Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας: Υποδεέστερες και στην αγορά εργασίας;

Όπως προκύπτει από την ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, που δημοσιεύτηκε λίγα 24ωρα πριν την Ημέρα της Γυναίκας, και για πρώτη φορά λαμβάνει υπόψη θέματα παιδικής μέριμνας και ασφάλειας, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων, σε όλο τον κόσμο είναι μεγαλύτερο από ποτέ. 

Η έκθεση τονίζει ότι, σε καμία χώρα στον κόσμο δεν παρέχονται, στις  γυναίκες εργαζόμενες, οι ίδιες ευκαιρίες με τους άνδρες συναδέλφους τους. Τα ευρήματα της ετήσιας έκθεσης «Γυναίκες, επιχειρήσεις και νομοθεσία», είναι πολλά και ενδιαφέροντα και δείχνουν ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε για την πολυπόθητη ισότητα στους χώρους εργασίας καθώς, ενώ ολοένα και περισσότερες χώρες υιοθετούν το νομικό πλαίσιο για τη διασφάλισή της, απουσιάζουν αισθητά οι κανόνες που διασφαλίζουν την τήρηση αυτού του πλαισίου. Τι από όλα αυτά αφορά στην Ελλάδα; Μιλήσαμε με την ερευνήτρια και διδάσκουσα σε θέματα φύλου και πολιτικής, Σοφία Καναούτη για την ελληνική γυναικεία πραγματικότητα. 

«Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές πατριαρχικές κοινωνίες, η εργασία των γυναικών είναι συνήθως αυτό που λέμε ‘ευέλικτη’ εργασία – μία λέξη που εννοεί ότι η σταθερότητα και της εργασίας και του εισοδήματός τους είναι υπό απειλή. Η Μαρία Καραμεσίνη έχει γράψει γι’ αυτά τα θέματα στο βιβλίο της Γυναίκες, Φύλο και εργασία στην Ελλάδα, και ερευνητικά προγράμματα όπως το ProGender, με επιστημονική Υπεύθυνο τη Μαρία Στρατηγάκη, τα έχουν ερευνήσει – και άλλες πολλές πανεπιστημιακοί και άλλες έρευνες που δε μας επιτρέπει να αναφέρουμε ο περιορισμένος χώρος», λέει η κ. Καναούτη στο ethnos.gr, ενώ επισημαίνει ότι, συν τοις άλλοις, οι γυναίκες εργαζόμενες αντιμετωπίζουν επιπλέον «προκλήσεις» στην καθημερινότητά τους και εκτός δουλειάς. «Με αφορμή το ProGender, θα ήθελα να μιλήσω για το ζήτημα της φροντίδας που πέφτει στους ώμους των γυναικών – η φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων, των αρρώστων μίας οικογένειας», σημειώνει. 

«Υπεργυναίκες»

Όπως επισημαίνεται και στην Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η ερευνήτρια εξηγεί πως, και στην Ελλάδα, η φροντίδα που καλούνται να παράσχουν -κατά κανόνα- οι γυναίκες στα εξαρτώμενα μέλη της κάθε οικογένειας, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στη μισθολογική ισότητα. «Αν αυτά είναι στους ώμους της γυναίκας και μόνο, όπως συμβαίνει πολύ συχνά σε πατριαρχικές κοινωνίες όπως η δική μας, την εμποδίζουν να έχει αρκετά επικερδή παράλληλη εργασία», λέει και προσθέτει πως, «έχει ενδιαφέρον το ότι σε ένα μέσο εισοδηματικό επίπεδο, βλέπουμε την ισότητα ως συνώνυμη με αυτή την παράλληλη εργασία: η γυναίκα που εργάζεται έξω από το σπίτι όμως, σε πατριαρχικά περιβάλλοντα εργάζεται και μέσα στο σπίτι, πολύ περισσότερο από ότι ο άντρας. Χωρίς καμία αμφισβήτηση των προνομίων "ξεκούρασης" των ανδρών σε σχέση με την οικιακή εργασία, και με τις γυναίκες να είναι ‘υπεργυναίκες’, όπως λέει η Weedon, με το να εργάζονται και εντός και εκτός σπιτιού. Έτσι, προστίθεται μεν μία σχετική παράμετρος οικονομικής ανεξαρτησίας, αλλά χωρίς να συνοδεύεται από μία ανεξαρτησία πολιτική – χωρίς να υπάρχει μία εξουσία πάνω στον εαυτό τους ως πρόσωπα δηλαδή. Δεν είναι κυρίες του εαυτού τους οι εργαζόμενες γυναίκες για παράδειγμα όταν βγάζουν ‘ένα χαρτζιλίκι’ στις ευέλικτες εργασίες, και ‘ελαφρύνουν τον άντρα’ από το να παρέχει για αυτές τα προς το ζην όταν αυτές μένουν στο σπίτι και κάνουν άπειρες εργασίες δωρεάν».

Η κ. Καναούτη εξηγεί και ένα σημείο που επισημαίνεται και στην έκθεση, πως «έχει επιπλέον ενδιαφέρον ότι ιστορικά, όταν οι εργαζόμενοι άντρες έβαζαν εμπόδια στην εργασία των γυναικών, χωρίς να το συνειδητοποιούν, έβαζαν εμπόδια στη δική τους. Οποιαδήποτε ιστορική στιγμή οι άντρες ως εργατικό δυναμικό αποδέχονταν και υποστήριζαν την εργασία άλλων ομάδων (μεταναστών, γυναικών), τότε και οι συνθήκες της δικής τους εργασίας και οι αποδοχές τους άλλαζαν προς το καλύτερο».

Η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρεται και στους νόμους που προστατεύουν τις εργαζόμενες από τη σεξουαλική παρενόχληση αλλά και τις εγγυήσεις για την εφαρμογή αυτών των νόμων. Τι γίνεται στην Ελλάδα; «Τα ζητήματα των έμφυλων διακρίσεων στην εργασία είναι πολύπλοκα, αλλά θα ήθελα να θέσω ένα τελευταίο ιδιαίτερα σημαντικό εδώ: το στοιχείο είναι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εργοδοτών και των προϊσταμένων στις πατριαρχικές κοινωνίες είναι συνήθως άντρες. Αν οι άντρες αυτοί έχουν ακόμη και υποβόσκον σεξισμό, θα προτιμήσουν άλλους άντρες για τις θέσεις εργασίας για τις οποίες έχουν ευθύνη. Και ας δούμε το πιο ακραίο, ας το πούμε, παράδειγμα: σκεφτείτε πόσο σύνηθες είναι να μιλά ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο κατηγορώντας γυναίκες που ‘κοιμήθηκαν’ με τους άντρες αυτούς για να τους δώσουν δουλειά – θυμηθείτε και το σκάνδαλο με ένα στέλεχος κόμματος που υποσχόταν δουλειά σε μία γυναίκα για να κοιμάται μαζί του (και πόσο η "ελληνική κοινωνία" τάχθηκε αμέσως ενάντια σε αυτήν και όχι ενάντια σε εκείνον). Έχουμε την ιδέα ότι η σεξουαλική παρενόχληση σταματά εκεί που οι γυναίκες δεν ενδίδουν, ότι μετέπειτα γίνεται συναίνεση – δεν είναι έτσι όμως, λέει η Σοφία Καναούτη και καταλήγει με μία ευχή για τη σημερινή μέρα. «Ας είναι η ημέρα της γυναίκας μία στιγμή που θα σκεφτούμε όλα αυτά, και θα σκεφτούμε τρόπους να τα κατανοούμε πιο βαθειά, και να τα παρουσιάζουμε όπως είναι – όχι όπως μας έχει εκπαιδεύσει ένας κόσμος που υποτιμά και απειλεί τις γυναίκες».

Η Δρ. Σοφία Καναούτη έχει διδάξει Φύλο και Πολιτική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και έχει ερευνήσει τα θέματα φύλου και πολιτικής, και ως επισκέπτρια ερευνήτρια στο New School for Social Research, καθώς και τα ζητήματα εργασίας στο ερευνητικό και συγγραφικό της έργο (και ως Project manager του έργου PRESS για το Πανεπιστήμιο Αθηνών για τη σεξουαλική παρενόχληση (με χρηματοδότηση από την ΕΕ – και συντονιστή φορέα το Κέντρο Διοτίμα), και ως ερευνήτρια στο έργο CoWork4YOUTH (με χρηματοδότηση από τα EEA and Norway Grants).

 «Γυναίκες, επιχειρήσεις και νομοθεσία» - Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας

Στην έκθεσή της, η Παγκόσμια Τράπεζα διαπιστώνει ότι το μισθολογικό χάσμα είναι μεγαλύτερο από ότι πιστεύαμε ως τώρα ενώ επισημαίνει ότι, ενδεχόμενο «κλείσιμο» αυτής της ψαλίδας θα μπορούσε να αυξήσει το παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν περισσότερο από 20%.

Για πρώτη φορά, στην ετήσια του έκθεση, ο οργανισμός υπολόγισε και τον αντίκτυπο των πολιτικών παιδικής μέριμνας και ασφάλειας ως παράγοντα για τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Στο «μικροσκόπιο» της Παγκόσμιας Τράπεζας μπήκαν 190 χώρες και οι συνθήκες στην αγορά εργασίας τους. Μεταξύ των ευρημάτων και η διαπίστωση πως, οι δύο αυτοί παράγοντες (παιδική μέριμνα και ασφάλεια) εξασφαλίζουν για τις εργαζόμενες μόλις το 64% της νομικής προστασίας που απολαμβάνουν οι άνδρες συνάδελφοί τους. Η εκτίμηση του εν λόγω δείκτη την περασμένη χρονιά ήταν στο 77%.

Η συντάκτρια της έκθεσης, Tea Trumbic, σημείωσε στον Guardian ότι ζητήματα όπως αυτά της παιδικής μέριμνας και ασφάλειας αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην ικανότητα των γυναικών να εργαστούν. Όπως επισημαίνει, η βία μπορεί σωματικά να παρεμποδίσει μία εργαζόμενη από το να πάει στη δουλειά της ενώ, το κόστος για την μέριμνα των παιδιών της μπορεί να καταστήσει απαγορευτική τη συμμετοχή της στην παραγωγική διαδικασία.

Η 10η έκδοση της ετήσιας έκθεσης «Γυναίκες, επιχειρήσεις και νομοθεσία» δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα (04/03). Για πρώτη φορά αξιολογήθηκε το κενό στη νομοθεσία αλλά και οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την τήρηση των εργατικών νόμων. Οι συγγραφείς διαπιστώνουν ότι, σε όλο τον κόσμο, οι απαιτούμενες δικλείδες ασφαλείας, προκειμένου να διασφαλιστεί πλήρως η εφαρμογή της νομοθεσίας, υπάρχουν σε ποσοστό μικρότερο του  40%.

Ακόμα και από τις 95 χώρες που έχουν θεσπίσει νομοθεσία στοχευμένη στη μισθολογική ισότητα, μέτρα για την αντιμετώπιση με πραγματικούς όρους του μισθολογικού χάσματος έχουν λάβει μόλις 35. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τα ευρήματα της έκθεσης, οι γυναίκες εργαζόμενες κερδίζουν 77 σεντς, για κάθε ένα δολάριο που κερδίζουν οι άντρες συνάδελφοί τους.

Δεν υπάρχουν μηχανισμοί διασφάλισης της τήρησης της νομοθεσίας

Οι χώρες που έχουν σημειώσει ταχεία πρόοδο στις μεταρρυθμίσεις προς το κλείσιμο της ψαλίδας είναι, σύμφωνα με την έκθεση, πολλές χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Στις ίδιες χώρες, ωστόσο, είναι που παρατηρείται και το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ νομοθέτησης και εφαρμογής των νόμων. Από αυτές, σύμφωνα με την έκθεση, το Τόγκο έχει ψηφίσει τους περισσότερους νόμους, οι οποίοι εξασφαλίζουν στις γυναίκες το 77% των εργασιακών δικαιωμάτων που ισχύει για τους άνδρες συναδέλφους τους. Η διασφάλιση της εφαρμογής της νομοθεσίας, όμως, αφορά μόλις στο ένα τέταρτο των νόμων.

Η Trumbic τόνισε πως, «παρατηρήσαμε συνεπείς μεταρρυθμιστικές προσπάθειες σε αρκετές αφρικανικές χώρες. Φέτος στην έκθεση ξεχώρισαν το Τόγκο και η Σιέρα Λεόνε που πραγματικά, τα τελευταία 3 – 4 χρόνια σημειώνουν σημαντικά βήματα. Σε μεγάλο βαθμό, όμως, υπάρχει έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου. Γι’ αυτό, στις χώρες όπου οι μεταρρυθμίσεις είναι ακόμα “νωπές”, το χάσμα μεταξύ νομοθεσίας και εφαρμογής της είναι ακόμα μεγαλύτερο. Μπορεί οι εν λόγω χώρες να έχουν πληθύνει τους νόμους τους σε αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο δεν υπάρχουν οι μηχανισμοί διασφάλισης της εφαρμογής».

Ο άλλος σημαντικότατος παράγοντας είναι αυτός της παιδικής μέριμνας. Η θέσπιση νόμων που καλύπτουν τις εργαζόμενες μητέρες για τη φροντίδα των παιδιών τους, θα οδηγούσε απευθείας σε αύξηση των γυναικών στο εργατικό δυναμικό κατά 1%. Όπως υπογραμμίζεται στην έκθεση, λιγότερες από τις μισές χώρες στον κόσμο παρέχουν οικονομική στήριξη ή φορολογικές ελαφρύνσεις για τους γονείς μικρών παιδιών. Λιγότερο από το ένα τρίτο των χωρών έχουν θεσπίσει πρότυπα ποιότητας ζωής που θα διασφάλιζαν στους γονείς την ασφάλεια των παιδιών τους. Οι περίοδοι γονικής άδειας των μητέρων εργαζόμενων δεν συνυπολογίζονται σε 81 χώρες.

Επιπλέον, ενώ 151 χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν θεσπίσει νομοθεσία για την προστασία από την σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, μόλις 40 από αυτές έχουν μεριμνήσει νομικά ώστε να διασφαλιστεί η προστασία από τη σεξουαλική παρενόχληση σε δημόσιους χώρους ή μέσα μαζικής μεταφοράς. Οι εργαζόμενες, λοιπόν, έχουν ένα προστατευτικό πλαίσιο για τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, όχι όμως και καθ’ οδόν από και προς αυτόν.

Ο επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας, Indermit Gill, παραδέχθηκε πως, «σε όλο τον κόσμο οι νόμοι αλλά και οι πρακτικές που δεν προστατεύουν από διακρίσεις δυσχεραίνουν τη δυνατότητα των γυναικών να εργαστούν ή να ξεκινήσουν τις δικές τους επιχειρήσεις επί ίσοις όροις με τους άνδρες. Το κλείσιμο της ψαλίδας θα μπορούσε να αυξήσει το παγκόσμιο ακαθάριστο εθνικό προϊόν κατά πάνω από 20%, γεγονός που ουσιαστικά θα διπλασίαζε τον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης την επόμενη δεκαετία. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις ακολουθούν επιβραδυντικούς ρυθμούς».