Η μικρή αφρικανική χώρα με το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο

Η ανάβαση από τον κεντρικό δρόμο, μέσα από τα βουνά και μέχρι το σπίτι του 79χρονου Matlohang Moloi, είναι ενδεικτική του ότι, το Λεσότο, είναι μία από τις υψηλότερες χώρες του κόσμου.

«Μητέρα, μία μέρα θα ακούσεις ότι έδωσα τέλος στη ζωή μου»

Η μητέρα 10 παιδιών καλωσορίζει τον Andre Lombard του BBC στο περιποιημένο σπίτι της, δείχνοντάς του φωτογραφίες της πολυμελούς οικογένειάς της. Η ίδια, θα μιλήσει στον ανταποκριτή του βρετανικού μέσου για ένα από τα παιδιά της, τον Tlohang που, στα 38 του, έγινε μέρος μιας ζοφερής στατιστικής. Το Λεσότο είναι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο. «Ήταν καλός γιος. Μού είχε για τους αγώνες με την ψυχική του υγεία», εξηγεί η κ. Moloi και υπογραμμίζει πως, «ακόμα και την ημέρα που αυτοκτόνησε, ήρθε και μού είπε, “μητέρα, μία μέρα θα ακούσεις ότι έδωσα τέλος στη ζωή μου”. Ο θάνατός του με πλήγωσε πολύ. Πραγματικά εύχομαι να είχε μοιραστεί με περισσότερες λεπτομέρειες τι ήταν αυτό που τον απασχολούσε. Ανησυχούσε ότι αν μιλούσε ανοιχτά για αυτές τις σκέψεις ο κόσμος θα νόμιζε ότι ήταν ένα αδύναμο άτομο, ανάξιο να λύσει το ίδιο τα προβλήματά του».

Τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας λένε πως, κάθε χρόνο, ανά 100.000 κατοίκους του Λεσότο, οι 87,5 δίνουν τέλος στη ζωή τους. Η επόμενη χώρα στη λίστα, η νοτιοαμερικανική Γουιάνα, έχει καταγράφει τα μισά σχεδόν περιστατικά, με το αντίστοιχο ποσοστό να είναι λίγο πάνω από 40. Ο παγκόσμιος μέσος όρος ανέρχεται σε εννέα αυτοκτονίες ανά 100.000 άτομα – άρα, το Λεσότο, έχει δεκαπλάσιο αριθμό αυτοχειριών.  Τα θλιβερά αυτά στατιστικά είναι αποφασισμένες να ανατρέψουν ΜΚΟ όπως η HelpLesotho, στόχος της οποίας είναι ο εφοδιασμός των νέων με δεξιότητες για τη διαχείριση της ψυχικής τους υγείας.

«Πίστευα ότι ήταν η μόνη λύση»

Στην πόλη Hlotse, που οδικώς απέχει περίπου δύο ώρες από την πρωτεύουσα Maseru, διεξάγονται τακτικά συνεδρίες ομαδικής θεραπείας για νεαρές γυναίκες, υπό την επίβλεψη της κοινωνικής λειτουργού, Lineo Raphoka. «Ο κόσμος πιστεύει ότι (σ.σ. οι συνεδρίες) είναι ενάντια στις αφρικανικές μας αρχές, τις πολιτιστικές μας εμπειρίες, της πνευματικότητά μας ως Αφρικανές αλλά και ως κοινότητα εν γένει», εξομολογείται ενώπιον της ομάδας η 24χρονη Patience. «Και εμείς, όμως, κάνουμε ότι δε συμβαίνει τίποτα. Μοιράζομαι τη δική μου οπτική γωνία, ως άτομο που έχει χάσει τρεις φίλους από αυτοκτονία αλλά και που το ίδιο έχει κάνει απόπειρα». Στο Λεσότο όλοι έχουν βιώσει αυτοκτονικές σκέψεις ή γνωρίζουν κάποιον που έχει δώσει τέλος στη ζωή του. Η 35χρονη Ntsoaki συγκινείται, όσο αφηγείται στην ομάδα τον βιασμό της στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν. «Ο γιατρός μού είπε ότι ήμουν πού ελκυστική. Στη συνέχεια, έβγαλε ένα όπλο και μού είπε ότι ήθελε να βιώσει μαζί μου την ηδονή καθώς και ότι, εάν δεν το έκανα, θα με σκότωνε. Κάθε φορά πίστευα ότι η αυτοκτονία ήταν η μόνη λύση. Δεν μπορούσα να το κάνω, δεν είχα τη δύναμη. Το μόνο πράγμα που με κρατούσε εν κινήσει ή ζωντανή ήταν τα πρόσωπα των αδελφών μου. Αυτοί πιστεύουν ότι είμαι δυνατή, αλλά συμβαίνει το αντίθετο», λέει, με την ομάδα να την διαβεβαιώνει ότι είναι δυνατή, επειδή μοιράζεται τα συναισθήματά της. Καθώς η συνεδρία τελειώνει, οι συμμετέχουσες συζητούν και χαμογελούν, λέγοντας ότι αισθάνονται καλύτερα που μοιράστηκαν τις ιστορίες τους.

Οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι αυτοκτονούν είναι περίπλοκοι ενώ πολύ δύσκολα θα μπορούσε να απομονωθεί και μόνη αιτία. Παρόλα αυτά, η κ Raphoka εξηγεί στο βρετανικό μέσο ότι υπάρχουν κοινά μοτίβα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη και τα οποία εξηγούν γιατί το Λεσότο έχει τόσο υψηλό ποσοστό αυτοκτονιών. «Κυρίως περνούν καταστάσεις όπως ο βιασμός, η ανεργία, η απώλεια λόγω θανάτου. Πολλοί κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ή αλκοόλ», τονίζει. Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Επιθεώρησης Πληθυσμού του 2022, το 86% των γυναικών κατοίκων του Λεσότο έχει βιώσει έμφυλη βία. Εντωμεταξύ, η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι δύο στους πέντε νέους δεν έχουν εργασία ή δεν έχουν παρακολουθήσει καμία βαθμίδα εκπαίδευσης. «Δεν έχουν αρκετή υποστήριξη από τις οικογένειες, τους φίλους ή κάθε είδους σχέση που έχουν», υπογραμμίζει η κ. Raphoka. Και αυτό, είναι κάτι που ακούγεται συχνά στο Λεσότο. Ξανά και ξανά οι κάτοικοι λένε ότι δεν αισθάνονται άνετα να μιλάνε για την ψυχική τους υγεία – ότι νιώθουν πως οι άλλοι μπορεί να τους κρίνουν.

«Κάποιοι φοβούνται ότι αν αποκαλύψουν πολλά, μπορεί να τους κουτσομπολέψουν»

Ο Lombard επισκέφθηκε και ένα μπαρ στο Hlotse, με θαμώνες άνδρες, που συζητούν για πολιτική πίνοντας την τοπική μπύρα. Ενώ η τηλεόραση έπαιζε ποδόσφαιρο, ο δημοσιογράφος επιχείρησε να κατευθύνει τη συζήτηση προς την ψυχική υγεία. «Μιλάμε γι’ αυτό, προσπαθούμε να ανοιχτούμε», του εξήγησε ο πελάτης του μπαρ, Khosi Mpiti. «Κάποιοι φοβούνται ότι αν αποκαλύψουν πολλά, μπορεί να τους κουτσομπολέψουν. Παρόλα αυτά, τα πράγματα δείχνουν σημάδια βελτίωσης». «Ως ομάδα φίλων είμαστε πολύ υποστηρικτικοί. Αν έχω κάποιο πρόβλημα, το λέω στους φίλους μου και στηρίζουμε ο ένας τον άλλο», λέει ο Mpiti. Ωστόσο, οι πολίτες που αναζητούν βοήθεια, έρχονται αντιμέτωποι με ένα σύστημα δημόσιας υγείας διαλυμένο. Την περασμένη χρονιά, η μοναδική ψυχιατρική μονάδα της χώρας επικρίθηκε από τον Συνήγορο του Πολίτη επειδή δεν είχε ψυχίατρο από το 2017. Ο Συνήγορος έκανε λόγο ακόμα για  εκτεταμένες καταχρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των «συνθηκών διαβίωσης που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα».

Η κυβέρνηση του Λεσότο, που εξελέγη τον Οκτώβριο του 2022, ισχυρίζεται ότι βρίσκεται στη διαδικασία εκπόνησης ενός σχεδίου εθνικής πολιτικής ψυχικής υγείας. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει από το επίσημο κράτος κανένα τέτοιο σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης. «Η κρίση στην ψυχική υγεία έχει γίνει πανδημία», παραδέχεται ο βουλευτής που ηγείται της κοινοβουλευτικής επιτροπής που ασχολείται με θέματα υγείας, Mokhothu Makhalanyane. «Φροντίζουμε να εντείνουμε τη βοήθεια, από το δημοτικό σχολείο μέχρι τα γυμνάσια και τα λύκεια, σε μέρη όπου συγκεντρώνονται νέοι άνθρωποι, όπως τα τουρνουά ποδοσφαίρου», τονίζει ο ίδιος και προσθέτει πως, «θα υπάρξει και συγκεκριμένη πολιτική όσον αφορά στη θεραπεία αλλά και την αποκατάσταση των παθόντων». Ο Makhalanyane υπογραμμίζει ακόμα ότι, το Λεσότο, μπορεί να διδαχθεί και από τη μάχη που έδωσε κατά του HIV/Aids. Το 2016, έγινε η πρώτη χώρα που εισήγαγε μια στρατηγική «test-and-treat», που επέτρεπε στους οροθετικούς να ξεκινήσουν τη θεραπεία τους αμέσως μετά τη στιγμή της διάγνωσης. Τα ποσοστά μολύνσεων με τον HIV σταθερά μειώνονται. «Αυτή η εμπειρία, του να μιλάμε ανοιχτά χωρίς να κατηγορούμε ή να επικρίνουμε τους άλλους για την κατάστασή τους βοήθησε να αντιστραφούν τα πράγματα», εξηγεί.

Πίσω στα βουνά, η κ. Moloi κάνει μια σύντομη βόλτα για να φροντίσει τον τάφο του Tlohang. Η τελευταία κατοικία του γιου της είναι ένα κομμάτι γης με εκπληκτική θέα, διάσπαρτο με ρυάκια, πράσινο και μικρά σπίτια. Η ίδια είναι μία από τους πολλούς κατοίκους του Λεσότο που πρέπει να μάθουν να ζουν με το πένθος του να χάνεις έναν δικό σου άνθρωπο από αυτοκτονία. Κοιτώντας τη θέα, λέει ότι έχει ένα μήνυμα να απευθύνει προς όσους βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τον γιο της. «Θα έλεγα ότι η αυτοκτονία δεν αποτελεί ποτέ λύση. Αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να μιλήσετε στους ανθρώπους γύρω σας, ώστε να σάς βοηθήσουν».