Μήπως ήρθε η ώρα να ρίξετε τους τόνους; Μάθετε να συζητάτε, αυξήστε την επιρροή σας και κάντε νέους φίλους

Ο θεολόγος του 2ου αιώνα από τη Βόρεια Αφρική, Τερτυλλιανός, συχνά αποκαλείται «πατέρας του λατινικού χριστιανισμού». Πολυγραφότατος ο ίδιος, υπήρξε ο συγγραφέας στον οποίο πιστώνεται η χρήση -για πρώτη φορά- του λατινικού όρου της «τριάδας», για την πίστη στην ενότητα του Θεού, του Ιησού και του Αγίου Πνεύματος. Κατέγραψε, ακόμα, την καθημερινή ζωή των απλών χριστιανών κατά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, σχολιάζοντας κριτικά τον τρόπο με τον οποίο αυτοί αντιμετωπίζονταν από τους πανίσχυρους παγανιστές επικυρίαρχους της εποχής.

«Κυρίως οι πράξης μίας τόσο ευγενούς αγάπης οδηγούν πολλούς (Ρωμαίους) στο να μας στιγματίζουν (σ.σ. τους Χριστιανούς). “Δείτε”, λένε, “πώς αγαπούν ο ένας τον άλλο, γιατί (σ.σ. οι ίδιοι) εμφορούνται από αμοιβαίο μίσος- και πώς είναι έτοιμοι ακόμη και να πεθάνουν ο ένας για τον άλλον, διότι οι ίδιοι είναι που θα θανατώσουν (σ.σ. τους άλλους)”», έγραφε ο ίδιος. Φυσικά, οι ομόθρησκοι του Τερτυλλιανού δεν αγαπούσαν απλώς ο ένας τον άλλον. Ακολουθούσαν τη διδασκαλία του Ιησού, ο οποίος τους είχε διαμηνύσει να αγαπούν και τους εχθρούς τους. Η αγάπη αυτή, ήταν που θεωρήθηκε από πολλούς Ρωμαίους της εποχής ανόητη και αδύναμη. Τελικά, όμως, επικράτησε. Το -κάποτε νεοσύστατο- δόγμα σταδιακά προσέλκυσε προσηλυτιστές από όλη την αυτοκρατορία και στο τέλος έγινε η επίσημη θρησκεία της Ρώμης. Αν οι πρώτοι εκείνοι Χριστιανοί ήταν βίαιοι και γεμάτοι μίσος, πιθανότατα η πίστη τους θα είχε εξαφανιστεί όπως εμφανίστηκε – και όπως συμβαίνει και με άλλα δόγματα στο πέρασμα των αιώνων.

Ανεξαρτήτως από την πίστη (ή την μη πίστη) του καθενός από μας, οι πρώτοι Χριστιανοί έδειξαν έναν τρόπο συνύπαρξης μάλλον πολύ πιο επιτυχημένο από τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνες τις ταραγμένες εποχές – αν παραβλέψει, κανείς, βέβαια, τις Σταυροφορίες στους αιώνες που ακολούθησαν. Σήμερα, εν μέσω κοινωνικών ανισοτήτων και εντάσεων, σε έναν κόσμο γεμάτο συγκρούσεις, μπορεί εύκολα κανείς να καταλάβει ότι, αν αφεθεί στα ένστικτά του, είναι πολύ εύκολο να παρασυρθεί από την οργή.

Υποκύπτοντας, πιθανότατα δεν πείθετε κανέναν. Ακόμη χειρότερα, θα ξυπνήσετε τα πιο ταπεινά ένστικτα και στον απέναντι, καταλήγοντας στον θυμό και τον δογματισμό. Αν καταφέρετε να τιθασεύσετε τα αντανακλαστικά σας και, αντ’ αυτού, βάλετε στο «τραπέζι» τις αξίες σας, μπορεί πράγματι να πείσετε τους άλλους να αλλάξουν γνώμη και να ακολουθήσουν το παράδειγμά σας. Οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να μοιράζονται τις πεποιθήσεις και τις αξίες τους με άλλους ανθρώπους. Είναι δύσκολο να μην μιλήσουμε για ένα θέμα που μπορεί να «ξυπνά» μέσα μας έντονα συναισθήματα – θετικά ή αρνητικά. Οι απόψεις μοιάζουν σαν να είναι φτιαγμένες για να τις μοιραζόμαστε. Και αυτό, σταθερά, έχει μία λογική: το μοίρασμα συναισθημάτων και απόψεων μπορεί να οδηγήσει σε κοινές συμπεριφορές που, με τη σειρά τους, μπορεί να δημιουργούν συμμαχίες και να ενισχύουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι, στην καθημερινή επικοινωνία, όταν οι δυνητικοί συνομιλητές συμφωνούν όσον αφορά στη συμπεριφορά και την έκφραση του απέναντί τους, μπορούν πολύ πιο εύκολα να συντονιστούν συναισθηματικά και, συνεπώς, να έχουν περισσότερες θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Όταν επιχειρούμε να οικοδομήσουμε μία σχέση με τους άλλους, τα συναισθήματα ή οι απόψεις που μοιραζόμαστε έχουν τις ίδιες πιθανότητες να είναι αρνητικά ή επικριτικά, με το να είναι θετικά. Σκεφτείτε έναν διάλογο που μπορεί να είχατε με κάποιον από τους συναδέλφους σας. Παραπονιόσασταν για το «ηλίθιο» αφεντικό σας. Ο συνάδελφος, πιθανότατα, υιοθέτησε με συμπάθεια αυτή τη στάση πικρής περιφρόνησης για τον προϊστάμενο. Αυτή η ανταλλαγή, ενίσχυσε τον δεσμό μεταξύ σας. Οι ερευνητές έχουν δείξει ότι, μία συνηθισμένη μέθοδος προώθησης της εμπιστοσύνης μεταξύ μίας ομάδας, είναι το κουτσομπολιό – ακόμα κι αν σε αυτό το πλαίσιο μπορει να ειπωθούν απερίσκεπτες συκοφαντίες για τους άλλους.  

Ωστόσο, οι άνθρωποι μπορεί πιο εύκολα να «μιμούνται» συμπεριφορές που δημιουργούν θετικά συναισθήματα, από αρνητικά. Στο πλαίσιο πειράματος, το 2007, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να παρακολουθήσουν βίντεο που απεικόνιζαν άλλους ανθρώπους να γελούν, να χασμουριούνται, να συνοφρυώνονται ή να διατηρούν ουδέτερη έκφραση. Όπως διαπιστώθηκε, οι θεατές των βίντεο είχαν 83% μεγαλύτερες πιθανότητες να μιμηθούν το γέλιο, παρά το συνοφρύωμα. Ακόμα πιο πιθανό, βέβαια, ήταν να μιμηθούν το χασμουρητό. Το 2015, ομοίως, στο περιοδικό Emotion δημοσιεύτηκε άρθρο ψυχολόγων, στο οποίο υποστηρίζεται ότι, οι άνθρωποι, τείνουμε να μιμούμαστε τις συμπεριφορές άλλων ανθρώπων, όταν αυτοί μας βοηθούν σκοπίμως.

Εκτός από το τη δημιουργία κοινωνικών δεσμών, ένας λόγος για να θέλουμε να πείσουμε τον απέναντι να ακολουθήσει τα παραδείγματα της συμπεριφοράς ή των συναισθημάτων μας είναι για να τον κάνουμε να αλλάξει τις απόψεις του. Μπορούμε να επιλέξουμε αν θα διαμορφώσουμε τις απόψεις μας με θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Η οπτική γωνία από την οποία επιλέγουμε να μοιραστούμε τις απόψεις μας είναι σημαντική και, η επιλογή αυτή, εξαρτάται από τον στόχο μας και τη διάθεση του συνομιλητή μας. Εάν το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε συμφωνεί ήδη μαζί μας (ένα καλό παράδειγμα αυτού, είναι τα echo chamber που διαμορφώνουμε στα social media), η ένταση μπορεί να οξύνει τους τόνους για τα πράγματα που, έτσι κι αλλιώς, τους δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα. Όπως απέδειξε ο ψυχολόγος Ronald W. Rogers τη δεκαετία του 1970, ειδικότερα, με τη «θεωρία των κινήτρων προστασίας», οι άνθρωποι μπορεί πολύ αποτελεσματικά να συσπειρωθούν γύρω από μία έκκληση προσοχής απέναντι σε κάποια απειλή, ή την προσμονή των πραγμάτων που είναι πιθανό να συμβούν, ή την αποτελεσματικότητα μίας αντίδρασης. Μπορείτε, για παράδειγμα, να προσπαθήσετε να «ξεσηκώσετε» κόσμο, λέγοντας του ότι, «αν δεν δουλέψουμε όλοι για τον υποψήφιο Χ, πιθανότατα αυτές θα είναι οι τελευταίες δημοκρατικές εκλογές στην ιστορία των ΗΠΑ», ή «αν δεν προσέλθουμε όλοι στις κάλπες να ψηφίσουμε τον υποψήφιο Ψ, οι μετανάστες θα κυριεύσουν τις πόλεις μας, το έγκλημα θα επικρατήσεις και θα μάς πάρουν τις δουλειές».

Το φαινόμενο μπούμερανγκ

Αυτού του είδους η αρνητική πλαισίωση, φυσικά, δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο σε ένα άτομο που δεν έχει ήδη την τάση να σκέφτεται με αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν πιστεύει ότι, ο απέναντι υποψήφιος του Χ αποτελεί πράγματι απειλή για τη δημοκρατία, θα κρίνει απλώς ότι, οι εν λόγω ισχυρισμοί, είναι υπερβολικοί και προκατειλημμένοι. Σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό, αν κανείς διαφωνεί με αυτό που λέτε και ο τρόπος επικοινωνίας των απόψεών σας, εμπεριέχει μίσος και θυμό προς τους αντιπάλους σας, θα πειστεί ότι έχετε άδικο και θα σκληρύνει ακόμα περισσότερο τη στάση του. Πρόκειται για το λεγόμενο φαινόμενο μπούμερανγκ, το οποίο αναδείχθηκε τη δεκαετία του 1960 από δύο ψυχολόγους, που έδειξαν ότι, όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι προσβάλλονται για τις απόψεις τους, πιθανότερο είναι να υιοθετήσουν περισσότερο οξεία ρητορική απέναντι στην αντίθετη άποψη.

Μπορεί να μην είναι πολύ εύκολο να παρατηρήσει κανείς το φαινόμενο μπούμερανγκ, όταν μιλάμε για σύνθετες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που περιλαμβάνουν αφηρημένες έννοιες όπως οι απόψεις και τα συναισθήματα. Πιο συγκεκριμένα: φανταστείτε ότι κάποιος έρχεται στο σπίτι σας με ένα όμορφο μπουκέτο λουλούδια. Όταν ανοίγετε την πόρτα, σάς χτυπάει με αυτό. Προφανώς, δύσκολα μία τέτοια χειρονομία θα καθιστούσε τον επισκέπτη αξιόπιστο, ή θα συνιστούσε ότι, οι απόψεις του, είναι έγκυρες. Το μόνο που θα θέλατε, θα ήταν να διώξετε τον επισκέπτη από τον χώρο σας. Ουσιαστικά, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τις απόψεις μας ως όπλο και όχι ως δώρο.

Αν υποψιάζεστε ότι μπορείτε να επιβάλετε τις απόψεις και τα συναισθήματά σας σαν να τους χτυπάτε με αυτό το μπουκέτο, ίσως πρέπει να το ξανασκεφτείτε. Σε ευρύτερη κλίμακα, αυτού του είδους η συμπεριφορά μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο κάθε δημόσια συζήτηση φαίνεται να φτάνει σε ακραία «πολεμική» ρητορική. Αν θέλετε να γίνετε πιο πειστικοί, σκεφτείτε νέους τρόπους προκειμένου να κατανοήσετε και να διαχειριστείτε τα συναισθήματά σας, και να τα μοιραστείτε πιο θετικά. Με άλλα λόγια, μετατρέψτε τα ξανά σε δώρο, αντί να τα χρησιμοποιείτε ως όπλ.

Επικεντρωθείτε στα σημεία συμφωνίας

Μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο να συμφωνήσετε στις πεποιθήσεις με τους συνομιλητές σας, όταν το μόνο στο οποίο εστιάζεστε είναι οι διαφωνίες σας. Ο πιο χαρισματικός πρόεδρος στην ιστορία των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, μετά τη δύσκολη νίκη της επανεκλογής του, το 2012, είχε την επιλογή να τονίσει περαιτέρω τις ιδεολογικές διαφορές που είχε με τους Ρεπουμπλικανούς αντιπάλους του, λέγοντας ότι, οι απόψεις τους, ήταν κατώτερες και επικίνδυνες, καθώς και ότι απορρίφθηκαν από όλους τους ορθά σκεπτόμενους αμερικανούς. Αυτό θα πυροδοτούσε το φαινόμενο μπούμερανγκ προς τους υποστηρικτές των αντιπάλων του στις εκλογές και θα οδηγούσε σε ακόμα μεγαλύτερα επίπεδα κοινωνικής δυσανασχέτησης. Αντ’ αυτού, ο Ομπάμα επικεντρώθηκε στην ενότητα, τους «δεσμούς που κρατούν ενωμένο το πιο ποικιλόμορφο έθνος στη Γη ... την αγάπη και τη φιλανθρωπία, το καθήκον και τον πατριωτισμό. Αυτό είναι που κάνει την Αμερική μεγάλη». Ακόμη πιο εντυπωσιακά ως προς τη μεγαλοψυχία τους ίσως υπήρξαν τα λόγια του ηττημένου εκείνων των εκλογών, Μιτ Ρόμνεϊ. Αφού συνεχάρη τον Ομπάμα για τη νίκη του, προέτρεψε τους πολίτες να συσπειρωθούν πίσω από τον πρόεδρο. «Περιμένουμε από τους Δημοκρατικούς και τους Ρεπουμπλικανούς σε όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης να βάλουν το καλό του αμερικανικού λαού πάνω από την πολιτική. Πιστεύω στον λαό της Αμερικής», είπε.

Σταματήστε να μιλάτε και ακούστε

Ο ευκολότερος τρόπος να μετατρέψετε τις αξίες σας, από όπλο, σε δώρο, είναι να σταματήσετε να μιλάτε για λίγο και να ακούσετε τον απέναντι που διαφωνεί μαζί σας. Αυτό ήταν το βασικό συμπέρασμα δύο επιστημόνων που έγραψαν σχετικά στο περιοδικό Science, το  2016. Στην προσπάθεια της κατανόησης των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι μπορεί να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους για ευαίσθητα θέματα, όπως τα δικαιώματα των μειονοτήτων, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι, στην πραγματικότητα, η ρητορική δεν εξελισσόταν γύρω από τα ισχυρά επιχειρήματα, τον (δίκαιο) θυμό ή τα συντριπτικά δεδομένα. Στην πραγματικότητα, οι απόψεις των ανθρώπων ήταν πιθανότερο να αλλάξουν όταν τους ζητούνταν να στραφούν προς την «προοπτική». Οι ερωτηθέντες, καλούμενοι να μιλήσουν για τις φορές που ένιωσαν ότι κρίνονται αρνητικά λόγω των διαφορετικών απόψεών τους, κλήθηκαν να μπουν στη θέση άλλων ανθρώπων που θεωρούνται διαφορετικοί. Και η μέθοδος αποδείχθηκε άκρως πειστική.

Μην δεχτείτε να σας εργαλειοποιούν

Στις δημόσιες αντιπαραθέσεις, πολλοί είναι πρόθυμοι να εκφράζονται με όρους πολιτιστικού «πολέμου» που θα τους αποφέρουν υποστήριξη, αύξηση της επιδραστικότητας, δημοφιλία ή θεαματικότητα, μεγαλύτερη απήχηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ακόμα και ταπεινή, εγωιστική ικανοποίηση. Είναι χρήσιμο να κρατήσετε αποστάσεις από αυτού του είδους τη ρητορική, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τους φυσικούς χώρους.