Σύμφωνο Μετανάστευσης: Οι 5 νόμοι που αλλάζουν τα δεδομένα στην Ευρώπη

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε οριακά μια σημαντική μεταρρύθμιση της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση και το άσυλο, σηματοδοτώντας ένα ιστορικό ορόσημο, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισε διαφωνίες τόσο από τη δεξιά όσο και από την αριστερά.

Δύσκολη ψηφοφορία

Με επικεφαλής την πρόεδρο του Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα, το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο στοχεύει στη θέσπιση συλλογικών και προβλέψιμων κανόνων για τη διαχείριση της υποδοχής και μετεγκατάστασης των αιτούντων άσυλο, αντιμετωπίζοντας μια μακροχρόνια πηγή έντασης εντός της ΕΕ.

Αυτή η συνολική μεταρρύθμιση, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2020, ενοποιεί διάφορες πτυχές της διαχείρισης της μετανάστευσης και εισάγει ένα σύστημα «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» για την κατανομή της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών. Αν και η νομοθετική διαδικασία ήταν πολύπλοκη και αμφιλεγόμενη, με συζητήσεις που κάλυπταν θεμελιώδη δικαιώματα, οικονομικές συνεισφορές και εθνική ασφάλεια, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν τελικά τον συμβιβασμό με μικρότερη διαφορά από την αναμενόμενη.

Ενώ τα κυρίαρχα κόμματα θεωρούν τη μεταρρύθμιση ως μια νίκη που θα επιδείξουν ενόψει των επερχόμενων εκλογών για το κοινοβούλιο της ΕΕ, η πλήρης εφαρμογή της θα διαρκέσει περίπου δύο χρόνια. Η Μέτσολα και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπογράμμισαν τη δέσμευση του συμφώνου για δικαιοσύνη, αποφασιστικότητα και δύναμη στον χειρισμό των μεταναστευτικών προκλήσεων, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι δεν θα λύσει κάθε ζήτημα από τη μια μέρα στην άλλη. Τόνισαν τη σημασία της συνεχούς αποφασιστικότητας και ενότητας για να διασφαλιστεί η επιτυχία του συμφώνου σε όλα τα κράτη μέλη.

Μια σημαντική αλλά αμφιλεγόμενη μεταρρύθμιση

Σύμφωνα με το Euronews, στον πυρήνα του, το Νέο Σύμφωνο είναι μια συνολική αναθεώρηση όλων των εσωτερικών πτυχών της μετανάστευσης, δηλαδή όλων όσων συμβαίνουν μόλις ένας αιτών άσυλο φτάσει στο έδαφος του μπλοκ. Η εξωτερική διάσταση, αντίθετα, καλύπτεται από ειδικά σχεδιασμένες συμφωνίες με γειτονικές χώρες, όπως η Τυνησία, η Μαυριτανία και η Αίγυπτος, για να αποτραπούν οι παράτυπες αναχωρήσεις από την αρχή.

Πέρυσι, η ΕΕ έλαβε 1,14 εκατομμύρια αιτήσεις διεθνούς προστασίας, που αποτελεί υψηλό επτά ετών, και κατέγραψε 380.000 παράτυπες διελεύσεις συνόρων, οι μισές από τις οποίες μέσω της διαδρομής της Κεντρικής Μεσογείου.

Κρίσιμο είναι ότι η μεταρρύθμιση δεν μεταβάλλει τη μακροχρόνια «αρχή του Δουβλίνου», σύμφωνα με την οποία την ευθύνη για μια αίτηση ασύλου φέρει πρώτα η πρώτη χώρα άφιξης.

Οι πέντε νόμοι που περιλαμβάνονται στο Νέο Σύμφωνο

• Ο κανονισμός για τον έλεγχο προβλέπει μια διαδικασία πριν από την είσοδο για την ταχεία εξέταση του προφίλ ενός αιτούντος ασύλου και τη συλλογή βασικών πληροφοριών, όπως η εθνικότητα, η ηλικία, τα δακτυλικά αποτυπώματα και η εικόνα του προσώπου. Θα διενεργούνται επίσης έλεγχοι υγείας και ασφάλειας.
• Ο τροποποιημένος κανονισμός Eurodac επικαιροποιεί το Eurodac, μια μεγάλης κλίμακας βάση δεδομένων που θα αποθηκεύει τα βιομετρικά στοιχεία που συλλέγονται κατά τη διαδικασία διαλογής. Η βάση δεδομένων θα μετατοπιστεί από την καταμέτρηση των αιτήσεων στην καταμέτρηση των αιτούντων και θα αποτρέψει το ίδιο πρόσωπο από την υποβολή πολλαπλών αιτήσεων. Η ελάχιστη ηλικία για τη συλλογή δακτυλικών αποτυπωμάτων θα μειωθεί από τα 14 στα 6 έτη.
• Ο τροποποιημένος κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου (APR) ορίζει δύο πιθανά στάδια για τους αιτούντες: την παραδοσιακή διαδικασία ασύλου, η οποία είναι χρονοβόρα, και μια ταχεία συνοριακή διαδικασία, η οποία προορίζεται να διαρκέσει το πολύ 12 εβδομάδες. Η συνοριακή διαδικασία θα εφαρμόζεται σε μετανάστες που αποτελούν κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια, παρέχουν παραπλανητικές πληροφορίες ή προέρχονται από χώρες με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης, όπως το Μαρόκο, το Πακιστάν και η Ινδία. Αυτοί οι μετανάστες δεν θα επιτρέπεται να εισέρχονται στο έδαφος της χώρας και αντ' αυτού θα κρατούνται σε εγκαταστάσεις στα σύνορα, δημιουργώντας μια "νομική μυθοπλασία μη εισόδου".
• Ο κανονισμός για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης (AMMR) θεσπίζει ένα σύστημα "υποχρεωτικής αλληλεγγύης" που θα προσφέρει στα κράτη μέλη τρεις επιλογές για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών: μετεγκατάσταση ενός συγκεκριμένου αριθμού αιτούντων άσυλο, καταβολή 20.000 ευρώ για κάθε αιτούντα που αρνούνται να μετεγκαταστήσουν ή χρηματοδότηση επιχειρησιακής υποστήριξης. Οι Βρυξέλλες στοχεύουν σε 30.000 μετεγκαταστάσεις ετησίως, αλλά επιμένουν ότι το σύστημα δεν θα αναγκάσει καμία χώρα να δεχτεί πρόσφυγες, εφόσον συμβάλλει μέσω οποιασδήποτε από τις άλλες δύο επιλογές.
• Ο κανονισμός για την κρίση προβλέπει έκτακτους κανόνες που θα ενεργοποιούνται όταν το σύστημα ασύλου του μπλοκ απειλείται από ξαφνική και μαζική άφιξη προσφύγων, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2015-2016, ή από κατάσταση ανωτέρας βίας, όπως η πανδημία COVID-19. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι εθνικές αρχές θα μπορούν να εφαρμόζουν αυστηρότερα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων μεγαλύτερων περιόδων καταγραφής και κράτησης, και η Επιτροπή θα έχει τη δυνατότητα να ζητήσει πρόσθετα μέτρα "αλληλεγγύης".

Κριτική από ΜΚΟ

Από την αρχή της συζήτησης, το Νέο Σύμφωνο αποτέλεσε στόχο κριτικής από ΜΚΟ, υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νομικούς εμπειρογνώμονες, οι οποίοι προειδοποιούν ότι η έντονη πίεση για την ύπαρξη κοινών, προβλέψιμων κανόνων θα μπορούσε να αποβεί εις βάρος των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

«Μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συνυπογράφουν τώρα ντροπιαστικά μια συμφωνία που γνωρίζουν ότι θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο ανθρώπινο πόνο", ανέφερε η Διεθνής Αμνηστία σε ανακοίνωσή της με αφορμή την ψηφοφορία της Τετάρτης. "Για τους ανθρώπους που διαφεύγουν από συγκρούσεις, διώξεις ή οικονομική ανασφάλεια, αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα σημαίνουν λιγότερη προστασία και μεγαλύτερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλη την Ευρώπη - συμπεριλαμβανομένων παράνομων και βίαιων επαναπροωθήσεων, αυθαίρετων κρατήσεων και αστυνομικών διακρίσεων».

Ένα από τα κύρια σημεία ανησυχίας ήταν η ταχεία διαδικασία στα σύνορα: αν και οι αξιωματούχοι της ΕΕ υποστηρίζουν ότι αυτή η συντομότερη διαδικασία θα θέσει σαφή χρονοδιαγράμματα για τους αιτούντες και θα μειώσει τη διοικητική καθυστέρηση για τις αρχές, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αμφισβητούν ότι θα αρνηθεί στους αιτούντες άσυλο μια δίκαιη και πλήρη αξιολόγηση, αυξάνοντας τις πιθανότητες απέλασης.

Η απέλαση, ωστόσο, δεν είναι καθόλου απλή, καθώς εξαρτάται από την καλή θέληση άλλων χωρών να υποδεχθούν πίσω τους μετανάστες των οποίων οι αιτήσεις απορρίπτονται. Κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2023, από τους 105.00 πολίτες τρίτων χωρών που είχαν διαταχθεί να εγκαταλείψουν το μπλοκ, μόνο 28.900 στάλθηκαν πίσω.