Ανάλυση: Πώς το Ιράν χρησιμοποιεί τους πληρεξούσιούς του για να χτυπά ισραηλινούς και αμερικανικούς στόχους

Οι Ιρανοί ηγέτες προειδοποίησαν ότι ο κόσμος βρίσκεται πιο κοντά σε έναν περιφερειακό πόλεμο στη Μέση Ανατολή και ότι το Ισραήλ έχει ξεπεράσει τις κόκκινες γραμμές, γεγονός που, σύμφωνα με τα λόγια του προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι, «μπορεί να αναγκάσει όλους να αναλάβουν δράση».

Αλλά το Ιράν βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί, επιθυμώντας να αποφύγει μια άμεση αντιπαράθεση και συνεπώς θολώνει τις κόκκινες γραμμές του για να μην πέσει στην παγίδα ενός γενικευμένου πολέμου, εκτιμά ο Guardian. Αντ' αυτού, στηρίζεται σε πληρεξούσιες πολιτοφυλακές και φιλικά καθεστώτα σε όλη την περιοχή από τον «άξονα της αντίστασης» για να εξαπολύει περιορισμένα πλήγματα με στόχο το Ισραήλ και τις στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στο Ιράκ και τη Συρία.

Η χρήση δυνάμεων πληρεξουσίων, με κυριότερη τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, αλλά και τη Χαμάς και την παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ στη Γάζα, αποτελεί σήμα κατατεθέν της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής. Το Ιράν λέει ότι ενώ υποστηρίζει αυτές τις «δυνάμεις αντίστασης», ενεργούν ανεξάρτητα.

Πόση αυτονομία από το Ιράν έχουν στην πράξη οι «δυνάμεις αντίστασης»;

Ο Emile Hokayem, από το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, έχει κάνει έργο ζωής την ανίχνευση της σχέσης μεταξύ του Ιράν και των πληρεξουσίων του. «Αυτή η συζήτηση θα συνεχιστεί για πάντα, αλλά έχουμε μάθει αρκετά για το πώς το Ιράν λειτουργεί με το δίκτυο των εταίρων του», δήλωσε πρόσφατα. «Ενισχύει, υποστηρίζει, καθοδηγεί, αλλά σπάνια διατάζει. Οι Δυτικοί έχουν πρόβλημα λόγω του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνονται αυτές τις αλυσίδες διοίκησης. Οι εταίροι του Ιράν είναι σαν κατώτεροι αλλά έμπιστοι αδελφοί στα όπλα. Η Χαμάς (και ακόμη και η Χεζμπολάχ) δεν περιμένουν άμεση και διαρκή ιρανική βοήθεια κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης. Οι εταίροι του Ιράν παίρνουν τις αποφάσεις τους και ζητούν τη συναίνεση του Ιράν. Υποψιάζομαι ότι δεν θα κάνουν κάτι που το Ιράν αντιτίθεται, αλλά έχουν μεγάλο περιθώριο ελιγμών».

Πόσο εξαρτάται η Χαμάς από το Ιράν;

Οι ρίζες της Χαμάς βρίσκονται στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, μια σουνιτική μουσουλμανική ομάδα, και αυτές οι ρίζες έχουν λειτουργήσει στο παρελθόν ως περιοριστικός παράγοντας στη σχέση με το Ιράν. Το ξέσπασμα του πολέμου στη Συρία το 2011, για παράδειγμα, κλόνισε τις σχέσεις Χαμάς-Ιράν, καθώς η Τεχεράνη, υπό τη σιιτική ηγεσία, υποστήριζε το καθεστώς Άσαντ και η Χαμάς υποστήριζε την πλειοψηφούσα σουνιτική αντιπολίτευση.

Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στη Γάζα το 2012, η Χαμάς εκτόξευε ιρανικούς πυραύλους Fajr-5 μεγάλου βεληνεκούς στο Τελ Αβίβ και την Ιερουσαλήμ. Μετά την κρίση του 2021 στη Γάζα, ο πολιτικός επικεφαλής της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε επαίνεσε το Ιράν που επέτρεψε έναν έντονο βομβαρδισμό, σημειώνοντας ότι η Τεχεράνη «δεν συγκρατήθηκε με χρήματα, όπλα και τεχνική υποστήριξη». Η ίδια η Χαμάς δήλωσε ότι ένας στρατηγός από τον κορυφαίο κλάδο των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων, το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), τους «εξόπλισε και τους καθοδήγησε». Τον Ιανουάριο του 2021, ο διοικητής των αεροδιαστημικών δυνάμεων του IRGC Amir Ali Hajizadeh δήλωσε: «Όλοι οι πύραυλοι που μπορεί να βλέπετε στη Γάζα και τον Λίβανο δημιουργήθηκαν με την υποστήριξη του Ιράν».

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου κατηγόρησε το Ιράν ότι παρέχει το 90% των κεφαλαίων στη Χαμάς.

Υπάρχουν αποδείξεις ότι το Ιράν σχεδίασε τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου;

Οι ΗΠΑ αρνούνται επιμελώς ότι διαθέτουν πληροφορίες που να υποστηρίζουν αυτόν τον ισχυρισμό. Μια έκθεση της Wall Street Journal υποστήριξε ότι οι επιθέσεις σχεδιάστηκαν σε συναντήσεις στη Βηρυτό, στις οποίες συμμετείχαν η Χαμάς και η Χεζμπολάχ, και ότι σε αυτές τις τακτικές συναντήσεις συμμετείχε δύο φορές ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν. Αλλά το ίδιο το Ιράν είχε δημοσιοποιήσει την επίσκεψη του υπουργού στη Βηρυτό και φαίνεται απίθανο τα ιρανικά πρακτορεία ειδήσεων να δημοσιοποιούσαν μια συνάντηση στην οποία συζητούνταν η επίθεση κατά του Ισραήλ.

Ποιοι είναι οι πληρεξούσιοι της Τεχεράνης

Λίβανος

Η Χεζμπολάχ διαθέτει τόσο ένα πολιτικό κόμμα όσο και μια στρατιωτική δύναμη που έχει, επί τρεις δεκαετίες, οικοδομήσει μια σχέση με το Ιράν που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και το αμοιβαίο συμφέρον. Η εκστρατεία επιθέσεων, βομβιστικών επιθέσεων, αεροπειρατειών και άμεσων στρατιωτικών αντιπαραθέσεων με το Ισραήλ κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 εξυπηρέτησε τους στρατηγικούς στόχους της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή, χωρίς άμεσες στρατιωτικές αντιπαραθέσεις με το Ισραήλ. Από τις 7 Οκτωβρίου τα πυρά ρουκετών από το νότιο Λίβανο έχουν αυξηθεί και μαχητές της Χεζμπολάχ έχουν σκοτωθεί. Αλλά το Ιράν θα ήταν απρόθυμο να δεσμευτεί σε έναν δεύτερο πόλεμο όπως εκείνος του 2006 που κατέστρεψε τον Λίβανο.

Υεμένη

Με μικρό κόστος για το ίδιο, το Ιράν παρέχει όπλα στις σιιτικές δυνάμεις των ανταρτών Χούτι, γνωστές ως «Ανσάρ Αλλάχ», οι οποίες δεσμεύουν τη Σαουδική Αραβία και σε μικρότερο βαθμό τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εδώ και χρόνια.

Συρία

Ο πρόεδρος της Συρίας, Μπασάρ αλ Άσαντ, οφείλει την επιβίωσή του στο Ιράν, καθώς η Τεχεράνη προμήθευσε τις χερσαίες δυνάμεις - έως και 80.000 άνδρες, πολλοί από τη Χεζμπολάχ - που σε συνδυασμό με τη ρωσική αεροπορία κατέστειλαν την εξέγερση. Μελέτη του Κέντρου Joosor έδειξε ότι το Ιράν διέθετε 98 στρατιωτικές εγκαταστάσεις στην ανατολική Συρία.

Ιράκ

Το ισχυρό, υποστηριζόμενο από το Ιράν, σιιτικό παραστρατιωτικό Κίνημα Nujaba Movement επέκρινε την αντίθεση του Ιρακινού πρωθυπουργού, Μοχάμεντ Σια' Αλ-Σουδάνι, στις επιθέσεις κατά των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στη χώρα, υποστηρίζοντας ότι «υπάρχει επαρκής νομική και θρησκευτική εξουσιοδότηση για αντίσταση». Υπάρχει όμως μια ισχυρή ομάδα στο εσωτερικό του Ιράκ -κυρίως μια νεότερη γενιά- που θέλει να τερματιστεί η ιρανική επιρροή.

Ενδιαφέρεται ο «άξονας της αντίστασης» για έναν ολοκληρωτικό πόλεμο;

Αυτό θα σηματοδοτούσε μια πλήρη ρήξη στη στρατηγική του Ιράν. Ο Μάικλ Νάιτς από το Ινστιτούτο Πολιτικής της Ουάσινγκτον για την Εγγύς Ανατολή δήλωσε ότι οι δύο πλευρές έχουν παίξει ένα θανατηφόρο παιχνίδι από το 2019 περίπου, όταν οι ιρακινές σιιτικές πολιτοφυλακές εφοδιάστηκαν με μη επανδρωμένα αεροσκάφη από την Τεχεράνη, αρκεί να μην σκότωναν πολλούς Αμερικανούς. «Αυτό που έκαναν οι Ιρανοί είναι ένας τέλειος τρόπος να σπρώχνουν τους Αμερικανούς και να επιδεικνύουν αντίσταση στην περιφερειακή τους παρουσία χωρίς να επισύρουν βαριά αμερικανικά στρατιωτικά αντίποινα». Ο ολοκληρωτικός πόλεμος θα έβαζε τέλος σε αυτή τη στρατηγική.

Πώς πιστεύει το Ιράν ότι η Χαμάς μπορεί να νικήσει;

Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Τζαβάντ Ζαρίφ, σε ομιλία του την περασμένη εβδομάδα είπε ότι το Ισραήλ έχει κατά μία έννοια ήδη χάσει, αφού ο μύθος του αήττητου της χώρας έχει καταστραφεί. Με το Ιράν ευθυγραμμισμένο με τον προηγουμένως διαιρεμένο αραβικό κόσμο, το Ιράν βρίσκεται σε ισχυρότερη θέση από ό,τι πριν, υποστηρίζοντας ότι είναι οι ΗΠΑ και το Ισραήλ που έχουν χάσει τη λαϊκή υποστήριξη. Είτε ήταν πρόθεση, είτε ήταν υποπροϊόν, η προγραμματισμένη εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ βρίσκεται σε αναμονή. Ο Ζαρίφ πιστεύει ότι η νούμερο ένα προτεραιότητα του Ισραήλ τώρα είναι να προσπαθήσει να παρασύρει τις ΗΠΑ σε πόλεμο εναντίον του Ιράν, αλλά οι ΗΠΑ δεν το θέλουν αυτό.

Είναι το Ιράν ευθυγραμμισμένο με τις ισχυρές μοναρχίες του Κόλπου;

Όχι μέχρι τις τελευταίες εβδομάδες. Πολλές από τις σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου αντιμετωπίζουν το σιιτικό Ιράν με ένα μείγμα φόβου και καχυποψίας. Δεν συμμερίζονται την επιθυμία του Ιράν να διώξει όλες τις αμερικανικές δυνάμεις από την περιοχή. Αλλά οι προσπάθειες των ΗΠΑ να πείσουν το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου να γίνει μια πιο συνεκτική δύναμη ασφαλείας απέτυχαν. Αν και τα αραβικά κράτη πιέζουν για λύση δύο κρατών στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, το Ιράν κλίνει προς ένα ενιαίο παλαιστινιακό κράτος.

Βλέπουν όλοι οι Ιρανοί το Ισραήλ με τον ίδιο τρόπο όπως η ηγεσία;

Όχι. Οι προσπάθειες του κράτους να ανεμίσουν παλαιστινιακές σημαίες σε έναν πρόσφατο ποδοσφαιρικό αγώνα οδήγησαν σε εκτεταμένες αποδοκιμασίες. Ο εξόριστος γιος του ανατραπέντος Σάχη του Ιράν, Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, προκάλεσε αντιδράσεις ταξιδεύοντας στην Ιερουσαλήμ πριν από έξι μήνες. Αυτό εξόργισε βετεράνους επικριτές του καθεστώτος, όπως ο Σαντέγκ Ζιμπακαλάμ, ο οποίος αναρωτήθηκε γιατί οι σύγχρονοι αντίπαλοι του ιρανικού καθεστώτος άλλαξαν τη στάση τους απέναντι στο Ισραήλ. «Πολλές από τις προσωπικότητες της αντιπολίτευσης, ιδίως οι βασιλικοί και οι υποστηρικτές της Αυτού Εξοχότητας του Πρίγκιπα, επηρεάζονται τόσο πολύ από το μίσος για το ιρανικό καθεστώς που δεν βλέπουν τον πόνο και τα βάσανα εκατομμυρίων Παλαιστινίων και είναι περισσότερο σιωνιστές από τους σιωνιστές».