Πώς φτάσαμε ως εδώ; Η αδυσώπητη άνοδος της γαλλικής ακροδεξιάς

Η Ρενς είναι πόλη της Βόρειας Γαλλίας. Βρίσκεται στο νομό Μαρν, στη διοικητική περιοχή Γκραντ-Εστ και απέχει περίπου 129 χιλιόμετρα ανατολικά-βορειοανατολικά από το Παρίσι. Από τη δεκαετία του 1950, η Ρενς έχει αποκτήσει μεγάλη σημασία μέσω της αστικής και βιομηχανικής της ανάπτυξης. Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες έως τη συρρίκνωση της επιρροής του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και την πτώση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού», οι άνδρες και οι γυναίκες των εργατικών οικογενειών στη Ρενς με ένα σχεδόν φυσικό τρόπο πολιτικά αναγνωρίζονται ως αριστεροί και κομμουνιστές, εσωτερικεύοντας μια σειρά από μάλλον στερεοτυπικές προσλήψεις που διαμορφώνονται από τους κομματικούς μηχανισμούς. Στο βιβλίο του, «Επιστροφή στη Ρενς» (εκδόσεις Νήσος) ο Γάλλος κοινωνιολόγος και στοχαστής, Ντιντιέ Εριμπόν, με αφορμή την επιστροφή στην γενέτειρά του μετά τον θάνατο του πατέρα του, περιγράφει τη μεταστροφή της εργατικής τάξης της -πάλαι ποτέ αριστερής- βιομηχανούπολης σε άντρο του Εθνικού Μετώπου του (πατέρα) Λεπέν – μέσα από την απολύτως προσωπική ματιά και του δικού του «ταξιδιού» - στο Παρίσι, την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, την καταφυγή στον ακαδημαϊκό κόσμο.

«Τι έγινε λοιπόν και άρχισαν να ψηφίζουν Εθνικό Μέτωπο;»

«Πώς ήρθαν έτσι τα πράγματα και για την οικογένεια αυτή έγινε δυνατό -κάποτε, μάλιστα, σχεδόν φυσικό- να ψηφίζει Δεξιά ή Ακροδεξιά. Τι έγινε λοιπόν και άρχισαν να ψηφίζουν Εθνικό Μέτωπο;», αναρωτιέμαι ο Εριμπόν στο βιβλίο, όπου προτάσσει δύο λόγους ερμηνείας του φαινομένου: αφενός αναδεικνύει το ρόλο των διανοουμένων και των στελεχών της Αριστεράς, αφετέρου τους δομικούς μετασχηματισμούς που αποσυνέθεσαν την εργατική κοινότητα στις συνθήκες επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού. Το «Επιστροφή στη Ρενς» είχα κατά νου, την Κυριακή των Ευρωεκλογών, που έφερε την σαρωτική άνοδο της ακροδεξιάς στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ενώ, στη Γαλλία συγκεκριμένα, πυροδότησε και πολιτικές εξελίξεις, με τον πρόεδρο Μακρόν να ανακοινώνει την πρόωρη διάλυση της Βουλής και εκλογές στις 30 Ιουνίου και τις 7 Ιουλίου, μετά την μεγάλη ήττα του από την (κόρη) Μαρίν Λεπέν. Σε πόλεις όπως η Ρενς, η Μασσαλία, η Νίκαια, ή η Χάβρη, το ψηφοδέλτιο του Εθνικού Συναγερμού της Λεπέν, με επικεφαλής τον Ζορντάν Μπαρντελά ήρθε πρώτο, με ποσοστά γύρω στο 30%. Στο Παρίσι, από την άλλη, το εθνικιστικό, ακροδεξιό κόμμα, έφτασε μέχρι 8,5%.

Μπορεί το Νέο Λαϊκό Μέτωπο να ανασχέσει την πορεία της ακροδεξιάς;

Οι εξελίξεις, όμως, στη Γαλλία, τρέχουν συνεχώς. Με την ανακοίνωση των πρόωρων εκλογών και, αφότου ξεκαθάρισε ότι ανεξαρτήτως αποτελέσματος, ο ίδιος δεν σκοπεύει να παραιτηθεί από πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Εμανουέλ Μακρόν είδε τη δημοτικότητά του να βυθίζεται και κάλεσε τους πολίτες να «πουν "όχι" στα άκρα». Ταυτόχρονα, ο πρόεδρος της Γκωλικής Δεξιάς, Ερίκ Τσιοτί, ανακοίνωσε την πρόθεσή του για συνεργασία με τον Εθνικό Συναγερμό, προκαλώντας αντιδράσεις με πολλά μέλη του κόμματος να ζητούν την παραίτησή του. Την ίδια στιγμή, η Αριστερά και Κεντροαριστερά, μετά από χρόνια μεταξύ τους έριδας κατέληξαν σε μία ιστορική συμφωνία κοινής καθόδου στις επερχόμενες εκλογές. Το «Νέο Λαϊκό Μέτωπο», στο οποίο συμμετέχουν η Αριστερά, οι Σοσιαλιστές και οι Πράσινοι έχει ως στόχο να μην κερδίσει η ακροδεξιά τις επερχόμενες εκλογές ενώ, μέχρι στιγμής, στις δημοσκοπήσεις, έρχεται δεύτερο, αποσπώντας στον πρώτο γύρο το 28% των ψήφων έναντι του 31% που φαίνεται να κερδίζει η Λεπέν. Το κόμμα Μακρόν, σύμφωνα με τα όσα ξέρουμε μέχρι τώρα, καταβυθίζεται στην τρίτη θέση, με 18%.

Την επίτευξη της συμφωνίας του Νέου Λαϊκού Μετώπου χαιρέτησε, μεταξύ άλλων, ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος μιλώντας σε τηλεοπτικό σταθμό εξέφρασε μεν την διαφωνία του ως προς την χρονική συγκυρία που επέλεξε ο πρόεδρος Μακρόν για να διαλύσει την γαλλική Εθνοσυνέλευση, τονίζοντας όμως ταυτόχρονα πως δεδομένου ότι ποτέ η άκρα Δεξιά δεν είχε φτάσει τοσο κοντά στην κατάληψη της εξουσίας, εναπόκειται στην Αριστερά να αναλάβει τις ευθύνες της και να προτείνει στο γαλλικό λαό ένα αξιόπιστο πρόγραμμα. Ο Φρανσουά Ολάντ δήλωσε ότι είχε προβληματισμούς και διαφωνίες αναφορικά με την σύμπραξη των κομμάτων της Αριστεράς σημειώνοντας ωστόσο ότι υπάρχουν κάποιες στιγμές που η υπέρβαση των όποιων προβληματισμών και διαφωνιών είναι επιβεβλημένη. Ερωτηθείς αν θα ενδιαφερόταν ο ίδιος να αναλάβει την πρωθυπουργία μετά τις βουλευτικές εκλογές, ανέφερε ότι στην παρούσα φάση της ιστορίας της Γαλλίας αυτό που διακυβεύεται δεν είναι η πορεία προσώπων αλλά η πορεία της ίδιας της χώρας, σημειώνοντας ταυτόχρονα ότι στον χώρο της Αριστεράς υπάρχουν πολλά πρόσωπα που θα μπορούσαν να αναλάβουν την πρωθυπουργία. Τέλος ο πρόεδρος Ολάντ ανέφερε ότι η σύμπραξη των κομμάτων της Αριστεράς θα πρέπει να ξεκαθαρίσει ότι στις εκλογικές περιφέρειες που ο υποψήφιος της δεν θα είναι παρών στον δεύτερο γύρο, θα ψηφίσει οποιονδήποτε αντίπαλο του ακροδεξιού υποψηφίου.

Όπως όλα δείχνουν, η Γαλλία έχει μπροστά της δύο κρίσιμες εβδομάδες πυκνών πολιτικών εξελίξεων και, το αποτέλεσμα, πιθανότατα θα κριθεί και μεταξύ πρώτου και δεύτερου γύρου εκλογών. Πώς έφτασε ως εδώ και τι θα γίνει παρακάτω;

«Νίκο, ήρθες στη Γαλλία έχοντας μία ψευδαίσθηση»

«Σε μία στιγμή που ένιωσα ότι έγινα και Γάλλος, γύρισα στην Ελλάδα και πείραζα τους φοιτητές των άλλων τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής. “Εμείς σπουδάζουμε τον Διαφωτισμό, την Επανάσταση, την Κομμούνα, το Λαϊκό Μέτωπο, τον Μάη του 68. Μετά κατάλαβα ότι πάντα υπήρχε και η σκοτεινή, η μαύρη πλευρά και διάλεξα όταν ήμουν πια καιρό στη χώρα του Μολιέρου για σπουδές και για δουλειά, με ποια πλευρά θα ήμουν”», αναφέρει ο Νίκος Γραικός στο βιβλίο του, «Ερωτήματα – μια ζωή γεμάτη ερωτηματικά και θαυμαστικά» (εκδόσεις Συρτάρι). Ο ίδιος, ζει στο Παρίσι από το 1984. Εκεί διδάσκει την ελληνική ως ξένη γλώσσα.

Ο Νίκος Γραικός επιβεβαιώνει την αίσθηση που έχω, παρατηρώντας τα πράγματα απέξω, ότι η επικράτηση της ακροδεξιάς δεν ξεκίνησε πρόσφατα, αλλά «χτίζεται» εδώ και πολλά χρόνια. «Ακόμα και από την εποχή του Μιτεράν», λέει και συμπληρώνει πως, «χτίζεται από τους ίδιους τους ακροδεξιούς, αλλά χρησιμοποιείται και ως εκβιαστικό δίλημμα για την επικράτηση ορισμένων πολιτικών». Αναφέρεται σε δημοσίευμα της Bild, την Πέμπτη (13/06), στο οποίο υπογραμμίζεται ότι, ο Εμανουέλ Μακρόν εκμυστηρεύτηκε στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ότι είχε σχέδιο να διαλύσει τη βουλή. Όπως αναφέρεται εκεί, ο υπολογισμός του Μακρόν είναι απλός. Να σοκάρει τον κόσμο, ανακοινώνοντας εκλογές και μία πολύ σύντομη προεκλογική εκστρατεία. Δεν θα είναι η ίδια καμπάνια με τις ευρωπαϊκές εκλογές. Σύμφωνα με τον Μακρόν, στην καλύτερη περίπτωση η γενική έκπληξη θα εμποδίσει το RN, την Εθνική Συσπείρωση να κερδίσει. Και αν, στη χειρότερη των περιπτώσεων, κερδίσει, θα έχει -και έχει- μία πλειοψηφία στη Βουλή. Θα μπορέσει να βάλει τον Μπαρντελά για πρωθυπουργό, και να “κάψει” το κόμμα, υποχρεώνοντάς το να κυβερνήσει χωρίς να έχει τα αποτελέσματα της κυβερνητικής του δράσης σε σχέση με το πρόγραμμά του. Όλα αυτά θα φέρουν κοινωνικό χάος, ώστε η Μαρίν Λεπέν να μην έχει καμία πιθανότητα να κερδίσει τις εκλογές του 2027. Ο κ. Γραικός μου υπενθυμίζει ότι, «σύμφωνα με το γαλλικό Σύνταγμα, ο Μακρόν, δεν επιτρέπεται να ξαναειναι υποψήφιος μετά από δύο φορές που έχει κερδίσει».

Τι καταλαβαίνει ο ίδιος, μετά από 40 χρόνια στη Γαλλία; «Όταν εμείς αναφερόμαστε στην εποχή του Διαφωτισμού, της Επανάστασης, της Κομμούνας, του Λαϊκού Μετώπου, του Μάη του ΄68, δεν βλέπουμε ότι ανέκαθεν υπήρχε και πολύ μεγάλη αντίδραση. Στην εποχή της Επανάστασης πήγανε στη νοτιοδυτική Γαλλία οι αντεπαναστάτες Chouan, στη μεγάλη μάχη. Όταν έγινε στο Παρίσι η Κομμούνα -και τα διδάγματα της Κομμούνας είναι πάρα πολύ σπουδαία-, μπήκε μετά ο Θιέρσος και έσφαξε όλο τον κόσμο. Όλοι οι τουρίστες που πηγαίνουν στη Sacre-Coeur, τη μεγάλη, άσπρη εκκλησία της Μοντμάρτης, δεν ξέρουν ότι ήταν ένα τάμα του Θιέρου που σκότωσε τους κομμουνάρους. Από τα σκαλιά της Μοντμάρτης, που ήταν μία γειτονιά που οι κομμουνάροι είχαν επικρατήσει, έτρεχε άφθονο το αίμα όταν έγινε η σφαγή. Μετά, το Λαϊκό Μέτωπο, το ΄36, που είναι πάρα πολύ σπουδαίο, κράτησε μια στάση ουδετερότητας που δημιούργησε ένα μεγάλο πρόβλημα – ίσως φταίνε αυτοί που δεν τελείωσε νικηφόρα για την δημοκρατική πλευρά ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία. Κυρίως, όμως, μετά το Λαϊκό Μέτωπο είχαμε τον Petain, που συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Ο Μάης του ΄68 που ακολούθησε, έφερε έναν καινούργιο «αέρα» και κάποιες καινούργιες ιδέες στη Γαλλία όταν τελείωσε αλλά αμέσως μετά τις βουλευτικές εκλογές κέρδισε ο Ντε Γκολ. Στη Γαλλία, υπάρχει πάντα αυτή η αντίδραση. Ο σύντροφός μου, μού έχει πει πάρα πολλές φορές ότι, “Νίκο, ήρθες στη Γαλλία έχοντας μία ψευδαίσθηση ότι όλος ο κόσμος ασχολείται με πολιτιστικά, με φιλοσοφία και λοιπά”», εξηγεί και προσθέτει πως, «όχι πολύ παλιά, ο Πομπιντού που ήταν συντηρητικών αρχών πρόεδρος της Δημοκρατίας, έκανε αυτό το τεράστιο και πάρα πολύ ωραίο μουσείο μοντέρνας τέχνης, Centre Pompidou, γιατί η σύζυγός του ήταν λάτρης της μοντέρνας τέχνης. Τον Πομπιντού ακολούθησε ο Ζισκάρ ντ'Εσταίν ο οποίος επίσης ήταν συντηρητικών αρχών και όχι τόσο σπουδαίος διανοούμενος. Μίλησε, όμως για τον Maupassant στην τηλεόραση, έγραψε δύο – τρία βιβλία, βγήκε και στην Ακαδημία. Ο Μιτεράν, ανεξαρτήτως από το εάν μάς αρέσει ή όχι όχι η πολιτική του, ήταν πολύ γνωστός για τις σχέσεις του με τους διανοούμενους, τη Marguerite Duras και όλους αυτούς, είχε υπουργό τον καταπληκτικό Jack Lang που έκανε την Ημέρα της Μουσικής. Είχε ένα προφίλ διανοούμενου, έκανε την Πυραμίδα στο Λούβρο, τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη και άλλα. Ο Σιράκ, παρότι κατά κάποιο τρόπο ήταν λιγότερο γνωστός γι΄αυτές του τις δράσεις, ήταν λάτρης της ιαπωνικής κουλτούρας και έκανε και το φανταστικό μουσείο Και Μπρανλί για τις πρωτόγονες τέχνες. Από τον Ολάντ και μετά, και κυρίως από τον Σαρκοζί που η πρώτη του έξοδος (σ.σ. ως πρόεδρος της Γαλλίας) ήταν στη Ντίσνεϊλαντ, άρχισε η απαξίωση της διανόησης και των τεχνών». Όπως τονίζει ο κ. Γραικός, «αυτό το είδαμε στην Ελλάδα με την λαϊκιστική παρέμβαση στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ».

Η αίσθηση του «ανήκειν»

Ο ίδιος καταλήγει πως, «όλα αυτά δείχνουν ότι, η Γαλλία, την οποία αγαπάμε όλοι και θαυμάζουμε, ίσως περιορίζεται στα μεγάλα αστικά κέντρα και σε κάποιες τάξεις – σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα, στους milieux socio-culturel eleves, όπως τους λέμε στα γαλλικά. Δεν είναι ακριβώς τάξεις, είναι στρώματα κοινωνικοπολιτιστικά ανώτερα. Δεν είναι μόνο θέμα χρημάτων, έχει να κάνει με το ποιοι επεμβαίνουν στη δημόσια ζωή. Υπάρχει και αυτός ο νέος κοινωνιολογικός όρος, οι BoBo (Boheme Bourgeois), δηλαδή πλούσιοι με κάπως πιο μποέμικη ζωή. Αυτός ο κόσμος έχει βρεθεί στο Παρίσι και φαίνεται καθαρά η διαφορά της ψήφου στις Ευρωεκλογές, μεταξύ επαρχίας και αγροτικών περιοχών και μεγάλων αστικών κέντρων. Στο Παρίσι, κυρίως, δεν έχει καθόλου μεγάλο ποσοστό το κόμμα της Λεπέν. Είναι, λοιπόν, σαφές, ότι υπάρχει μία διαφορά. Η οποία και δείχνει παλιότερες αντιθέσεις για το πώς, παρά όλη την πολιτική αποκέντρωσης, όπως τη λέμε, η Γαλλία είναι μία χώρα “παρισοκεντρική”. Η αντίθεση που υπάρχει στην επαρχία και σε αγροτικές και πρώην βιομηχανοποιημένες περιοχές που αποβιομηχανοποιήθηκαν είναι μεγάλη. Ο πατέρας Λεπέν “μπήκε” σε αυτές τις αποβιομηχανοποιημένες περιοχές (όπως είναι της βόρειας Γαλλίας, προς το Βέλγιο), που κάποτε είχαν τους περίφημους αριστερούς συνδικαλισμένους εργάτες και, στη συνέχεια, έπεσε μεγάλη ανεργία, και προσπάθησε να προσβάλλει αυτή την αίσθηση του “ανήκειν” της εκεί εργατικής τάξης. Αυτή τη στιγμή, σε αυτές τις περιοχές, έχουμε πόλεις με επικράτηση 40% και 50% Μαρίν Λεπέν. Αυτό συμβαίνει και στη Νότια Γαλλία, η οποία είναι πολύ συντηρητικών αρχών».

«Καταλήγω πως αυτή η μάχη της πάρα πολύ αντιδραστικής Γαλλίας και των προοδευτικών ιδεών κρατάει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, δεν είναι αποκλειστικά πολιτική και κομματική», συμπεραίνει ο ίδιος και επισημαίνει πως, «πρέπει να πούμε και για το θέμα των θεσμών». Ο κ. Γραικός εξηγεί ότι, «η Αριστερά εδώ και αρκετό καιρό ζητά να φύγει η Πέμπτη Δημοκρατία και να περάσουμε στην Έκτη. Ζητά, δηλαδή, μη προεδροκεντρικό πολίτευμα. Στη Γαλλία, ο πρόεδρος είναι αυτός που μετέχει, για παράδειγμα, στη Σύνοδο Κορυφής στην Ευρώπη, όχι ο πρωθυπουργός. Συμμετέχει στην εκτελεστική εξουσία, είναι αρχηγός του στρατού και επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής. Υπάρχει Γερουσία και Βουλή. Η Γερουσία έχει έμμεση εκλογή. Η διάλυση της Εθνοσυνέλευσης προ ημερών από τον Μακρόν δεν σημαίνει και διάλυση της Γερουσίας». Αυτό, όπως επισημαίνει ο κ. Γραικός, σημαίνει πως, ακόμα κι αν επικρατήσει μία ακροδεξιά πλειοψηφία στη Βουλή, «ένα νομοσχέδιο θα συζητείται και θα ψηφίζεται στη Βουλή, θα περνάει για τροπολογίες και για επικύρωση στη Γερουσία και ξαναέρχεται στη Βουλή».

Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους με αίτημα τη συμφωνία των προοδευτικών δυνάμεων

Για το «θρίλερ» μετά την εξαγγελία Μακρόν για πρόωρες εκλογές στις 30 Ιουνίου και 7 Ιουλίου ο κ. Γραικός σημειώνει ότι είναι, «πολύ δραματική η εξελιξη της Τετάρτης (12/06). Η συμφωνία του επικεφαλής της δεξιάς, Ερίκ Τσιοτί, με το κόμμα της Λεπέν για μετεκλογική συνεργασία. Αυτό δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα στη χώρα, γιατί καταστρέφει την έννοια του δημοκρατικού τόξου. Ακόμα και όταν, μετά τον πόλεμο, ο ντε Γκωλ ετέθη επικεφαλής της συντηρητικής παράταξης, είχε υπάρξει πριν επικεφαλής της Αντίστασης στο Λονδίνο. Για τη Γαλλία έχουμε κάτι πρωτόγνωρο. Η δεξιά ποτέ στο παρελθόν δεν είχε συνεργαστεί επίσημα με την ακροδεξιά. Ακόμα κι αν στα επιμέρους μπορεί να ψήφιζαν κάποιες ίδιες θέσεις, στη Βουλή ή αλλού». Ο κ. Γραικός επισημαίνει ότι, η ειδοποιός διαφορά, σε αυτές τις εκλογές, είναι ότι η συμφωνία του Νέου Λαϊκού Μετώπου έγινε την ίδια στιγμή που υπήρχαν λαϊκές αντιδράσεις – διαδηλώσεις στο Παρίσι και σε άλλες πόλεις με αίτημα ακριβώς αυτή τη συσπείρωση. Για πρώτη φορά δεν έγινε μία συμφωνία κεκλεισμένων των θυρών, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους με το αίτημα αυτό.

Η επόμενη μέρα

Πώς βλέπει ο ίδιος την επόμενη μέρα; «είναι τρομερό, υπάρχουν κάποιες αντιδράσεις για τις προεκλογικές συμφωνίες της Αριστεράς, αυτού που λέμε Νέο Λαϊκό Μέτωπο. Ότι αυτές είναι συμφωνίες δωματίων, πόσες έδρες θα πάρει ο καθένας κλπ. Μην ξεχνάτε ότι, στις βουλευτικές εκλογές εδώ, το σύστημα είναι μόνο μονοεδρικές περιφέρειες, με δύο γύρους, είναι κατά κάποιον τροπο πλειψηφικό. Το θέμα είναι εάν οι ψηφοφόροι που θα έχουν κάποιες αντιδράσεις με τον ενωτικό υποψήφιο, θα ακολουθήσουν την απόφαση των ηγεσιών. Μπροστά στον κίνδυνο της επικράτησης Λεπέν στη Βουλή, πιθανώς η συσπείρωση να είναι ακόμα μεγαλύτερη. Στις προηγούμενες εκλογές χάσαμε έδρες από την Ενωμένη Αριστερά γιατί ο υποψήφιος δεν είχε καμία τοπική γείωση με τον κόσμο. Στη δική μου γειτονιά, κοντά στη Βαστίλλη, είχαμε υποψήφια μία καλή θεωρητικό του φύλου η οποία, όμως, δεν είχε καμία σχέση με τον κόσμο εδώ και βγήκε ο υποψήφιος από το κόμμα του Μακρόν, ενώ είναι μία αριστερή γειτονιά». Δεν έγιναν, όμως, λάθη και από τη μεριά των προοδευτικών δυνάμεων; «Ήταν Μάλλον λάθος η μη κάθοδος ενωτικά στις ευρωεκλογές γιατί, άμα βάλουμε όλες τις όλες τις αριστερές ψήφους μαζί δε νομίζω ότι έχουν τόσο χαμηλά ποσοστά. Μάλλον καλά πήγε η Αριστερά», καταλήγει ο Νίκος Γραικός.