Ένα πιο τακτοποιημένο ψυγείο: Δύο Ιάπωνες ερευνητές «τα βάζουν» με τη σπατάλη τροφίμων και μοιράζονται μια απλή μέθοδο για την καταπολέμησή της

Σάς έχει τύχει ποτέ, το άνοιγμα της πόρτας του ψυγείου να σάς προκαλεί στρες; Ίσως, μέσα στην πληθώρα βάζων με μαρμελάδες, πίκλες, αλείμματα και μισοάδεια καρυκεύματα, να δυσκολευτήκατε να βρείτε κάτι να φάτε. Μπορεί, επίσης, να μην ήσασταν σίγουροι, σε ποια από τα τυλιγμένα με αλουμινόχαρτο υπολείμματα προηγούμενων γευμάτων, να δώσετε προτεραιότητα. Μπορεί, πάλι, να βρήκατε κάποιο δοχείο ξεχασμένο μετά από τόσο καιρό, που απλώς το πετάξατε όλο, όπως ήταν, στα σκουπίδια.

Αν κάτι από όλα αυτά ακούγεται οικείο, αυτό συμβαίνει γιατί δεν είστε μόνοι. «Αρκετά συχνά, το φαγητό χαλάει και τελικά πετάγεται, είναι απλώς γιατί το ξεχνάμε στο ψυγείο και, όταν πια βρεθεί, είναι αργά», εξηγεί στο BBC ο ερευνητής διαχείρισης αποβλήτων στο Πανεπιστήμιο Teikyo στο Τόκιο, Kohei Watanabe. Και πράγματι, η σπατάλη τροφής από τα νοικοκυριά είναι παγκόσμιο πρόβλημα με συγκλονιστικές διαστάσεις. Στη Βρετανία, περίπου το 60% του συνόλου της πεταμένης τροφής προέρχεται από σπίτια. Στις ΗΠΑ, το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ 40% - 50%. Και στην Ιαπωνία, τα στατιστικά είναι παρόμοια. Το 2021, περίπου το 47% των 5,2 εκατομμυρίων τόνων βρώσιμων απορριμμάτων προέρχονταν από ιδιωτικές κουζίνες.

Οι λόγοι για τη σπατάλη ποικίλλουν, ωστόσο, σε όλους τους πολιτισμούς και τις γεωγραφικές περιοχές, υπάρχουν κάποιοι κοινοί «ένοχοι». Μεταξύ των «ενόχων» είναι και τα τρόφιμα που «χάνονται» μέσα στα ψυγεία των σπιτιών μας, οι καταναλωτές που παρερμηνεύουν τη σημασία των ετικετών ημερομηνίας λήξης, οι παρορμητικές αγορές και ο κακός προγραμματισμός στα ψώνια αλλά και η γενική έλλειψη ευαισθητοποίησης σχετικά με την ανάγκη μείωσης της σπατάλης στα τρόφιμα.

Σχεδόν όλες οι χώρες γνωρίζουν αυτά τα προβλήματα. Πολλές προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν. Η Ιαπωνία, όμως, επειδή εισάγει τα δύο τρίτα των τροφίμων που καταναλώνει, αντιμετωπίζει ακόμα μεγαλύτερες πιέσεις για την εξεύρεση λύσεων καθώς, το κόστος της σπατάλης είναι ενισχυμένο- από οικονομική και περιβαλλοντική άποψη. Η ερευνήτρια στη διαχείριση αποβλήτων στο Πανεπιστήμιο Taisho στο Τόκιο, Tomoko Okayama, τονίζει πως, «δεν είναι καλή ιδέα να εισάγουμε περισσότερα τρόφιμα από όσα χρειαζόμαστε και στη συνέχεια να πετάμε πολλά από αυτά».

Η Okayama και ο Watanabe, ως δύο από τους κορυφαίους ερευνητές της Ιαπωνίας στον τομέα της σπατάλης τροφίμων, διερευνούν τους βασικούς παράγοντες που έχουν σαν αποτέλεσμα τα τρόφιμα να καταλήγουν στους κάδους απορριμάτων των ιαπωνικών νοικοκυριών και, στη συνέχεια, προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τα ευρήματά τους προκειένου να σχεδιάσουν παρεμβάσεις βασισμένες στα πραγματικά στοιχεία. Το τελευταίο τους project αφορά την εφαρμογή τεχνικών τακτοποίησης των ραφιών του ψυγείου καθώς, σύμφωνα με τα ευρήματά τους, η ακαταστασία εκεί είναι μία από τις κύριες πηγές απώλειας. «Αν μπορούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να διαχειριστούν τα ψυγεία τους, μπορεί να σταματήσουν να ξεχνούν την ύπαρξη τροφίμων μέσα σε αυτά», σημειώνει ο Okayama.

Από τα ράφια του ψυγείου στον κάδο απορριμάτων

Το 2018, ο ίδιος διεξήγαγε μια έρευνα σε περισσότερους από 500 κατοίκους του Τόκιο. Σκοπός του ήταν να διερευνήσει τους λόγους για τους οποίους τα τρόφιμα πετιούνται. Οι ερωτηθέντες, όπως ήταν αναμενόμενο, πολλές φορές υπέθεσαν ότι τα νωπά τρόφιμα στα ψυγεία τους είχαν χαλάσει ή ότι, τα επεξεργασμένα τρόφιμα, δεν είχαν πλέον ευχάριστη γεύση. Μερικές φορές, είχαν απλώς ξεχάσει ότι βρίσκονταν στο ψυγείο τους. Ωστόσο, ο ερευνητής, εντόπισε μία σημαντική πηγή σύγχυσης που συχνά οδηγεί στη σπατάλη: πολλοί άνθρωποι πετούσαν τα τρόφιμά τους ακριβώς στην αναγραφόμενη ημερομηνία λήξης τους.

Ωστόσο, οι αναγραφόμενες «ημερομηνία λήξης» και «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» δεν είναι το ίδιο πράγμα. Καμία από τις δύο επιγραφές δε σημαίνει ότι, το περιεχόμενο της συσκευασίας δεν είναι πλέον καλό – ειδικά στις περιπτώσις τροφίμων που έχουν υποστεί ζύμωση. «Κάποια στιγμή τα τρόφιμα χαλάνε και δεν είναι ασφαλή προς κατανάλωση. Θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι τα καταναλώνουμε πριν από αυτή τη στιγμή. Ωστόσο ορισμένα είδη, όπως τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση, έχουν καλύτερη γεύση με την ωρίμανση», λέει ο ίδιος. Η ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» αναφέρεται στην ημερομηνία πριν από την οποία ένα προϊόν βρίσκεται στο αποκορύφωμα της νοστιμιάς του. Από την άλλη, η ένδειξη «ημερομηνία λήξης» υποδηλώνει την ημερομηνία που ο κατασκευαστής των τροφίμων μπορεί να εγγυηθεί για την ασφαλή κατανάλωσή τους. Ωστόσο, σε όλο τον κόσμο, οι καταναλωτές τείνουν να συγχέουν τις δύο ενδείξεις. Όπως επισημαίνει ο Watanabe, ακόμη κι αν ένα τρόφιμο έχει υπερβεί την ημερομηνία λήξης, οι παρασκευαστές είναι εξαιρετικά συντηρητικοί στις εκτιμήσεις τους. Ο ίδιος προτείνει, αντί να πετάμε τα προϊόντα με βάση τις δύο ενδείξεις, να χρησιμοποιούμε τις αισθήσεις μας -κυριολεκτικά- για ορισμένα τρόφιμα χαμηλού κινδύνου όπως καρυκεύματα, προϊόντα, αρτοσκευάσματα και τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση,  το γιαούρτι και το τυρί. «Μυρίστε και κοιτάξτε τα. Οι περισσότερες τροφές είναι καλές για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μετά τη λήξη τους», λέει. Ελπίζοντας να μειώσουν αυτή τη σπατάλη, η Okayama και ο Watanabe σκέφτηκαν ότι μια πολυδιάστατη στρατηγική εκπαίδευσης των πολιτών και πρακτικών τακτοποίησης του ψυγείου θα μπορούσε να βοηθήσει.

Τα tips για τη σωστή οργάνωση του ψυγείου

• Δημιουργήστε ένα ράφι ή τμήμα για τα τρόφιμα που πρόκειται να λήξουν σύντομα ή χρησιμοποιήστε ταινία/ αυτοκόλλητα για να τα επισημάνετε.
• Τοποθετήστε τα εν λόγω τρόφιμα σε έναν διαφανή δίσκο ή δοχείο, ώστε να είναι ορατά μόλις ανοίγετε το ψυγείο σας, αντί να σπρώχνονται και να ξεχνιούνται στο πίσω μέρος.
• Ελέγξτε καλά τις αναγραφόμενες ημερομηνίες για λήξη και ανάλωση των τροφίμων. Τσεκάρετε αν αυτά παραμένουν βρώσιμα.
• Εάν καταλήξετε να πετάξετε τρόφιμα, κάντε το με προσοχή.

Προκειμένου να δοκιμάσουν την απήχηση της προσέγγισής τους, οι δύο ερευνητές βρήκαν ευήκοα ώτα γειτονιά Arakawa στο βόρειο Τόκιο. Εκεί, το Τμήμα Περιβάλλοντος και Καθαριότητας της δημοτικής αρχής από το 2008, προωθεί ένα πρόγραμμα με την ονομασία «Επιχείρηση Arakawa Mottainai» (μια κοινή ιαπωνική φράση που εκφράζει τη λύπη για τη σπατάλη). Όλα αυτά τα χρόνια η δημοτική αρχή δοκίμασε πολλές στρατηγικές για την αλλαγή της νοοτροπίας των νοικοκυριών αλλά, όπως επισημαίνει η επικεφαλής υπάλληλος του τμήματος, Yukiko Miyazaki, η αποτελεσματικότητα είναι δύσκολο να μετρηθεί. Οι ερευνητές επικεντρώθηκαν τελικά σε δύο συγκροτήματα διαμερισμάτων στην Arakawa το ένα για την πειραματική παρέμβαση και το άλλο για τον έλεγχο. Αρχικά, Watanabe και Okayama πέρασαν αρκετές ημέρες συλλέγοντας περίπου έναν τόνο απορριμάτων από τα διαμερίσματα. Διαχώρισαν, ζύγισαν και κατέγραψαν όλα τα τρόφιμα που περιέχονταν σε αυτόν.

Βρήκαν κομμάτια από αποφάγια ανακατεμένα με ολόκληρα φρούτα και λαχανικά και ολόκληρες κλειστές συσκευασίες από ζυμαρικά, ψωμί, σνακ, κρέατα, σάλτσες, τόφου, ψάρια, ποτά και μπάλες ρυζιού. Φανταχτερά κουτιά με ανέγγιχτα ή ελάχιστα φαγωμένα μπισκότα, σοκολάτες και άλλα γλυκά ήταν επίσης συχνά ευρήματα μεταξύ των απορριμάτων. Όπως τονίζει η  Okayama, αυτά τα τρόφιμα είχαν «προσφερθεί ως δώρα, αλλά κανείς δεν τα ήθελε». Επίσης μεταξύ των ευρημάτων ήταν σε ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό τρόφιμα που είχαν υποστεί ζύμωση, ιδίως γιαούρτι, γεγονός που δείχνει μια παρανόηση σχετικά με την αλλοίωση. «Τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση είναι ακόμα ζωντανά, οπότε δεν χαλάνε τόσο εύκολα», εξηγεί.

Στη συνέχεια, οι δύο ερευνητές πραγματοποίησαν εθελοντικές συναντήσεις με τους κατοίκους ενός συγκροτήματος διαμερισμάτων ονόματι Sky Heights, προκειμένου να ενημερώσουν για το πρόγραμμα. Αναφέρθηκαν σύντομα στη σπατάλη τροφίμων και μίλησαν για τις ημερομηνίες λήξης. Στη συνέχεια, παρουσίασαν μία σειρά από παρεμβάσεις – μεθόδους, με απότερο σκοπό την κατεύθυνση των πολιτών προς τις θετικές επιλογές συμπεριφοράς, χωρίς, όμως, μεγάλες δεσμεύσεις. Αυτές οι τεχνικές περιλάμβαναν την εξυπνότερη οργάνωση του ψυγείου- την πιο εύκολη μέθοδο που μπροεί να δοκιμάσει κανείς αν επιθυμεί πράγματι να μειώση τη σπατάλη τροφίμων.

Πώς να οργανώσετε κι εσείς το ψυγείο σας

Για αρχή, οι Watanabe και Okayama έδωσαν στους κατοίκους αυτοκόλλητη ταινία με κόκκινες και άσπρες ρίγες. Τους παραίνεσαν να οριοθετήσουν με αυτή ένα τμήμα στοεσωτερικό του ψυγείου τους, στο οποίο θα τοποθετούσαν τα τρόφιμα με σύντομη ημερομηνία λήξης. Μπορούσαν, επίσης, να κολλήσουν την εν λόγω ταινία απευθείας πάνω στις συσκευασίες αυτών των προϊόντων, προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους. Οι κάτοικοι του συγκροτήματος πήραν από τους δύο ερευνητές και διαφανείς, ανοιχτούς πλαστικούς δίσκους, που θα έκαναν τα τρόφιμα που αλλοιώνονται πιο γρήγορα, περισσότερο ορατά άμεσα και εύκολα προσβάσιμα. Οι Watanabe και Okayama μοίρασαν, ακόμα, αυτοκόλλητα που απεικόνιζαν δύο ανθρώπους με τα χέρια τους ενωμένα κάτω από το μήνυμα «Δεν μπορώ να σε φάω. Λυπάμαι πολύ». Ενθάρρυναν τους συμμετέχοντες να τοποθετούν ένα από αυτά τα αυτοκόλλητα σε κάθε τρόφιμο που πετούσαν και να αφιερώσουν ένα λεπτό για να εμπεδώσουν το μήνυμα του αυτοκόλλητου. Όπως λέει ο Okayama, «νομίζω ότι η παρατήρηση είναι πολύ σημαντική».

Οι ερευνητές, δύο εβδομάδες μετά τη συνάντησή τους με τους κατοίκους του Sky Heights, διεξήγαγαν άλλη μια ανάλυση διαλογής απορριμμάτων. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά:, καθώς διαπίστωσαν 10% μείωση των απορριμμάτων τροφίμων στην πειραματική περιοχή και 10% αύξηση των απορριμμάτων τροφίμων στην περιοχή ελέγχου. Συνδυάζοντας τα ευρήματα, ο Watanabe θεωρεί ότι, στην πραγματικότητα, η παρέμβασή τους, επέφερε μείωση της σπατάλης κατά 20%. Όπως εξηγούν και οι δύο, η η αύξηση στην περιοχή ελέγχου θα μπορούσε εν μέρει να εξηγηθεί από το γεγονός ότι ήταν Δεκέμβριος, που είναι η εποχή του hot pot – ενός παραδοσιακού πιάτου που σχεδόν αναπόφευκτα παράγει σκουπίδια.

Το  77% των κατοίκων του Sky Heights δήλωσε ότι χρησιμοποίησε τον πλαστικό δίσκο,  το 18% χρησιμοποίησε τα αυτοκόλλητα και το 13% χρησιμοποίησε την ταινία. Φαίνεται ότι, η απλή συζήτηση που είχαν με τους ερευνητές σχετικά με τη σπατάλη και η ανάδειξη του φαινομένου, αποτέλεσαν σημαντικούς παράγοντες αλλαγής. Σε μία συνάντηση, τον περασμένο Μάρτιο, με 14 από τους κατοίκους του Sky Heights, οι Watanabe και Okayama παρουσίασαν τα αποτελέσματα του «πειράματός» τους. Η 78χρονη Noriko Nozaki, που ήταν από την αρχή παρούσα στο project, υπογράμμισε ότι, η εκστρατεία τους, την έκανε να συνειδητοποιήσει «πράγματα που κανονικά δεν σκέφτεσαι».