Βολιβία: Σε τεντωμένο σχοινί μετά την απόπειρα πραξικοπήματος: Οι κρίσεις που έφεραν εντάσεις και η αβεβαιότητα για το μέλλον

Σε κατάσταση συναγερμού βρίσκεται από την Τετάρτη (26/7) η Βολιβία έπειτα από την απόπειρα πραξικοπήματος κατά του προέδρου Λουίς Άρσε από μια μερίδα στρατιωτικών δυνάμεων υπό τις εντολές του αποπεμφθέντος αρχηγού του στρατού Χουάν Χοσέ Σούνιγα.

Μετά από ώρες αγωνίας η κατάσταση δείχνει να εξομαλύνεται με τον πρόεδρο Άρσε να δηλώνει «θα καταστείλουμε τις αντισυνταγματικές ορέξεις τους», καλώντας τους πολίτες να κινητοποιηθούν.

Οι αντίπαλοι του Άρσε αποκήρυξαν την απόπειρα πραξικοπήματος

Τεθωρακισμένα οχήματα εμβόλισαν τις πόρτες του κυβερνητικού παλατιού της Βολιβίας την Τετάρτη, καθώς ο πρόεδρος δήλωσε ότι η χώρα του αντιμετωπίζει μια προφανή απόπειρα πραξικοπήματος.

Για πολλούς αναλυτές, η απόπειρα πραξικοπήματος ήταν το αποκορύφωμα των εντάσεων που κυοφορούνται στη Βολιβία εδώ και μήνες, με τους διαδηλωτές να συρρέουν στην πρωτεύουσα της χώρας εν μέσω σοβαρής οικονομικής κρίσης και καθώς δύο πολιτικοί τιτάνες μάχονται για τον έλεγχο του κυβερνώντος κόμματος.

Ταυτόχρονα, η προσπάθεια κατάληψης του κυβερνητικού μεγάρου φάνηκε να μην έχει ουσιαστική υποστήριξη. Ακόμη και οι αντίπαλοι του Άρσε έκλεισαν γρήγορα τις γραμμές τους για να υπερασπιστούν τη δημοκρατία και να αποκηρύξουν την απόπειρα πραξικοπήματος.

Πώς «σταμάτησε» το πραξικόπημα

Στην απόπειρα πραξικοπήματος φαίνεται ότι πρωτοστάτησε ο γενικός διοικητής του στρατού Χουάν Χοσέ Σούνιγα, ο οποίος δήλωσε στους δημοσιογράφους που συγκεντρώθηκαν στην πλατεία έξω από το παλάτι ότι «σίγουρα σύντομα θα υπάρξει νέο υπουργικό συμβούλιο- η χώρα μας, το κράτος μας δεν μπορεί να συνεχίσει έτσι». Είχε προσθέσει όμως ότι αναγνωρίζει τον Άρτσε ως αρχιστράτηγο «προς το παρόν».

Ο Σούνιγα δεν είπε ρητά αν είναι ο ηγέτης της απόπειρας πραξικοπήματος, αλλά στο προεδρικό μέγαρο, με κρότους να αντηχούν πίσω του, είπε ότι ο στρατός προσπαθεί να «αποκαταστήσει τη δημοκρατία και να απελευθερώσει τους πολιτικούς μας κρατούμενους». Ο Άρτσε τον διέταξε να αποσύρει τους στρατιώτες του, λέγοντας ότι δεν θα επέτρεπε την ανυπακοή. Αργότερα, απομάκρυνε επίσημα τον Σούνιγα από τη θέση του.

Οι αιτίες των εντάσεων

Οι Βολιβιανοί υποφέρουν ολοένα και περισσότερο από τους «πόνους» της αργής ανάπτυξης, την άνοδο του πληθωρισμού και της έλλειψης δολαρίων. Μια έντονη αλλαγή σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία που κάποιοι αποκαλούσαν «οικονομικό θαύμα».

Η οικονομία της χώρας αναπτυσσόταν με ρυθμό άνω του 4% σχεδόν κάθε χρόνο στη δεκαετία του 2010, μέχρι που έπεσε στην άβυσσο με την πανδημία του κορονοϊού. Αλλά τα προβλήματα άρχισαν νωρίτερα, το 2014, όταν οι τιμές των εμπορευμάτων έπεσαν και η κυβέρνηση βύθισε τα συναλλαγματικά της αποθέματα για να στηρίξει τις δαπάνες. Στη συνέχεια χρησιμοποίησε τα αποθέματα χρυσού της και πούλησε ακόμη και ομόλογα σε δολάρια σε τοπικό επίπεδο.

Ο Άρσε ήταν υπουργός Οικονομικών σχεδόν καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας της ισχυρής ανάπτυξης, υπό τον αριστερό πρόεδρο-σύμβολο Έβο Μοράλες. Αναλαμβάνοντας ο ίδιος την προεδρία το 2020, αντιμετώπισε έναν ζοφερό οικονομικό απολογισμό από την πανδημία. Η μειωμένη παραγωγή φυσικού αερίου σφράγισε το τέλος του οικονομικού μοντέλου της Βολιβίας που έσπασε τον προϋπολογισμό. Σήμερα, έχει εξαντληθεί. Παλεύοντας να εισαγάγει καύσιμα, ουρές αυτοκινήτων απομακρύνονται από τα βενζινάδικα που έχουν μείνει χωρίς καύσιμα.

Πολιτικές συγκρούσεις

Φέτος το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει ανάπτυξη μόλις 1,6%. Εκτός από την πτώση της πανδημίας το 2020, αυτή θα είναι η πιο αργή ανάπτυξη της Βολιβίας τα τελευταία 25 χρόνια.

Με φόντο αυτή την οικονομική απόγνωση, ο πρόεδρος Άρτσε και ο πρώην ηγέτης Μοράλες έχουν συγκρουστεί σε μια πολιτική διαμάχη που έχει παραλύσει τις προσπάθειες της κυβέρνησης να την αντιμετωπίσει. Για παράδειγμα, οι σύμμαχοι του Μοράλες στο Κογκρέσο ματαίωναν σταθερά τις προσπάθειες του Άρσε να αναλάβει χρέος για να ανακουφιστεί από την πίεση.

Επαναλαμβανόμενος κύκλος συγκρούσεων

Η Βολιβία είχε περισσότερες από 190 απόπειρες πραξικοπήματος και επαναστάσεις από την ανεξαρτησία της το 1825, σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο συγκρούσεων μεταξύ των πολιτικών ελίτ στις αστικές περιοχές και των στερημένων δικαιωμάτων που κινητοποιήθηκαν από τους αγροτικούς τομείς.

Αυτή δεν είναι η πρώτη απόπειρα πραξικοπήματος τα τελευταία χρόνια. Το 2019, ο Μοράλες, ο τότε πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας, διεκδίκησε μια αντισυνταγματική τρίτη θητεία. Κέρδισε μια αμφισβητούμενη ψηφοφορία που μαστιζόταν από ισχυρισμούς για νοθεία, προκαλώντας μαζικές διαδηλώσεις που προκάλεσαν 36 θανάτους και ώθησαν τον Μοράλες να παραιτηθεί και να εγκαταλείψει τη χώρα.

Μια προσωρινή κυβέρνηση της δεξιάς αντιπολίτευσης ανέλαβε τον έλεγχο, με επικεφαλής τον Ζανίν Άνιες και το Κίνημα Σοσιαλισμού του Μοράλες, γνωστό με το ισπανικό ακρωνύμιο MAS, το αποκάλεσε πραξικόπημα.

Ο Άρτσε, ο επιλεγμένος διάδοχος του Μοράλες, κέρδισε τις εκλογές υποσχόμενος να αποκαταστήσει την ευημερία στη Βολιβία, που κάποτε ήταν η κύρια πηγή φυσικού αερίου της Λατινικής Αμερικής.

Η πολιτική δύναμη του Άρσε

Ο Μοράλες, ο οποίος απολαμβάνει την υποστήριξη από τους αγρότες και τους συνδικαλιστές, προφανώς δεν αρκέστηκε να αφήσει τον Άρσε να διεκδικήσει την επανεκλογή του χωρίς αντίπαλο. Αφού επέστρεψε από την εξορία, ο χαρισματικός λαϊκιστής ανακοίνωσε πέρυσι τα σχέδιά του να κατέβει στις προεδρικές εκλογές του 2025, πυροδοτώντας μια σκληρή μάχη για τον έλεγχο ενός διασπασμένου MAS.

Ο καθένας προσπαθεί να αυξήσει την υποστήριξη για τον εαυτό του - και να υπονομεύσει τον πρώην σύμμαχό του. Αυτός ο πολιτικός αγώνας έχει παραλύσει τις κυβερνητικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της βαθύτερης οικονομικής απόγνωσης και οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η κοινωνική αναταραχή θα μπορούσε να είναι εκρηκτική.

«Ο Άρσε δεν έχει το χάρισμα, τις πολιτικές ικανότητες και την κληρονομιά του Έβο. Αλλά ελέγχει τον κρατικό μηχανισμό», δήλωσε ο Μπέντζαμιν Γκένταν, διευθυντής του Προγράμματος Λατινικής Αμερικής στο Κέντρο Ουίλσον που εδρεύει στην Ουάσιγκτον. «Κανονικά, οι επερχόμενες εκλογές θα λειτουργούσαν ως βαλβίδα πίεσης. Αλλά με την υποψηφιότητα του Έβο να βρίσκεται στον αέρα, την αντιπολίτευση διχασμένη και την οικονομία σε σύγχυση, η Βολιβία είναι ξεκάθαρα στα άκρα».