Φωτογραφία της Χρονιάς: Η εικόνα της μικρής Γιαλένα συγκλονίζει, η ίδια όχι

Στις 12 Ιουνίου 2018 η Σάντρα Σάντσεζ και η κόρη της Γιαλένα έφτασαν στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό για να ζητήσουν άσυλο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αφού διέσχιζαν επί ένα μήνα όλη την Κεντρική Αμερική. Ο συνοριοφύλακες τις σταματούν και επιβάλουν σωματικό έλεγχο στη Σάντρα. Άμεσα, η μικρή Γιαλένα βάζει τα κλάματα, βλέποντας τους ένστολους με τα όπλα να περιεργάζονται τη μητέρα της.

Ο Τζον Μουρ είχε μόλις λίγα δευτερόλεπτα στη διάθεσή του για να τραβήξει τη φωτογραφία που έκανε τον γύρο του κόσμου, ενέτεινε την κριτική στην πολιτική «μηδενικής ανοχής» του Ντόναλντ Τραμπ στο μεταναστευτικό και χάρισε στον φωτογράφο το βραβείο για τη «Φωτογραφία της Χρονιάς» στη διοργάνωση «World Press Photo». Όμως η Γιαλένα, της οποίας η εικόνα να υφίσταται σε αυτή την τρυφερή ηλικία ψυχολογική βία από δυνάμεις καταστολής συγκλονίζοντας τον κόσμο, δεν είναι η πρώτη και δεν είναι η μόνη. 

Όπως αναφέρει το περιοδικό Time, από το 2017 που άρχισαν να φτάνουν τα πρώτα καραβάνια μεταναστών στα σύνορα των ΗΠΑ, έχουν καταγραφεί δεκάδες χιλιάδες υποθέσεις διάσπασης οικογενειών. Ενδεικτικό είναι ότι, σύμφωνα με τις τελευταίες ανακοινώσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση χρειάζεται περίπου δύο χρόνια για να ελέγξει τις σχεδόν 47.000 υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται υπό κυβερνητική εποπτεία από την 1η Ιουλίου 2017 έως τις 25 Ιουνίου 2018. Παράλληλα, μόνο από τον Ιούνιο έως τον Φεβρουάριο, τα κυβερνητικά στατιστικά αναφέρουν ότι έχουν καταγραφεί 250 νέες υποθέσεις χωρισμού γονέων από τα παιδιά τους. Ο αριθμός αυτός υπολογίζεται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος, αν ληφθεί υπόψη ότι δεν καταγράφονται οι περιπτώσεις που συγγενείς δευτέρου βαθμού (παππούδες, θείοι, αδέρφια) φέρουν κάποιον ανήλικο μαζί τους. 

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που μια φωτογραφία με θέμα την προσφυγική - μεταναστευτική κρίση σε όλο τον κόσμο κατακτά ένα βραβείο, διακρίνεται δηλαδή για το πρόβλημα που καταγράφει και το συναίσθημα που προκύπτει αντικρίζοντάς την. Μια αντίστοιχη περίπτωση ήταν και ο Έλληνας φωτορεπόρτερ Γιάννης Μπεχράκης, του οποίου η φωτογραφία από την Ειδομένη με τον πατέρα, που σαν άλλος υπερήρωας έσφιγγε και προστατάτευε το παιδί του στην αγκαλιά του, είχε βραβευτεί με Πούλιτζερ. 

Τόσο η περίπτωση του Μουρ όσο και η περίπτωση του Μπεχράκη αποδεικνύουν πως η παγκόσμια κοινή γνώμη ενδιαφέρεται για ιστορίες των ανθρώπων πίσω από το Προσφυγικό και πως συγκινείται από φωτογραφίες που αποτυπώνουν το δράμα των προσφύγων. Ο Έλληνας φωτορεπόρτερ, όταν λάμβανε το βραβείο Πούλιτζερ είχε δηλώσει: «Η αποστολή μου είναι να σας αφηγηθώ την ιστορία, ώστε εσείς να αποφασίσετε τι θέλετε να κάνετε. Η αποστολή μου είναι να εξασφαλίσω ότι κανείς δεν θα μπορεί να πει: "δεν γνώριζα"». Ναι, γνωρίζουμε. Κανείς, πράγματι, δεν μπορεί να πει ότι δεν ξέρει. Κι ύστερα; 

Οι μεγάλες δυνάμεις της Δύσης φροντίζουν διαχρονικά να δημιουργούν όλες εκείνες τις συνθήκες που κάνουν τους ανθρώπους να ξεπατρίζονται κι ύστερα τους εγκλωβίζουν σε έναν φαύλο κύκλο γραφειοκρατίας, στρατοπέδων συγκέντρωσης, ρατσιστικών επιθέσεων, κακομεταχείρισης. Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται κατά καιρούς, εξάλλου, αποτυπώνουν τα παραπάνω με απόλυτη ακρίβεια. Και, κάπως έτσι, οι πρόσφυγες θα είναι για πάντα οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» της Γης. «Ελεύθεροι» γιατί επέλεξαν να διεκδικήσουν τη ζωή, κόντρα στον θάνατο, τους πολέμους και τις διώξεις που αντιμετωπίζουν στη χώρα τους, με όποιο αντάλλαγμα. «Πολιορκημένοι» γιατί πουθενά δεν τους θέλουν με την φυσική τους παρουσία, αντιμετωπίζονται ως οι «παρίες» των χωρών που προστρέχουν για ανθρωπιά και αλληλεγγύη. Οι φωτογραφίες τους συγκλονίζουν, οι ίδιοι όχι.