Τι συμβαίνει όταν τουρίστες επισκέπτονται τους τόπους της καταστροφής στην Ουκρανία

Πριν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία, οι επισκέπτες από το εξωτερικό ταξίδευαν συχνά για να δουν το Τσερνόμπιλ, τον πυρηνικό σταθμό παραγωγής ενέργειας που καταστράφηκε το 1986.

Μετά την κυκλοφορία της σειράς του HBO «Chernobyl» το 2019, αριθμός ρεκόρ επισκεπτών κατέκλυσε την απαγορευμένη ζώνη γύρω από την εγκαταλελειμμένη πόλη Πριπιάτ, στην οποία διέμεναν οι εργαζόμενοι του εργοστασίου.

Τότε, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι υπέγραψε διάταγμα για να ανοίξει τον δρόμο για περισσότερους τουρίστες. Σχεδιάστηκαν νέες χερσαίες, θαλάσσιες και αεροπορικές διαδρομές. Αναπτύχθηκαν μουσεία. Ένα νέο σύγχρονο ξενοδοχείο ήταν στα σκαριά. Μέχρι το 2025 αναμένονταν έως και ένα εκατομμύριο τουρίστες ετησίως. Όμως, ξέσπασε ο πόλεμος και όλα άλλαξαν.

Παρά τον πόλεμο, ταξιδιώτες πηγαίνουν για να μάθουν την αλήθεια

Η Ρωσία επιτέθηκε και το Τσερνόμπιλ, για λίγο, έγινε η πρώτη γραμμή του μετώπου, καθώς τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν την απαγορευμένη ζώνη, κατέστρεψαν τις υποδομές και έσκαψαν χαρακώματα στο ραδιενεργό χώμα του διαβόητου Κόκκινου Δάσους, όπου τα ετοιμοθάνατα δέντρα πήραν το χρώμα της σκουριάς μετά τη μόλυνσή τους από το ραδιενεργό νέφος.

Η περιοχή έχει πλέον απελευθερωθεί, αλλά οι μάχες συνεχίζονται κατά μήκος των γραμμών του μετώπου. Ως επί το πλείστον, μόνο οι επίσημες αντιπροσωπείες και το στρατιωτικό προσωπικό έχουν επί του παρόντος πρόσβαση στην αποκλεισμένη ζώνη.

Αλλά ενώ οι μάχες μαίνονται στα νότια, ανατολικά και βόρεια της Ουκρανίας, ταξιδιώτες εξακολουθούν να κατευθύνονται προς τη χώρα, ελκυόμενοι από τα σημάδια του πολέμου που είναι ακόμη νωπά.

Στη Horenka, ένα προάστιο βορειοδυτικά του Κιέβου, οι πολυκατοικίες με τα γκρίζα διαμερίσματα είναι εγκαταλελειμμένες, ενώ τα σπασμένα παράθυρα και οι ζημιές από τις ρωσικές οβίδες είναι ένα συνηθισμένο θέαμα -απομεινάρι κάποιων από τις χειρότερες ρωσικές θηριωδίες κατά τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Η μετάβαση στην περιοχή ήταν κάποτε αδιανόητη. Αλλά τώρα έχει γίνει ένας από τους προορισμούς των ξεναγήσεων στις πόλεις της περιοχής του Κιέβου που δείχνουν στους επισκέπτες την καταστροφή και τη φρίκη του πολέμου.

«Ήμασταν πολύ εναντίον τέτοιων εκδρομών κατά τους πρώτους μήνες, κατά τον πρώτο χρόνο του πολέμου», δήλωσε η Μαριάνα Ολέσκιβ, επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Τουριστικής Ανάπτυξης της Ουκρανίας. «Ήταν μια μάλλον τραυματική εμπειρία για όλους τους κατοίκους».

«Αλλά τώρα βλέπουμε ήδη μια σημαντική αλλαγή. Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να μάθει ο κόσμος για τον ηρωισμό των Ουκρανών, από τη μία πλευρά και τα εγκλήματα των Ρώσων, από την άλλη», είπε η ίδια.

«Άνθρωποι από όλο τον κόσμο έρχονται να δουν το σπίτι μας και τις συνέπειες του πολέμου»

Ο τουρίστας Laborde και ο ξεναγός Moiseiv ξεκινούν την ξενάγηση στη Horenka. Στεκούμενος όχι πολύ μακριά από μια από τις ερειπωμένες πολυκατοικίες, με την είσοδό της καλυμμένη με κόκκινη ταινία και την αυλή της να επιθεωρείται από μια ομάδα αποναρκοθέτησης, ο Moiseiv διηγείται πώς οι Ρώσοι στρατιώτες κατέφθασαν εκεί στις 24 Φεβρουαρίου του 2022 και προχώρησαν προς τις μεγάλες πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας.

Περιγράφει τι συνέβη στα κοντινά χωριά Horenka, Bucha, Irpin και Borodianka.

Η ιστορία διακόπτεται ξαφνικά από έναν κάτοικο που είχε κρυφτεί στο υπόγειο του κτιρίου τις πρώτες μέρες του πολέμου. Το διαμέρισμα του Ivan Bilotserkivets καταστράφηκε, αλλά ο ίδιος και όλοι οι γείτονές του δεν έπαθαν τίποτα.

«Σε γενικές γραμμές, βλέπω θετικά το γεγονός ότι άνθρωποι από όλο τον κόσμο έρχονται να δουν το σπίτι μας και τις συνέπειες του πολέμου», λέει ο Bilotserkivets. «Επηρεάζει την αντίληψή τους για τον πόλεμο όταν οι άνθρωποι βλέπουν την καταστροφή με τα ίδια τους τα μάτια».

Ο Bilotserkivets λέει ότι έχει μιλήσει με πολλούς από τους επισκέπτες. «Έρχονται και ρωτούν: πείτε μου τι συνέβη εδώ και πώς. Φυσικά, μοιράζομαι την εμπειρία μας. Υπήρχαν άνθρωποι από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βραζιλία, την Πορτογαλία, από πολλές χώρες».

Για τους ντόπιους, το πιο επείγον ζήτημα είναι η αποκατάσταση των σπιτιών τους. Οι ελπίδες για την οποία αναπτερώθηκαν -και στη συνέχεια εξανεμίστηκαν- όταν ο παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνης γκράφιτι Banksy εμφανίστηκε για να ζωγραφίσει μια τοιχογραφία σε έναν από τους τοίχους.

«Ο Banksy ήρθε εδώ αρκετές φορές και του σερβίραμε μπορς και ντόνατς», λέει ο Bilotserkivets. «Σκεφτήκαμε ότι αυτό θα συνέβαλε με κάποιο τρόπο στην ταχύτερη ανοικοδόμηση. Αλλά λόγω των σχεδίων του, συνέβη το αντίθετο. Τώρα περιμένουμε μια απόφαση για το τι θα γίνει με αυτά, αν θα αφαιρεθούν».

Η ανοικοδόμηση δεν μπορεί να ξεκινήσει πριν ληφθεί αυτή η απόφαση, είπε.

«Ατελείωτο νεκροταφείο»

Λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά βρίσκεται μια άλλη τοποθεσία της ξενάγησης, η οποία συνδέει την ιστορία της προστασίας του Κιέβου από τον ναζιστικό στρατό κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου με την ιστορία της επιβίωσης μιας ουκρανικής οικογένειας κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής το 2022. Ο Moiseiv δείχνει στον Laborde ένα τμήμα μιας τσιμεντένιας οχύρωσης που αποτελούσε μέρος της άμυνας του σοβιετικού στρατού τη δεκαετία του 1940.

Σχεδόν 80 χρόνια αργότερα, η ακατέργαστη τσιμεντένια κατασκευή έγινε καταφύγιο για μια οικογένεια για δύο εβδομάδες κατά τη διάρκεια των σφοδρών βομβαρδισμών. Οι δύο άνδρες μπήκαν στις οχυρώσεις.

Ο Moiseiv λέει στον Laborde τι συνέβη σε κάθε έναν από τους οικισμούς, πώς το έδαφος επηρέασε τη ρωσική επίθεση. Ο ουκρανικός στρατός ανατίναξε γέφυρες για να σταματήσει τη ρωσική προέλαση, εξηγεί, αλλά αυτό δυσκόλεψε τους ανθρώπους να απομακρυνθούν γρήγορα καθώς ο στρατός εισβολής πλησίαζε.

«Ειλικρινά, είναι εξαιρετικά δυσάρεστο και δύσκολο για μένα να βρίσκομαι εδώ. Επειδή κινούμαστε μέσα σε ένα ατελείωτο νεκροταφείο», λέει ο Moiseiv.

Ο Moiseiv λέει ότι προσπαθεί να δείξει τον ανθρώπινο πόνο με προσωποποιημένο τρόπο στις περιοδείες του - κατεστραμμένα σπίτια, τρύπες στους φράχτες των κατοίκων. «Γνωρίζουμε τα ονόματά τους και ξέρουμε τι έκαναν κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών».

«Τέτοιες εκδρομές είναι ιδιαίτερα αναγκαίες, ώστε η Ευρώπη και όλος ο κόσμος να μας βοηθήσουν περισσότερο τώρα, ώστε να μπορέσουμε να επιβιώσουμε από αυτόν τον σκληρό και απολύτως απάνθρωπο αγώνα», λέει.

«Το Κίεβο δεν είναι Κίεβο»

Η Yulia Bevzenko διεξάγει επίσης ξεναγήσει στο Κίεβο για Ουκρανούς και ξένους εδώ και 10 χρόνια. Μεταξύ των πελατών της από την αρχή του πολέμου ήταν διάσημοι αστέρες και σκηνοθέτες του κινηματογράφου, πολιτικοί, ξένοι πρεσβευτές και εθελοντές. Ανέπτυξε τη διαδρομή της «Το Κίεβο δεν είναι Κίεβο» για να δείξει πώς ζει η πρωτεύουσα κατά τη διάρκεια του πολέμου.

«Η ξενάγηση δεν έχει να κάνει με την ψυχαγωγία, είναι μια καθηλωτική ξενάγηση», είπε. «Δεν προσπαθούμε να αποσπάσουμε την προσοχή τους από τον πόλεμο. Προσπαθούμε να τους βυθίσουμε σε αυτόν».

Πριν από την έναρξη του πολέμου η Bevzenko πραγματοποιούσε περίπου τέσσερις ξεναγήσεις για τους επισκέπτες την εβδομάδα. Το 2022, έκανε τέσσερις ή πέντε ξεναγήσεις στα αγγλικά κατά τη διάρκεια ολόκληρου του έτους και οι επισκέπτες δεν ήταν τουρίστες με την πραγματική έννοια του όρου.

Ενώ πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, προειδοποιούν σήμερα για κάθε ταξίδι στην Ουκρανία, φαίνεται ότι η προθυμία να ανακαλύψουν την πραγματικότητα της σύγκρουσης συνεχίζει να προσελκύει επισκέπτες πέρα από τα σύνορά της.

Και με το βλέμμα στραμμένο στο μεταπολεμικό μέλλον, η Mariana Oleskiv, επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Τουριστικής Ανάπτυξης, λέει ότι ελπίζει ότι οι ταξιδιώτες θα μπορέσουν μια μέρα να επιστρέψουν στο Τσερνόμπιλ. Αλλά, προσθέτει, οι πρόσφατες εμπειρίες της Ουκρανίας από τις συγκρούσεις πρέπει να παραμείνουν στο επίκεντρο κάθε ταξιδιωτικής εμπειρίας.