οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ να βελτιωθούν και να φτάσουν σε ένα επίπεδο που θα ικανοποιεί και τις δύο πλευρές; Ποτέ! Ειδικά όταν οι ακροδεξιές πτέρυγες της κυβέρνησης Νετανιάχου καταδιώκουν τον παλαιστινιακό λαό και την ίδια ώρα οι ιεροί χώροι των μουσουλμάνων δέχονται ανοιχτές επιθέσεις... Αλλά αυτή είναι μια διαδικασία που αξίζει να παρακολουθήσουμε με όλες τις πτυχές της...», υποστήριξε ο Σουλεϊμάν Σεϊφί Ογούν στη Μιλιέτ μετά τις εξαγγελίες Ερντογάν για συμφωνία κοινών γεωτρήσεων με το Ισραήλ.

Υπό κρίση το αφήγημα της «γέφυρας»

Το μήνα Σεπτέμβριο στην Ινδία, η Τουρκία είδε προς απογοήτευσή της το αφήγημα που καλλιεργεί εδώ και δεκαετίες ότι αποτελεί γέφυρα και γεωγραφικό σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης να καταρρέει, προκαλώντας ένα μεγάλο πολιτικό και οικονομικό κόστος στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Στην Ασία αποφασίστηκε η Άγκυρα να μην αποτελεί ‘κρίκο’ της εμπορικής σιδηροδρομικής γραμμής Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης, σε αντίθεση με την Αθήνα που θα αποτελεί τον κόμβο προς την Ευρώπη, γεγονός που προκάλεσε τη σφοδρή λεκτική μήνιν του Τούρκου προέδρου.

Ποιος ο στόχος των δηλώσεων Ερντογάν για την ΕΕ;

Πριν φύγει για τις ΗΠΑ ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε ότι η Τουρκία μπορεί να χωρίσει τους δρόμους της με την ΕΕ, εάν χρειαστεί. Ήταν η πρώτη φορά που ο Ερντογάν είπε ξεκάθαρα ότι σκέφτεται μονομερή διακοπή των δεσμών με την ΕΕ και η πρώτη επίσημη ανακοίνωση επιστροφής από τον στρατηγικό στόχο της Τουρκίας για ενσωμάτωση στην ΕΕ.

«Μέσα σε δύο μήνες (από τον Ιούλιο στο Βίλνιους), το αίτημα για ένταξη μετατράπηκε σε απειλή για αποχώρηση από την ΕΕ. Για όνομα του Θεού, δεν λέει κάποιος στον πρόεδρο ότι όσοι στην Ευρώπη δεν θέλουν την Τουρκία στην Ένωση τρίβουν τα χέρια τους τώρα ακούγοντας την Τουρκία ότι θέλει να διακόψει τους δεσμούς;», διερωτήθηκε ο πολιτικός αναλυτής Μουράτ Γετκίν.

Είναι δύσκολο πάντως ακόμη για την τουρκική πολιτική ανάλυση να εκτιμήσει, αν η δήλωση αυτή είναι ένα σημάδι στρατηγικής ρήξης ή ένας τρόπος πίεσης προς την ΕΕ να διαπραγματευτεί. Πάντως, μέχρι στιγμής, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Μουράτ Γετκίν, κανείς από την ΕΕ δεν έχει πει στον Ερντογάν ‘Όχι μείνε, θα σου δώσουμε ό,τι θέλεις’. Εάν η απειλή για χωρισμό με την ΕΕ δεν αποφέρει αποτελέσματα, η επόμενη απειλή του Ερντογάν θα είναι για αποχώρηση από το ΝΑΤΟ; Το να φεύγεις δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να τονίσεις τη σημασία σου», σημειώνει, ενώ ο επικεφαλής διπλωματικός σύμβουλος του αρχηγού της αντιπολίτευσης, πρέσβης Ναμίκ Ταν, θεωρεί ότι «οι Ευρωπαίοι δεν πρόκειται να πάρουν στα σοβαρά τα λόγια του Ερντογάν, η ΕΕ δεν μπορεί να φύγει από το τραπέζι».