Μέση Ανατολή: Ο κρίσιμος ρόλος των κρατών του Κόλπου στην κρίση Ισραήλ με Ιράν

Η επίθεση του Ιράν με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη κατά του Ισραήλ είχε γίνει, μέχρι το τέλος αυτής της εβδομάδας, ένα από τα πιο ερμηνευμένα γεγονότα της πρόσφατης σύγχρονης ιστορίας.

Στη συνέχεια, τις πρώτες πρωινές ώρες της Παρασκευής, ήρθαν οι αναφορές για την αντεπίθεση του Ισραήλ. Όπως και τον Ιούνιο του 1914, όταν ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του δολοφονήθηκαν σε μια στιγμή που τελικά οδήγησε στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, αυτοί οι πυροβολισμοί ακούστηκαν σε όλο τον κόσμο, ακόμη και αν λίγοι μπορούν να συμφωνήσουν πειστικά για το τι προμηνύουν, εκτιμά σε μακροσκελή του ανάλυση ο Guardian.

Διφορούμενες αναλύσεις για το στόχο του Ιράν

Σύμφωνα με έναν ελάχιστο απολογισμό, η Τεχεράνη έστειλε απλώς μια προειδοποιητική βολή με την επίθεσή της το περασμένο Σάββατο. Η μαξιμαλιστική εκδοχή είναι ότι επρόκειτο για μια επίθεση κράτους εναντίον κράτους, σχεδιασμένη να αλλάξει τους κανόνες εμπλοκής. Πλημμυρίζοντας το Ισραήλ με τόσα πολλά βλήματα, λέει μια τέτοια (η αλήθεια είναι τραβηγμένη από τα μαλλιά) εκτίμηση, το Ιράν ήταν έτοιμο να διακινδυνεύσει να μετατρέψει το Ισραήλ σε μια μίνι… Δρέσδη του 1945 και ανατράπηκε μόνο από τις ισραηλινές στρατηγικές άμυνες και, κυρίως, από την εξαιρετική συνεργασία μεταξύ των ΗΠΑ, του Ισραήλ και των σουνιτών συμμάχων του Κόλπου.

Όποια και αν ήταν η τελική πρόθεση του Ιράν, η επίθεσή του και τώρα η αναφερόμενη αντεπίθεση του Ισραήλ έχουν θέσει τα κράτη του Κόλπου σε διλήμματα και δύσκολες επιλογές, σύμφωνα με τον Hugh Lovatt του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. Το πώς θα αντιδράσουν μπορεί να καθορίσει την έκβαση της κρίσης.

Το βασικό ερώτημα είναι: οι σουνιτικές μοναρχίες με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία φοβούνται το Ιράν και τους εντολοδόχους του περισσότερο από ό,τι απεχθάνονται το Ισραήλ και τη ζημιά που προκαλεί στους Παλαιστίνιους και την περιφερειακή σταθερότητα;

Τους τελευταίους έξι μήνες, αυτή η επιλογή έχει κατασταλεί, καθώς το Ιράν και τα σουνιτικά κράτη έχουν σφυρηλατήσει ένα εύθραυστο ενιαίο μέτωπο. Τον Ιανουάριο, η Σαουδική Αραβία εξασφάλισε ότι το Ιράν είχε μια θέση στο τραπέζι μέσω μιας κοινής συνεδρίασης του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου και του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας (GCC-IOC).

Παρ' όλα αυτά, οι δύο πλευρές έχουν κρίσιμες διαφωνίες - σχετικά με τη λύση των δύο κρατών, τον μελλοντικό ρόλο της Χαμάς και το κατά πόσον τα κρατικά μποϊκοτάζ ή οι αποεπενδύσεις, που κάποτε αποτελούσαν κοινό εργαλείο των αραβικών κρατών κατά του Τελ Αβίβ, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε αυτή την κρίση για να ασκηθεί πίεση στο Ισραήλ, την οποία ο Τζο Μπάιντεν δεν ήταν πρόθυμος να αναπτύξει.

Επιπλέον, το Ιράν δεν έχει κρύψει την επιθυμία του να δει τις ΗΠΑ να εκδιώκονται από την περιοχή, ένα όραμα που τα κράτη του Κόλπου δεν συμμερίζονται.

Συνεργασία με το Ισραήλ

Το ζήτημα είναι αν η συνεργασία των αραβικών κρατών με το Ισραήλ για την απόκρουση της επίθεσης του Ιράν υποδηλώνει κάτι μεγαλύτερο και πιο μόνιμο. Μια σχολή σκέψης διατυπώνεται από τον Martyn Idynk, πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στο Ισραήλ, ο οποίος δήλωσε σε ενημέρωση του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (CFR) για την ιρανική επίθεση:

«Αυτό που συνέβη ... είναι ότι οι σουνίτες Άραβες, ιδίως η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία, βγήκαν από την ντουλάπα και κατέστησαν σαφές ότι η απειλή από το Ιράν ήταν πολύ μεγαλύτερη από οτιδήποτε άλλο. Αυτό που ανακαλύψαμε ήταν ότι ο στρατηγικός συντονισμός μεταξύ των ΗΠΑ και του Ισραήλ είναι πολύ πιο προχωρημένος από ό,τι οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζαμε ... και [τα αραβικά κράτη] που έχουν δεχθεί επιθέσεις από ιρανικούς πυραύλους και ρουκέτες στο παρελθόν έχουν πλέον μια αξιόπιστη αμυντική ομπρέλα που αποτελεί μέρος μιας συμφωνίας στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ-Σουνιτών-Ισραήλ».

Είπε ότι τα κράτη του Κόλπου δεν νοιάζονται πλέον αν ο κόσμος γνωρίζει για αυτή τη συμμαχία και ότι εφόσον ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Μπενιαμίν Νετανιάχου, μπορεί να δείξει ευαισθησία στις αραβικές ανησυχίες, υπάρχει η βάση για την ανάπτυξη της ισραηλινο-σουνιτικής σχέσης.

Είναι ασφαλώς αλήθεια ότι ο ρόλος των κρατών του Κόλπου στην υπεράσπιση του Ισραήλ έχει προετοιμαστεί από καιρό, εκτιμά ο Guaridan. «Εξασκούσαμε τα βήματά μας μαζί ξανά και ξανά για χρόνια», δήλωσε ένας Βρετανός αξιωματούχος. Αυτό βασίζεται στην υπόθεση ότι τα αραβικά κράτη και το Ισραήλ είναι «εχθροί».

Μιλώντας για την αμυντική επιχείρηση που ξεκίνησε ενάντια στο επερχόμενο μπαράζ από την Τεχεράνη, ο συνεργάτης του CFR Max Boot είπε: «Πρόκειται για μια τεράστια νίκη για αυτή την de facto συμμαχία της Centcom και αυτό το νέο δίκτυο αεράμυνας. Το ποσοστό αναχαίτισης 99% ξεπερνά τις προσδοκίες. Οι ΗΠΑ έπαιξαν τεράστιο ρόλο, αλλά το ίδιο έκαναν και οι Άραβες».

Ορισμένα έθνη του Κόλπου ήταν πιο ντροπαλά για το ρόλο τους από άλλα, φοβούμενα εγχώριες αντιδράσεις. Το Κατάρ δεν είχε καμία ανάμειξη παρά το γεγονός ότι φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αμερικανική βάση στη Μέση Ανατολή. Ομοίως, κανένα αμερικανικό F-35 δεν πέταξε από την αεροπορική βάση Ντάφρα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το Κουβέιτ μπορεί να επέτρεψε σε αμερικανικά αεροσκάφη να ανέβουν στον ουρανό, όχι για να επιτεθούν σε πυραύλους του Ιράν, αλλά για να πραγματοποιήσουν αποστολές «συλλογής πληροφοριών». Το εναέριο σύστημα προειδοποίησης και ελέγχου της Σαουδικής Αραβίας ήταν λειτουργικό, παρέχοντας ενδεχομένως πληροφορίες.

Πάνω απ' όλα, η Ιορδανία δεν κατέβαλε καμία προσπάθεια να συγκαλύψει το γεγονός ότι κατέρριπτε ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη για να υπερασπιστεί τον κυρίαρχο εναέριο χώρο της, προκαλώντας οργισμένες ανταλλαγές απόψεων μεταξύ των δύο χωρών. Σε αυτές η Ιορδανία κατηγόρησε το Ιράν ότι χρησιμοποιούσε επί μήνες τη μαχητική ομάδα των Αδελφών Μουσουλμάνων και τους πληρεξούσιους της ιρακινής πολιτοφυλακής για να οργανώνουν επιχειρήσεις διείσδυσης στο έδαφός της με σκοπό να ξεσηκώσουν τον μεγαλύτερο παλαιστινιακό πληθυσμό της περιοχής.

Ο αμερικανικός στρατός υποστηρίζει εδώ και χρόνια μια ολοκληρωμένη συμμαχία αεράμυνας, που θα ενώνει τις χώρες του Κόλπου και το Ισραήλ.

Το πρώτο στάδιο ήταν οι συμφωνίες του 2020, μέσω των οποίων το Μπαχρέιν και τα ΗΑΕ εξομάλυναν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Το δεύτερο στάδιο συνέβη τον Σεπτέμβριο του 2021 με τη μετεγκατάσταση του Ισραήλ στο Centcom, τη μάχιμη διοίκηση των ΗΠΑ-Μέσης Ανατολής που περιλαμβάνει τα αραβικά κράτη.

Αντι-ιρανική συμμαχία;

Το ερώτημα τώρα είναι αν τα τελευταία γεγονότα θα οδηγήσουν σε μια αντι-ιρανική συμμαχία αεράμυνας, και αν ναι, με ποιους όρους.

Η Dana Stroul, η οποία μέχρι τον Δεκέμβριο ήταν η πιο υψηλόβαθμη αξιωματούχος στο Πεντάγωνο με αρμοδιότητα τη Μέση Ανατολή, επέμεινε: «Ό,τι και να λένε οι περιφερειακοί πολιτικοί, τα στρατιωτικά ιδρύματα, τα ιδρύματα ασφαλείας και οι υπηρεσίες πληροφοριών τόσο των αραβικών κρατών όσο και του Ισραήλ είναι αρκετά ξεκάθαρα - ότι το Ιράν είναι το κέντρο βάρους για την αστάθεια, την εξαγωγή τρομοκρατίας και το παράνομο πρόγραμμα πυρηνικών όπλων του».

Ο σαουδαραβικός Τύπος δεν έχει κάνει πολλές προσπάθειες να συγκαλύψει τον εκνευρισμό του Ριάντ με το Ιράν. Στο Arab News, ο Abdulaziz Sagar, πρόεδρος του Gulf Research Centre, έγραψε: «Η ιρανική ηγεσία προσπάθησε να τοποθετηθεί ως ο θεματοφύλακας των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού και ως ο πρωταγωνιστής στον παλαιστινιακό αγώνα κατά του Ισραήλ. Αυτή η πολιτική μετατράπηκε σε καπηλεία της παλαιστινιακής υπόθεσης και χρησιμοποίηση της δεινής θέσης των Παλαιστινίων με εντελώς σκοτεινό τρόπο για να υποστηρίξει την επεκτατική και παρεμβατική περιφερειακή πολιτική και τα εθνικά συμφέροντα του Ιράν».

Και πρόσθεσε: «Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ιρανικής πυραυλικής επίθεσης στο Ισραήλ είναι η κατάρρευση του μύθου ... που οι Ιρανοί ηγέτες μετέδωσαν στις φαντασιώσεις του αραβικού κόσμου: ότι η υποστήριξη του Ιράν, της επανάστασής του και των ηγετών του είναι ο μόνος τρόπος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ισραηλινής αλαζονείας και επιθετικότητας».

Στο Ισραήλ, οι πολιτικοί ελπίζουν ότι οι Σαουδάραβες θα δουν τα γεγονότα της εβδομάδας ως σημείο καμπής. Ο υπουργός Άμυνας, Yoav Gallant, δήλωσε: «Έχουμε μια ευκαιρία εδώ να δημιουργήσουμε μια στρατηγική συμμαχία ενάντια σε αυτή τη σοβαρή απειλή από το Ιράν, το οποίο απειλεί να τοποθετήσει πυρηνικά στις κεφαλές αυτών των πυραύλων».

Αλλά ο Stroul προέτρεψε σε προσοχή. «Αν αυτή η ολοκληρωμένη αεράμυνα αφορά τον κυρίαρχο εναέριο χώρο των εταίρων μας, υπάρχει περιθώριο συνεργασίας, αλλά αν προσπαθήσουμε να το ωθήσουμε σε έναν συνασπισμό κατά του Ιράν και υπέρ του Ισραήλ, οι εταίροι μας θα γίνουν νευρικοί».

Επιπλέον, ορισμένοι θεωρούν υπερβολική θριαμβολογία την άποψη ότι τα κράτη του Κόλπου πρόκειται να εντείνουν σημαντικά τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Ο Lovatt δήλωσε ότι η συνεργασία των αραβικών κρατών με την απάντηση στην επίθεση του Ιράν θα μπορούσε να θεωρηθεί απλώς ως μια προσπάθεια να περιοριστεί η ζημιά που προκλήθηκε από την Τεχεράνη και έτσι να αποτραπεί μια κλιμακούμενη ισραηλινή απάντηση.

Είπε ότι η εξωτερική πολιτική του Ριάντ βρισκόταν σε μια νέα πορεία που έθετε πρώτα τη δική του οικονομία και αυτός ήταν ο σκοπός της σαουδαραβικής-ιρανικής συμφωνίας που επιτεύχθηκε το 2013 με τη βοήθεια του Ιράκ και της Κίνας.

Παλαιστινιακό μέλλον

Η Σαουδική Αραβία, μαζί με το Κατάρ, την Ιορδανία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αίγυπτο, είχαν επενδύσει τους τελευταίους μήνες σημαντικά στο δικό τους παλαιστινιακό ειρηνευτικό σχέδιο, τόνισε. Αυτό περιελάμβανε προτάσεις για κατάπαυση του πυρός, ακολουθούμενη από μια αραβική διεθνή δύναμη προστασίας που θα λειτουργούσε τόσο στη Γάζα όσο και, σημαντικά, στη Δυτική Όχθη. Σύμφωνα με το σχέδιο, η δύναμη προστασίας θα συγκροτηθεί κατόπιν αιτήματος του Παλαιστίνιου προέδρου, Μαχμούντ Αμπάς, και δεν θα επιβληθεί εξωτερικά. Αυτό θα αποτελούσε τον προάγγελο ειρηνευτικών συνομιλιών που θα διαρκούσαν το πολύ δύο χρόνια και θα οδηγούσαν στη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους.

Όλα τα μέρη θα έπρεπε να συμφωνήσουν σε αυτό το τελικό σημείο, γεγονός που αποτελεί εμπόδιο για τον Νετανιάχου. Το σχέδιο υποσχόταν ισραηλινή περιφερειακή αναγνώριση και ενσωμάτωση στο τελικό στάδιο. Ο Lovatt δήλωσε ότι τα αραβικά κράτη ήλπιζαν να δώσουν το σχέδιο στη δημοσιότητα τον Μάρτιο, αλλά αυτό καθυστέρησε από τις ΗΠΑ. Ένα βασικό στοιχείο θα περιελάμβανε την παροχή ρόλου στη Χαμάς στο πλαίσιο μιας ανανεωμένης παλαιστινιακής ηγετικής οργάνωσης.

Ο Lovatt είπε ότι είναι πιθανό να μπορέσει το Ιράν να συμμετάσχει σε αυτό, παρά τη μακροχρόνια αντίθεσή του στη λύση των δύο κρατών. Σημειώνοντας ότι το Ιράν υπέγραψε τον Ιανουάριο μια δήλωση της GCC-IOC που υποστηρίζει μια λύση δύο κρατών, είπε ότι εάν προκύψει ένα συγκεκριμένο σχέδιο για αυτό, οι Παλαιστίνιοι, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, αποδέχθηκαν ότι μπορεί να είναι δυνατόν να πείσουν την Τεχεράνη.

Αν και υπάρχει διάχυτος κυνισμός για τις προθέσεις της Σαουδικής Αραβίας έναντι των Παλαιστινίων, πολλοί Βρετανοί αξιωματούχοι επέμειναν ότι το Ριάντ μιλούσε με ενθουσιασμό για την πιθανότητα διοργάνωσης μιας ειρηνευτικής διάσκεψης. Οι ίδιοι οι Σαουδάραβες διπλωμάτες αρνήθηκαν ότι θα εγκατέλειπαν τους Παλαιστίνιους αν ο Μπάιντεν ικανοποιούσε τις απαιτήσεις του Ριάντ για τη δική του ασφάλεια σε αντάλλαγμα για την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ.

Ο Tobias Borck, επικεφαλής για τη Μέση Ανατολή στο αμυντικό ινστιτούτο RUSI, δήλωσε: «Το Παλαιστινιακό ζήτημα βρίσκεται δίπλα στα εσωτερικά εθνικά συμφέροντα του Ριάντ, αλλά νομίζω ότι οι Σαουδάραβες γνωρίζουν πολύ καλά ότι το είδος της σταθερότητας που επιθυμούν στην περιοχή είναι πραγματικά δυνατό μόνο όταν αυτή η αστάθεια από την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι κάπως τιθασευμένη».

Σε αυτή τη βάση, σημείωσε, η Σαουδική Αραβία θα αντισταθεί σε μεγαλύτερη όξυνση της έντασης με το Ιράν προς το παρόν, θεωρώντας την ως αντιπερισπασμό, και αντίθετα θα επιμείνει ότι το βλέμμα του κόσμου δεν πρέπει να στραφεί από τη Γάζα.