Τι δείχνουν οι αλλαγές στο τουρκικό ΥΠΕΞ - Αλλάζει η πολιτική της Άγκυρας στο Αιγαίο;

Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας διαμορφώνεται εκ νέου μετά τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στο υπουργείο Εξωτερικών, οι οποίες προκαλούν έντονο ενδιαφέρον τόσο στο εσωτερικό όσο και στο διεθνές προσκήνιο. Με τη δημιουργία νέων Γενικών Διευθύνσεων και την επέκταση των αρμοδιοτήτων του υπουργείου σε τομείς όπως η άμυνα και η αμυντική βιομηχανία, η Άγκυρα φαίνεται να κινείται προς μια νέα κατεύθυνση στις διεθνείς σχέσεις και την πολιτική ασφάλειας. Ωστόσο, η αναδιάρθρωση στο Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών φαίνεται να εγείρει ερωτήματα σχετικά με την νέα πολιτική της Άγκυρας στο Αιγαίο και τις σχέσεις της με την Ελλάδα.

Η δομή του νέου Τουρκικού ΥΠΕΞ

Με το 14σέλιδο προεδρικό διάταγμα αρ. 158 που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Τουρκίας, σχηματίστηκαν νέες Γενικές Διευθύνσεις στο υπουργείο Εξωτερικών. Σύμφωνα με την απόφαση που υπέγραψε ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, οι πιο αξιοσημείωτες διαρθρωτικές αλλαγές είναι η αύξηση του αριθμού των Γενικών Διευθύνσεων στην εγχώρια οργάνωση από 14 σε 38 και η μείωση του αριθμού των Διευθύνσεων από 10 σε 5, ενώ δημιουργείται ξεχωριστή Γενική Διεύθυνση για κάθε γεωγραφική περιοχή και ορισμένες χώρες.

Οι Γενικές Διευθύνσεις Αμερικής και Λατινικής Αμερικής διαχωρίστηκαν και δημιουργήθηκε η Γενική Διεύθυνση Λατινικής Αμερικής. Το Ιράν και το Ιράκ διαχωρίστηκαν από τη Γενική Διεύθυνση Νότιας Ασίας και ιδρύθηκε η Γενική Διεύθυνση Ιράν-Ιράκ. Το Γραφείο Εκπροσώπου του υπουργείου θεωρήθηκε ως ξεχωριστός οργανισμός από τη Δημόσια Διπλωματία και τη Στρατηγική Επικοινωνία. Η Γενική Διεύθυνση Ενημέρωσης αναδιοργανώθηκε ως Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Διπλωματίας και Στρατηγικής Επικοινωνίας.

Το υπουργείο θα καλύπτει επίσης την αμυντική βιομηχανία

Οι διαδικασίες θεωρήσεων (βίζα) και μετανάστευσης τέθηκαν υπό την ευθύνη μιας ενιαίας Γενικής Διεύθυνσης. Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, η οποία βρίσκεται συχνά στην ατζέντα την τελευταία περίοδο, έγινε ένας από τους τομείς ευθύνης του υπουργείου Εξωτερικών. Η Γενική Διεύθυνση Διεθνούς Ασφάλειας, μία από τις σημαντικότερες μονάδες του υπουργείου Εξωτερικών, θα είναι υπεύθυνη για τον συντονισμό των επαφών με τρίτες χώρες στους τομείς της άμυνας και της αμυντικής βιομηχανίας, τόσο εντός του υπουργείου Εξωτερικών όσο και με άλλους αρμόδιους φορείς. Η Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Υποθέσεων Ασφάλειας μετονομάστηκε σε Γενική Διεύθυνση Πληροφοριών και Υποθέσεων Ασφάλειας.

Η Τουρκία επαναπροσδιορίζει τον χειρισμό του Αιγαίου - Έμφαση στο Διεθνές Δίκαιο

Η δεύτερη αξιοσημείωτη διαρθρωτική αλλαγή είναι η μεταφορά των εργασιών του Τμήματος Ναυτιλίας και Αεροπορίας στη Γενική Διεύθυνση Διεθνούς Δικαίου και Συνθηκών. Αυτό το τμήμα είχε συσταθεί στο πλαίσιο της Γενικής Διεύθυνσης Κύπρου και Ελλάδας τη δεκαετία του 1970 ως απάντηση στις εντάσεις με την Ελλάδα στο Αιγαίο. Το Τμήμα Ναυτιλίας και Αεροπορίας χειριζόταν τα πιο ζωτικά ζητήματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Αυτή η μεταφορά ερμηνεύεται από Τούρκους αναλυτές ότι η Άγκυρα επαναπροσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπίζει πλέον θέματα που αφορούν τη διεθνή ναυτιλία και αεροπορία, εντάσσοντας το χειρισμό τους σε ένα πλαίσιο διεθνούς δικαίου.

Αυτό υποδηλώνει ότι η Άγκυρα επιθυμεί να αντιμετωπίσει αυτά τα θέματα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διεθνών σχέσεων και νομικών αρχών κι όχι ως διμερές πολιτικό. Αυτή η νέα προσέγγιση μπορεί να δείχνει μια επιθυμία για μία λύση βασισμένη στο διεθνές δίκαιο, όσον αφορά το ζήτημα του Αιγαίου με την Ελλάδα.

Η πιο σημαντική πτυχή των σχέσεων της Τουρκίας με την Ελλάδα είναι οι διαφορές στο Αιγαίο, υποστηρίζει ο Τούρκος πρώην πρέσβης, Χασάν Γκιογούς.

«Δεν είναι δυνατόν να διαμορφώνουμε πολιτικές διαχωρίζοντας τις σχέσεις με τη χώρα αυτή από τα προβλήματα στο Αιγαίο. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία δεν έχει πρόβλημα καθορισμού περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας και εναέριου χώρου με καμία άλλη χώρα εκτός από την Ελλάδα.

Το γεγονός ότι τα θέματα αυτά τα χειρίζονται οι νομικές υπηρεσίες των υπουργείων Εξωτερικών άλλων χωρών δεν μπορεί να αποτελεί παράδειγμα για την Τουρκία. Στην Ελλάδα, τα θέματα ναυτιλίας και αεροπορίας υπάγονται στη Γενική Διεύθυνση που είναι αρμόδια για την Τουρκία», σχολιάζει ο Τούρκος πρέσβης.

Το «φαινόμενο Φιντάν» στο μετασχηματισμό

Για την αναδιάρθρωση του υπουργείου Εξωτερικών στην Τουρκία χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο η δομή της MIT. Ο πρώην Τούρκος πρέσβης στην Ουάσιγκτον και βουλευτής του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP στην Κωνσταντινούπολη, Ναμίκ Ταν, σχολίασε τις εξελίξεις στην εφημερίδα Τζουμχουριέτ. Σύμφωνα με τον Ταν, το σχέδιο περιλαμβάνει τέσσερις κύριους άξονες:

1. Μετατροπή του υπουργείου σε Οργανισμό Ασφαλείας: Στο επίκεντρο του σχεδίου βρίσκεται η πρόθεση να μετατραπεί το υπουργείο σε οργανισμό ασφαλείας, συνεργαζόμενο στενά με τη ΜΙΤ και τη στρατιωτική δομή.

2. Βελτίωση των Φυσικών Συνθηκών του υπουργείου: Το πρώτο στάδιο του σχεδίου περιλαμβάνει τη βελτίωση των φυσικών συνθηκών του υπουργείου.

3. Αύξηση του Προσωπικού: Ο δεύτερος στόχος είναι η αύξηση του αριθμού του προσωπικού.

4. Προστασία των Αξιωματικών Εξωτερικών Υποθέσεων: Ο τρίτος στόχος είναι η προστασία των αξιωματικών εξωτερικών υποθέσεων από τις μυστικές υπηρεσίες. "Αυτό που εννοείται εδώ είναι η ανάπτυξη και εφαρμογή νέων διαδικασιών με βάση την καταπολέμηση της κατασκοπείας. Φαίνεται ότι η τρέχουσα προσέγγιση δεν θεωρείται επαρκής, οπότε θα εφαρμοστούν πρόσθετα μέτρα. Η προσέγγιση της ασφάλειας είναι εμφανής κι εδώ".

Νέα γενιά γραφειοκρατίας

Το σχέδιο την αύξηση του αριθμού των Γενικών Διευθύνσεων αποσκοπεί στην αναβάθμιση του υπουργείου Εξωτερικών, επιδιώκοντας μια πιο αποτελεσματική λειτουργία στη βάση μιας εθνικής και ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής, ενσωματώνοντας στοιχεία από την ΜΙΤ. Η ΜΙΤ διαθέτει γραφεία ανά χώρα/περιφέρεια. Οι εξωτερικές υποθέσεις και η ΜΙΤ θα συγκλίνουν, θα συνεργαστούν στενά με το στρατό και θα δημιουργηθεί μια νέα γενιά γραφειοκρατίας για την ασφάλεια.

«Πιστεύω ότι το στρατιωτικό υπόβαθρο του υπουργού Χακάν Φιντάν, ο τομέας για τον οποίο έγραψε διδακτορική διατριβή και τα 13 χρόνια που πέρασε ως υφυπουργός της ΜΙΤ ήταν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση», υποστηρίζει ο Ταν.

Τι σημαίνει η αναδιάρθρωση του υπουργείου Εξωτερικών;
• Η αύξηση του αριθμού των γενικών διευθυντών θα διευκολύνει το έργο των υφυπουργών, οι οποίοι έχουν επωμιστεί μεγάλο φόρτο εργασίας μετά την κατάργηση των θέσεων των γενικών γραμματέων. Το σημαντικό είναι ότι θα δοθεί μεγαλύτερη πρωτοβουλία στις εκτελεστικές μονάδες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

• Από την άλλη πλευρά, ένα από τα χρόνια προβλήματα του Τουρκικού ΥΠΕΞ είναι η έλλειψη συντονισμού. Ο συντονισμός, ο οποίος μόλις και μετά βίας επιτυγχάνεται με 14 γενικούς διευθυντές, θα γίνει ακόμη πιο δύσκολος με 38 γενικούς διευθυντές. Επιπλέον, δεν υπάρχει πλέον μια ενιαία αρχή, όπως ο υφυπουργός, για να εξασφαλίσει αυτόν τον συντονισμό.

• Μια άλλη σημαντική αλλαγή είναι η δημιουργία της Γενικής Διεύθυνσης Διπλωματικών Αρχείων, η οποία θα είναι υπεύθυνη για την οργάνωση των αρχείων του υπουργείου για πρώτη φορά στην ιστορία του. Αυτό είναι ένα βήμα προς την καλύτερη διαχείριση των πληροφοριών και την αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων.

• Ωστόσο, ορισμένοι εκφράζουν ανησυχία για την απουσία αναφορών στο ΝΑΤΟ στις νέες περιγραφές καθηκόντων, που μπορεί να υπονοεί μια μείωση της σημασίας του Οργανισμού στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

• Το διάταγμα εξουσιοδοτεί επίσης τον υπουργό να τοποθετεί αναπληρωτές γενικούς διευθυντές σε άλλες μονάδες του υπουργείου ανάλογα με τις ανάγκες. Για το σκοπό αυτό, αρκεί η ενημέρωση της προεδρίας και δεν απαιτείται περαιτέρω έγκριση.

Γενικά, η αναδιάρθρωση αυτή φαίνεται να προωθείται με σκοπό την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας του υπουργείου, αλλά οι πραγματικές επιπτώσεις των αλλαγών αυτών παραμένουν να φανεί. Με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα τόσο σε εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, η σημασία του υπουργείου Εξωτερικών θεωρείται μεγαλύτερη από ποτέ.