My Voice, my Choice: Στις χώρες της Ευρώπης το δικαίωμα των γυναικών σε ασφαλείς αμβλώσεις είναι διαφορετικών ταχυτήτων

Ήταν τέτοιες μέρες (26 Μαΐου – 5 Ιουνίου 1986), 38 χρόνια πριν, που στη Βουλή συζητούνταν και ψηφιζόταν το νομοσχέδιο του υπουργείου υγείας της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Αρμόδιος υπουργός ήταν ο Γιώργος Γεννηματάς.

«Έγκλημα κατά εμβίων όντων»

Ήδη, από το 1981, η κυβέρνηση της Αλλαγής είχε προχωρήσει σε σημαντικές μεταρρυθμιστικές τομές στο οικογενειακό δίκαιο, κατοχυρώνοντας δικαιώματα που αφορούσαν την σεξουαλική αυτοδιάθεση, όπως ο νόμος για την αποποινικοποίηση της μοιχείας. Το 1982 ψηφίστηκε η κατάργηση της προίκας αλλά και η καθιέρωση του πολιτικού γάμου (φυσικά μόνο ως προαιρετική επιλογή καθώς ούτε η πανίσχυρη κυβέρνηση του 1981 δεν θα τολμούσε να διχάσει την ελληνική κοινωνία σχετικά με τον διαχωρισμό κράτους – εκκλησίας). Με σχετική καθυστέρηση, εκείνη την περίοδο, φτάνει στην Ελλάδα και το δεύτερο κύμα του φεμινισμού. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1986, κατά τη δεύτεη θητεία της κυβέρνησης Παπανδρέου, νομοθετείται από τη Βουλή και η τεχνητή διακοπή εγκυμοσύνης. Της ψήφισης του νόμου προηγείται ένα πενθήμερο εντάσεων και διαξιφισμών, στα κοινοβουλευτιά έδρανα, ενώ η τότε αξιωματική αντιπολίτευση της Νέας Δημοκρατίας, που σύσσωμη καταψήφισε, κάνει λόγο για «έγκλημα κατά εμβίων όντων». Αυτές οι μεταρρυθμίσεις, ωστόσο, ενσωματώθηκαν άμεσα και εύκολα από την ελληνική κοινωνία- σε βαθμό που, για την πλειοψηφία της γενιάς των millennials (των παιδιών που γεννήθηκαν τις δεκαετίες 1980 - 2000) στην Ελλάδα, θεωρούνται κεκτημένα. Ξεκινώντας από την οικονομική του 2008, όμως, αν έχουμε μάθει κάτι από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που έχει περάσει αυτή η χώρα είναι ότι, τα κεκτημένα είναι τέτοια μέχρι πια να μην είναι. Ότι τα κεκτημένα, μπορούν εν μία νυκτί να γίνουν ζητούμενα. 

Η σκοταδιστική κληρονομιά του Ντόναλντ Τραμπ

Τον Ιούνιο του 2022, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανέτρεψε την ιστορική απόφαση της υπόθεσης Roe v. Wade, καταργώντας το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση μετά από σχεδόν 50 χρόνια. Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ουσιαστικά άφησε το ελεύθερο στην κάθε αμερικανική πολιτεία να αποφασίζει αν θα απαγορεύει (και υπό ποιες προϋποθέσεις) τις αμβλώσεις. Παρότι η ανατροπή της υπόθεσης Roe v. Wade, είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα του πώς, το κεκτημένο μπορεί εν μία νυκτί, να γίνει ζητούμενο, δεν χρειάζεται να πάμε ως τις ΗΠΑ.

Το δικαίωμα των γυναικών στα σώματά τους που διχάζει

Στην Ευρώπη τα κράτη - μέλη, παραμένουν διχασμένα λοσον αφορά στο δικαίωμα των γυναικών στα σώματά τους.  Στη Μάλτα, η άμβλωση παραμένει παράνομη σε κάθε περίπτωση (εκτός από το ενδεχόμενο, η ζωή της μητέρας να βρίσκεται σε κίνδυνο ή να πρόκειται για μη βιώσιμη κύηση). Στην Πολωνία, η διακοπή της κύησης απαγορεύεται, παρά μόνο σε περίπτωση βιασμού ή αιμομιξίας ή όταν η ζωή της μητέρας βρίσκεται σε κίνδυνο. Στη Βόρεια Ιρλανδία, οι αμβλώσεις αποποινικοποιήθηκαν μόλις το 2019. Στην Ιταλία της Τζόρτζια Μελόνι, η άμβλωση είναι νόμιμη από το 1978, αλλά στην πράξη οι γυναικολόγοι έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν να την εφαρμόσουν, επικαλούμενοι αντίρρηση συνείδησης. Στην Ισπανία, από το 2010, οι γυναίκες μπορούν να προχωρήσουν ελεύθερα σε διακοπή κύησης μέχρι την 14η εβδομάδα, ωστόσο είναι πολλές οι περιπτώσεις των γιατρών που, αντίστοιχα με τους Ιταλούς συναδέλφους τους επικαλούνται αντίρρηση συνείδησης. Η κυβέρνηση Σάντσεθ προωθεί προς ψήφιση στο κοινοβούλιο νόμο που ενισχύει την πρόσβαση στην άμβλωση στα δημόσια νοσοκομεία. Ο ακροδεξιός Βίκτορ Όρμπαν, στην Ουγγαρία, προωθεί μέτρα για την αύξηση των γεννήσεων. Εκεί, η διακοπή της κύησης είναι νόμιμη από την δεκαετία του 1950. Ωστόσο,  από την έναρξη της ισχύος του νέου Συντάγματος το 2012, η Ουγγαρία υπερασπίζεται την ζωή του εμβρύου από την σύλληψή του. Τον Σεπτέμβριο 2022 επιβλήθηκε με διάταγμα η υποχρέωση των εγκύων να ακούν τον καρδιακό ρυθμό του εμβρύου πριν προχωρήσουν σε διακοπή της κύησης.

Στην Ελλάδα κάποιοι συζητούν τα δικαιώματα του «αγέννητου παιδιού» 

Πίσω στα καθ΄ημάς, τον Ιούλιο 2019, λίγες μέρες μετά την εκλογή της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας,  η Ιερά Σύνοδος ανακοινώνει την καθιέρωση της «Ημέρας του αγέννητου παιδιού». Η θεωρία πίσω από αυτήν, ουσιαστικά υποστηρίζει ότι η ζωή του βρέφους αρχίζει με τη σύλληψη. Θα ήταν ήσσονος σημασίας η απόφαση αυτή της εκκλησίας εάν, η ίδια η θεωρία του «αγέννητου παιδιού» δεν αναπαράγονταν σε εκπαιδευτικά βίντεο που, τρία χρόνια αργότερα (το 2022) στάλθηκαν στα γυμνάσια της χώρας, με τη σφραγίδα της υπουργού, Νίκης Κεραμέως. Το οξύμωρο της υπόθεσης με την κ. Κεραμές, βέβαια είναι ότι ήταν η ίδια που, μέσω Twitter, χαρακτήρισε την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις, «πρωτοφανή οπισθοδρόμηση». Το 2021, η Πρωτοβουλία για το Δημογραφικό «ΜΠΡΟΣΤΑ για την οικογένεια» ανακοινώνει το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γονιμότητας και Αναπαραγωγικής Αυτονομίας: Όρια και Επιλογές, που ήταν προγραμματισμένο να γίνει 2-4 Ιουλίου 2021 στα Ιωάννινα. Το Συνέδριο δεν αναφέρεται άμεσα στις αμβλώσεις, ωστόσο παρουσιάζει τη δυνατότητα αύξησης του ορίου για την τεχνητή γονιμοποίηση ενώ, σύμφωνα με το διαφημιστικό του σποτ, για την υπογεννητικότητα στη χώρα μας φταίνε οι γυναίκες που αφοσιώνονται στην εκπαίδευση και την καριέρα τους, αναβάλλοντας αυτό για το οποίο είναι προορισμένες: τη μητρότητα. Φυσικά σε αυτό θα συμμετείχε η εκκλησία, με ένα τραπέζι με θέμα «Οι θέσεις της εκκλησίας σε θέματα Γονιμότητας, και Ιατρικής Υποβοήθησης στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγή». Πριν ακυρωθεί εν μέσω δημόσιας κατακραυγής, το συνέδριο θα τελούσε υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Πιο μεμονωμένο (αλλά όχι και εντελώς ασήμαντο) περιστατικό, αποτελεί η θετική ψήφος του ευρωβουλευτή του κυβερνώντος κόμματος, Στέλιου Κυμπουρόπουλου, σε ψήφισμα που ανέφερε ότι η ανθρώπινη ζωή ενός παιδιού «πρέπει πάντα να προστατεύεται, ξεκινώντας από τη στιγμή της σύλληψης». Το κόμμα του «άδειασε» τον κ. Κυμπουρόπουλο σημειώνοντας σε σχετική ανακοίνωση ότι, «η ΝΔ έχει ξεκάθαρη θέση, σταθερά και διαχρονικά, για το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Το θέμα αυτό έχει λυθεί για την ελληνική κοινωνία εδώ και δεκαετίες. Είναι προφανές ότι η ψήφος του ευρωβουλευτή κ. Στέλιου Κυμπουρόπουλου δεν εκφράζει το κόμμα και τον Πρόεδρό του». Ο ίδιος ο ευρωβουλευτής, πάντως, μετά την κατακραυγή, έκανε λόγο για «σπέκουλα» και υπογράμμισε ότι «ήταν ένα συνολικό ψήφισμα για τα δικαιώματα του παιδιού, αυτό ψηφίζαμε. Όταν το παιδί βρίσκεται στη μήτρα της μητέρας, όταν είναι μικρό, δεν έχει τη δύναμη να μιλήσει, δεν πρέπει να μιλήσουμε και εμείς για αυτό; Δεν μπορώ να ξέρω για την ανακοίνωση του κόμματός μου. Καταλαβαίνω απόλυτα όλο αυτό που έχει γίνει από την μεριά του κόσμου. Αυτό όμως που πρέπει να γίνει ξεκάθαρο είναι ότι δεν ψήφισα και δεν θα ψήφιζα κάτι που αφαιρεί το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος των γυναικών».

 Δική μου η φωνή, δική μου και η απόφαση

Τον περασμένο Απρίλιο, μία ομάδα Ευρωπαίων ακτιβιστριών ξεκίνησε από τη Σλοβενία μια πρωτοβουλία για τη δημιουργία ταμείου που θα διασφαλίζει την πρόσβαση στην άμβλωση για όλες τις πολίτισσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η καμπάνια με τίτλο «My Voice, My Choice for Safe and Accessible Abortion» (Δική μου η φωνή, δική μου και η επιλογή για ασφαλή και προσβάσιμη άμβλωση) επιδιώκει να βοηθήσει γυναίκες εντός ΕΕ που, λόγω της νομοθεσίας και των απαγορεύσεων στα  κράτη – μέλη όπου ζουν,  δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις. Το ταμείο θα βοηθά όσες το επιθυμούν, να ταξιδέψουν σε γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τη διακοπή της κύησης. Τα πρόσωπα πίσω από την καμπάνια, μέλη και ακτιβίστριες φεμινιστικών οργανώσεων διαφορετικών ευρωπαϊκών χωρών, υπογραμμίζουν ότι, σύμφωνα με επίσημους υπολογισμούς, περίπου 20 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις. Τα ίδια πρόσωπα ευελπιστούν ότι, η πρόταση, με τη συγκέντρωση ενός εκατομμυρίου υπογραφών πολιτών της ΕΕ, μπορεί να φτάσει προς εξέταση στην  Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο. 

Σε κάποιες χώρες της ΕΕ μια γυναίκα μπορεί να στερηθεί εντελώς το δικαίωμα στο σώμα της

Τα μέλη της πρωτοβουλίας εξηγούν στο ethnos.gr ότι, η συλλογή των υπογραφών για τον σκοπό, θαμπορούσε να «βοηθήσει τις γυναίκες που ζουν στην Πολωνία και είναι αντιμέτωπες με μία από τις αυστηρότερες νομοθεσίες περί αμβλώσεων εντός της ΕΕ. Η συντριπτική πλειονότητα των Πολωνών γυναικών είναι σε δύσκολη θέση καθώς μπορεί να υποχρεωθούν να αποκτήσουν ένα παιδί που δεν θέλουν (για τους δικούς τους, απολύτως κατανοητούς λόγους) ή να βρουν “εναλλακτικές” μεθόδους άμβλωσης. Μια “εναλλακτική” επιλογή είναι η παράνομη άμβλωση. Κάθε χρόνο, έως και 200.000 αμβλώσεις πραγματοποιούνται παράνομα στη χώρα. Αυτές είναι συχνά επικίνδυνες και μπορεί να αποδειχθούν απειλητικές ακόμη και για τη ζωή των γυναικών. Άλλες, επιλέγουν να πραγματοποιήσουν τη διακοπή της κύησης, σε μία άλλη χώρα της ΕΕ, όπου είναι νόμιμο να το κάνουν. Αυτό, όμως, δημιουργεί ανισότητα, ανάλογα με την οικονομική κατάστασν της καθεμίας. Σε ασφαλή έκτρωση μπορουν να προχωρήσουν μόνο όσες έχουν τα χρήματα για το ταξίδι αλλά και την ίδια τη διαδικασία. Όσες δεν μπορούν στερούνται εντελώς την επιλογή της ασφάλειας. Αν υποθέταμε, όμως, ότι θα μπορούσαν όλες να προβούν στην άμβλωση δωρεάν (με έξοδα της ΕΕ), σε μία άλλη χώρα της Ένωσης όπου επιτρέπεται από τον νόμο; Θα σώζονταν ζωές ενώ, οι γυναίκες της Πολωνίας, θα είχαν ξανά στα χέρια τους τον έλεγχο των σωμάτων τους». Οι ίδιες προσθέτουν πως, το My Voice, My Choice αποσκοπεί στη βοήθεια των γυναικών σε χώρες όπου, η άμβλωση μπορεί, μεν να είναι νόμιμη, ωστόσο οι προϋποθέσεις για την υλοποίησή της αποκλείουν όσες δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα. «Για αυτές τις γυναίκες, πρόκειται, στην πράξη, για μία διαδικασία εντελώς απρόσιτη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Κροατία, η Αυστρία και η Γερμανία. Η έγκριση της πρότασής μας θα έχει σαν αποτέλεσμα την κάλυψη των εξόδων για τη διακοπή της κύησης από την ΕΕ. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι καμία γυναίκα δεν θα αποκλείεται από τη δυνατότητα να διακόψει μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη δωρεάν», λένε και εξηγούν ότι από την άλλη, υπάρχουν και χώρες όπου, ναι μεν, η πρόσβαση στην άμβλωση έχει νομοθετηθεί, ωστόσο είναι στη διακριτική ευχέρεια των γιατρών να επικαλεστούν λόγους συνείδησης και να αρνηθούν να προβούν στη διαδικασία. «Σε αυτές τις περιπτώσεις, μια γυναίκα μπορεί να στερηθεί εντελώς το δικαίωμα στο σώμα της», σημειώνουν και αναφέρονται στα παραδείγματα της Ιταλίας αλλά και της Κροατίας, όπου καταγράφεται ο μικρότερος αριθμός (νόμιμων;) αμβλώσεων στην ΕΕ. Χαρακτηριστικά, το 2018, οι  δημόσιες υγειονομικές υπηρεσίες της χώρας, απέρριψαν το  58% ων αιτημάτων για διακοπή κυήσεων με την αιτιολογία της αντίρρησης συνείδησης. Τέλος, μιλούν και για τις γυναίκες των χωρών που έχουν νομοθετήσει τη διακοπή της κύησης, αλλά μπορεί να αποκλείονται για κοινωνικούς λόγους: μπορεί να ανήκουν σε περιθωριοποιημένες ομάδες ή και να είναι απλώς ανασφάλιστες. «Πρόκειται συνήθως για γυναίκες Ρομά, άστεγες, μετανάστριες κ.ο.κ.» Άρα, η νομοθεσία σε κάθε χώρα - μέλος, λειτουργεί με διαφορετικές ταχύτητες. Αλλού, η περίοδος κατά την οποία επιτρέπεται η διακοπή της κύησης είναι μέχρι τη 10η εβδομάδα. Αλλού, το όριο μπορεί να φτάσει και την 22η. Η δυνατότητα να πραγματοποιήσουν τη διαδικασία σε μία άλλη ευρωπαϊκή χώρα, με μεγαλύτερα όρια, θα συνέβαλλε και στην εξάλειψη των περιορισμών στη νομοθεσία μεταξύ των 27. 

Τα μέλη της κίνησης My Voice, My Choice ζητούν από την Κομισιόν να υποβάλλει πρόταση για την οικονομική στήριξη των κρατών – μελών που, σύμφωνα με το εθνικό τους δίκαιο, θα εκτελούν ασφαλείς αμβλώσεις για τις Ευρωπαίες που δεν  έχουν πρόσβαση. «Αυτό θα μπορούσε  να λειτουργήσει υπό τη μορφή ενός εθελοντικού μηχανισμού, ανοιχτού στα κράτη – μέλη. Η κάθε χώρα θα επέλεγε τη συμμετοχή της στον μηχανισμό και, στη συνέχεια, θα λάμβανε οικονομική στήριξη από ευρωπαϊκά κονδύλια. Ετσι θα αντισταθμιζόταν το οικονομικό βάρος ενώ δεν θα υπήρχε παρέμβαση στην νομοθεσία των κρατών - μελών αφού, σύμφωνα  με το άρθρο 168 παράγραφος 7 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η λειτουργία αυτών των μηχανισμών προβλέπει τον σεβασμό στις αρμοδιότητες και τις πολιτικές της κάθε χώρας». 

«Ζωτικής σημασίας ο ακτιβισμός και η αλληλεγγύη»

Αν έπρεπε να βάλουμε σε ένα πλαίσιο το πού βρίσκεται η ΕΕ αυτή τη στιγμή, όμως, θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί ότι,  όσο στις γερμανικές δημοσκοπήσεις για τις Ευρωεκλογές το ακροδεξιό  AfD έρχεται δεύτερο, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, «κλείνει το μάτι» στην ακροδεξιά πρωθυπουργό της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, ενώ, πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου είναι η Μαλτέζα Ρομπέρτα Μέτσολα η οποία στη χώρα της, πολιτεύτηκε κάνοντας «σημαία» την αντίθεσή της στο θεμελιώδες αυτό δικαίωμα των γυναικών στο σώμα τους, παρότι από όταν ανέλαβε χρέη προέδρου του ΕΚ, αυτό αποσιωπήθηκε πολύ επιδέξια. Πώς βλέπουν οι ίδιες οι γυναίκες πίσω από την πρωτοβουλία, την επόμενη μέρα που ξημερώνει στην ΕΕ, όσον  αφορά τα δικαιώματα γυναικών και θηλυκοτήτων;

«Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ανακηρύξει την πρόσβαση στην ασφαλή άμβλωση ως ανθρώπινο δικαίωμα και έχουν υπάρξει εκκλήσεις για την κατοχύρωση του δικαιώματος αυτού στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Η εφαρμογή, ωστόσο, εξαρτάται από τα επιμέρους κράτη - μέλη. Πράγματι, σε επιπεδο Ένωσης, η επιβολή προτύπων μπορεί να αποτελέσει πρόκληση. Όπως συνέβη και στις ΗΠΑ, η άνοδος συντηρητικών πολιτικών κινημάτων σε αρκετές χώρες της ΕΕ αποτελεί απειλή για το δικαίωμα στην άμβλωση. Συχνά, τα κινήματα κατά των αμβλώσεων στη ΕΕ υποστηρίζονται από διεθνή δίκτυα και χρηματοδότες, με τρόπο παρόμοιο με ό,τι συμβαίνει στις ΗΠΑ. Αυτή η διασύνδεση μπορεί να ενθαρρύνει τις συντηρητικές ομάδες και να οδηγήσει σε συντονισμένες προσπάθειες περιορισμού των δικαιωμάτων στην άμβλωση σε πολλές χώρες», τονίζουν. Υπάρχει, όμως, φως στην άκρη του τούνελ; «Είναι ζωτικής σημασίας ο ακτιβισμός και η αλληλεγγύη μεταξύ των υποστηρικτών του δικαιώματος των γυναικών στα σώματά τους. Στην Ιρλανδία, για παράδειγμα, το διαρκές αίτημα των ακτιιστικών οργανώσεων ήταν αυτό που οδήγησε στην κατάργηση της συνταγματικής απαγόρευσης των αμβλώσεων, αποδεικνύοντας ότι η συλλογική δράση μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές νομικές αλλαγές. Ενώ η ΕΕ διαθέτει μηχανισμούς και μια γενική στάση που ευνοεί την προστασία των δικαιωμάτων, αυτά δεν διασφαλίζονται ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη - μέλη. Η ελπίδα για τη διατήρηση και την ενίσχυση θεμελιωδών γυναικείων δικαιωμάτων προέρχεται από τη συνεχή επαγρύπνηση και την κινητοποίηση των πολιτών».