Τελικά, ποιος ήταν ο Τζαμάλ Κασόγκι;

Πρόκειται για μια υπόθεση η οποία εξελίχτηκε σε ένα ανατριχιαστικό θρίλερ, όπου το φινάλε τού πρώτου κύκλου της αστυνομικής-πολιτικής σειράς γράφτηκε με διαμελισμό, οξύ για να τον λιώσουν και να εξαφανίσουν κάθε ίχνος του. Πριν από αυτό, η Σαουδική Αραβία χρησιμοποίησε έναν διαδικτυακό «στρατό» για να καταδιώξει και να παρενοχλεί τον διαφωνούντα δημοσιογράφο ο οποίος έδωσε το όνομά του σε μια ιστορία η οποία βρίσκεται ακόμα στην αρχή της: «Τζαμάλ Κασόγκι».

Ο εκλιπών μετέβη στην Ουάσινγκτον πέρυσι το φθινόπωρο, την ώρα που στη χώρα του ο κλοιός γύρω του έσφιγγε ολοένα και περισσότερο. Παρότι είχε διατελέσει επί πολλά χρόνια σύμβουλος και άτυπος εκπρόσωπος της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, έπειτα από σχετική διαταγή τού διαδόχου τού θρόνου και ντε φάκτο ηγέτη του σουνιτικού βασιλείου, πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ο Κασόγκι στην πατρίδα του δεν μπορούσε πλέον να γράψει ούτε καν στο Twitter.

Η στήλη του σε μια αραβική εφημερίδα καταργήθηκε, ο γάμος του βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης ενώ οι Αρχές είχαν απαγορεύσει στα μέλη της οικογένειάς του την έξοδο από τη χώρα, με στόχο να τον πείσουν να πάψει να επικρίνει τους κατέχοντες την εξουσία. Στη συνέχεια, μετά την άφιξή του στις ΗΠΑ, αποφάσισε τελικά να παραμείνει εκεί, καθώς -έπειτα από ένα κύμα συλλήψεων- κάποιοι φίλοι του κατέληξαν στη φυλακή. Το να επιστρέψει πίσω ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο. Οπότε, ξεκίνησε μια καινούρια ζωή, αρθρογραφώντας στην Washington Post.
Βασικά, θεώρησε ότι στη Δύση θα είναι ασφαλής...

Τελευταία φορά, ωστόσο, ο Κασόγκι εθεάθη στις 2 Οκτωβρίου καθώς εισερχόταν στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη, για να παραλάβει ένα έγγραφο, απαραίτητο για τον επικείμενο, δεύτερο, γάμο του με την Τουρκάλα Χατιτζέ Τζενγκίζ. Κατά τις επόμενες δύο εβδομάδες, εν μέσω του παγκόσμιου σάλου που προκάλεσε η εξαφάνισή του, οι Τούρκοι υποστήριξαν πως είχε δολοφονηθεί και το άψυχο σώμα του διαμελιστεί από Σαουδάραβες πράκτορες που μετέβησαν στην Τουρκία με δύο ιδιωτικά αεροσκάφη εταιρείας που συνδέεται στενά με τον πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και το υπουργείο Εσωτερικών της Σαουδικής Αραβίας. Αξιωματούχοι του Ριάντ αρχικά αρνήθηκαν κάθε εμπλοκή, δηλώνοντας, μάλιστα, πως ο Κασόγκι εγκατέλειψε το προξενείο την ίδια μέρα που το επισκέφτηκε. Πλέον, όμως, παραδέχτηκαν πως είναι νεκρός.

Μετά την παγκόσμια κατακραυγή που ακολούθησε τα ενοχοποιητικά ντοκουμέντα που είδαν το φως της δημοσιότητας σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του, η Σαουδική Αραβία παραδέχθηκε το Σάββατο ότι ο δημοσιογράφος σκοτώθηκε στο εσωτερικό του προξενείου της στην Κωνσταντινούπολη. Οπως μετέδωσε το επίσημο πρακτορείο ειδήσεων SPA, επικαλούμενο την σαουδαραβική εισαγγελία: «Οι συνομιλίες ανάμεσα στον Τζαμάλ Κασόγκι και εκείνους με τους οποίους συναντήθηκε στο προξενείο του βασιλείου στην Κωνσταντινούπολη (…) είχαν ως αποτέλεσμα μια αψιμαχία, η οποία οδήγησε στον θάνατό του». Αρχικά, είχαν δηλώσει ότι ο θάνατός του εντός του προξενείου ήταν αποτέλεσμα μιας «ανάκρισης που είχε άσχημη εξέλιξη».

Η αλήθεια είναι ότι στόχος των μυστικών πρακτόρων -οι οποίοι φέρεται να έδρασαν δίχως να έχουν λάβει επίσημη εξουσιοδότηση- ήταν να τον απαγάγουν και να τον μεταφέρουν πίσω στη Σαουδική Αραβία. Αλλωστε, ποιος πάει να συζητήσει με κάποιον έχοντας μαζί του πριόνι για να κόψει τα κόκαλα του συνομιλητή του και οξύ για να λιώσει τα μέλη του;

Αλλά εάν ο πρίγκιπας και διάδοχος του θρόνου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν είναι ο «μεταρρυθμιστής» ηγέτης που μέρα με τη μέρα γίνεται ολοένα και πιο αυταρχικός – φιμώνοντας με κάθε τρόπο όλους όσοι τολμούν να τον επικρίνουν ή να τον αμφισβητούν, διεξάγοντας μια καταστροφική πολεμική εκστρατεία στην Υεμένη, απαγάγοντας τον πρωθυπουργό του Λιβάνου και εξαναγκάζοντάς τον να παραιτηθεί, συλλαμβάνοντας κληρικούς, επιχειρηματίες, αλλά και μέλη της βασιλικής οικογένειας – ποιος υπήρξε κατά τη διάρκεια της ζωής του ο Τζαμάλ Κασόγκι;

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα και η σχέση του με τον Οσάμα μπιν Λάντεν

Η ιδέα ή μάλλον η έσχατη λύση της αυτοεξορίας αποτέλεσε ένα ισχυρό πλήγμα για τον Κασόγκι, ο οποίος είχε εργαστεί ως ρεπόρτερ, σχολιαστής και αρχισυντάκτης στη χώρα του, καταλήγοντας σύντομα να συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο επιφανών Σαουδαράβων. Στη διεθνή σκηνή άρχισε να γίνεται γνωστός εξαιτίας μιας συνέντευξης που πήρε τη δεκαετία του '80 από τον Οσάμα μπιν Λάντεν, ενώ στη συνέχεια αναδείχτηκε ως ο έμπιστος των βασιλιάδων και των πριγκίπων, γνωρίζοντας προσωπικά όλα τα υψηλά υφιστάμενα πρόσωπα που είχαν κάποια σχέση με την πορεία της Σαουδικής Αραβίας τα τελευταία 30 χρόνια. Σύμφωνα με άτομα του περιβάλλοντός του, ο Κασόγκι φέρεται να έπεσε στη δυσμένεια του πρίγκιπα Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν εξαιτίας της τάσης του να γράφει ελεύθερα όλα όσα πίστευε, αλλά και της αποφασιστικότητάς του να συνεχίσει να μάχεται από το εξωτερικό για την πολιτική μεταρρύθμιση στη χώρα του.

Σημαντικό ρόλο στην ανάδειξή του διαδραμάτισε η γνωριμία του με τον πρώην ηγέτη της Αλ Κάιντα. Ο Κασόγκι είχε ζήσει κάποια χρόνια στην Τζέντα, την πόλη όπου γεννήθηκε ο Μπιν Λάντεν και, όπως και εκείνος, προερχόταν από σημαντική οικογένεια. Ο παππούς του υπήρξε γιατρός του πρώτου βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας ενώ ο θείος του, ο Αντνάν Κασόγκι ήταν ένας διάσημος και ζάπλουτος έμπορος όπλων, γνωστός και στην Ελλάδα από την εποχή που συναντιόταν (και) με τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Ο Κασόγκι σπούδασε στις ΗΠΑ και επέστρεψε στην πατρίδα του για να δουλέψει αρχικά σε μια αγγλόφωνη εφημερίδα. Σύμφωνα με μαρτυρίες φίλων του, λίγο μετά την επιστροφή του, εισήλθε και στη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Παρότι στη συνέχεια σταμάτησε να συμμετέχει στις συνελεύσεις της οργάνωσης, συνέχισε να είναι εξοικειωμένος με τη συντηρητική, ισλαμιστική και συχνά αντι-δυτική ρητορική τους.

Οι συνάδελφοί του στην εφημερίδα πάντως τον θυμούνται ως έναν άνθρωπο φιλικό, στοχαστικό και αφοσιωμένο στη δουλειά του. Και όπως πολλοί άλλοι Σαουδάραβες κατά τη δεκαετία του '80, στήριζε με ενθουσιασμό την τζιχάντ κατά των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν, την οποία υποστήριζαν επίσης η CIA και η Σαουδική Αραβία. Οπότε, όταν έλαβε μια πρόσκληση από τον νεαρό Οσάμα για να δει τον πόλεμο από κοντά, ο Κασόγκι δεν το σκέφτηκε δεύτερη φορά.

Εκεί, φωτογραφήθηκε με ένα τυφέκιο εφόδου στον ώμο, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των προϊσταμένων του στην εφημερίδα. Κατά πάσα πιθανότητα, ωστόσο, δεν συμμετείχε ενεργά στον πόλεμο και βρισκόταν εκεί με την ιδιότητα του δημοσιογράφου. Σίγουρα ήταν αλληλέγγυος με τον αγώνα των Αφγανών, αλλά το ίδιο ίσχυε εκείνη την περίοδο για πάρα πολλούς δημοσιογράφους του αραβικού και του δυτικού κόσμου.

Τα αλλεπάλληλα ταξίδια του στο Αφγανιστάν και η στενή σχέση του με τον πρίγκιπα Τουρκί αλ Φαϊσάλ, επικεφαλής, τότε, των μυστικών υπηρεσιών της Σαουδικής Αραβίας, είχε ως αποτέλεσμα να θεωρούν πολλοί πως εργαζόταν και ως κατάσκοπος για λογαριασμό της κυβέρνησης. Πολλά χρόνια μετά, το 2011, όταν ο Mπιν Λάντεν σκοτώθηκε στο Πακιστάν από τους Αμερικανούς, ο Κασόγκι δεν παρέλειψε να εκφράσει τα συλλυπητήριά του για τον παλιό του φίλο: «Ήσουν ωραίος και ανδρείος εκείνες τις πανέμορφες ημέρες στο Αφγανιστάν, πριν ενδώσεις στο μίσος και το πάθος», είχε σημειώσει στο Twitter.

Ο έμπιστος της βασιλικής οικογένειας και η Αραβική Άνοιξη

Με τα χρόνια, ο Τζαμάλ Κασόγκι κατάφερε να ανέλθει στα ανώτερα κλιμάκια του μιντιακού κατεστημένου στην πατρίδα του, όπου τα Μέσα ανήκουν στους πρίγκιπες, το περιεχόμενό τους λογοκρίνεται, ενώ οτιδήποτε μεμπτό αφορά τη βασιλική οικογένεια εννοείται πως αποσιωπάται. Διορίστηκε διευθυντής της εφημερίδας al- Watan το 2003, εκδιώχτηκε ωστόσο μετά από λιγότερο από δύο μήνες, εξαιτίας ενός επικριτικού άρθρου για έναν γνωστό λόγιο ισλαμιστή, τα διδάγματα του οποίου επικροτούσαν τη βία κατά των μη μουσουλμάνων.

Επέστρεψε το 2007, με τη δεύτερη θητεία του να διαρκεί λίγο παραπάνω. Συνόδευε σχεδόν πάντα τον προηγούμενο βασιλιά, τον εκλιπόντα Αμπντάλα, στα ταξίδια του ενώ συνδεόταν στενά και με τον πρίγκιπα Αλ Ουαλίντ μπιν Ταλάλ, τον δισεκατομμυριούχο επενδυτή που θα συλλαμβανόταν στη συνέχεια από τον πρίγκιπα Μοχάμεντ.

Ο πρίγκιπας Τουρκί αλ Φαϊσάλ, έχοντας εγκαταλείψει τη θέση του στην ηγεσία των σαουδαραβικών μυστικών υπηρεσιών, προσέλαβε τον Κασόγκι ως σύμβουλο της διπλωματικής αποστολής της Σαουδικής Αραβίας, με επικεφαλής τον ίδιο, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες φίλων και γνωστών του, κατά τη διάρκεια της πολυετούς παραμονής του στην υπηρεσία της σαουδαραβικής μοναρχίας δεν αποκάλυψε ποτέ τη συμπάθειά του για την κοινοβουλευτική δημοκρατία και το πολιτικό Ισλάμ κατά το πρότυπο των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Τασσόταν υπέρ των σταδιακών μεταρρυθμίσεων στην πατρίδα του και στήριξε ακόμα και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις με στόχο να σταματήσει η εξάπλωση της ιρανικής επιρροής στο Μπαχρέιν και την Υεμένη. Αλλά το 2011 είχε ενθουσιαστεί με τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης. Απογοητεύτηκε τελικά, όταν η αγανάκτηση εκατομμυρίων ανθρώπων μετατράπηκε σε ωμή βία και η Σαουδική Αραβία, όπως και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χρησιμοποίησαν την οικονομική ισχύ τους για να διαλύσουν τις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις και να στηρίξουν αυταρχικές ηγεσίες.

Η κρίση

Η ανοχή των σαουδαραβικών αρχών για τις όποιες ελάχιστες επικριτικές φωνές άρχισε να μειώνεται δραστικά αφότου ο Σαλμάν ανήλθε στον θρόνο, το 2015, και μεταβίβασε τις εξουσίες του στον γιο του Μοχάμεντ. Ο νεαρός πρίγκιπας είχε ανακοινώσει την εφαρμογή ενός φιλόδοξου προγράμματος για τη διαφοροποίηση της Οικονομίας και την απεξάρτησή της από το πετρέλαιο αλλά και την άμβλυνση των αυστηρότατων νόμων που διέπουν τη σαουδαραβική κοινωνία μέσω της εφαρμογής μέτρων όπως η αναγνώριση του δικαιώματος των γυναικών στην οδήγηση. Ο Κασόγκι είχε χαιρετίσει τις εν λόγω αποφάσεις του νέου ηγεμόνα. Αλλά δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης του Μοχάμεντ.

Όταν δεν δίστασε να επικρίνει και τον Ντόναλντ Τραμπ, οι Αρχές τού απαγόρευσαν να εκφράζεται δημόσια, από τον φόβο μην τυχόν προκαλέσει τριβές στις σχέσεις με τη νέα αμερικανική κυβέρνηση. Τελικά, εγκατέλειψε τη Σαουδική Αραβία το 2016, προτού δεκάδες άνθρωποι του στενού περιβάλλοντός του συλληφθούν και εκατοντάδες επιφανείς Σαουδάραβες τεθούν υπό περιορισμό στο Ritz-Carlton του Ριάντ με την κατηγορία της διαφθοράς.

Ο Κασόγκι ξεκίνησε να αρθρογραφεί στην Washington Post, συγκρίνοντας τον πρίγκιπα Μοχάμεντ με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, υποστηρίζουν πολλοί, να μπει στη μαύρη λίστα του σαουδάραβα πρίγκιπα. Αλλά εκείνος δεν σταμάτησε να γράφει και να μιλάει ελεύθερα. Τον περασμένο Απρίλιο, για παράδειγμα, είχε υποστηρίξει πως η δημοκρατία βάλλεται σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο από τους εξτρεμιστές ισλαμιστές, τους αυταρχικούς ηγέτες και τις άρχουσες τάξεις. Το μοίρασμα της εξουσίας, υποστήριζε ο Κασόγκι, είναι ο μοναδικός τρόπος για τον τερματισμό των πολέμων και τη διασφάλιση καλύτερης διακυβέρνησης.

Το (άδοξο) τέλος

Μετά την αυτοεξορία του στην Ουάσινγκτον, απεσταλμένοι του πρίγκιπα Μοχάμεντ, επικοινώνησαν αρκετές φορές μαζί του,ζητώντας τους να αμβλύνει τη στάση του και να επιστρέψει στη Σαουδική Αραβία. Εκείνος, ωστόσο, ήθελε να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Μια παλιά του φίλη, η Μάγκι Μίτσελ Σαλέμ, ανησυχούσε ιδιαίτερα ωστόσο του ζητούσε να της στέλνει ένα sms κάθε φορά που επισκεπτόταν την πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ. «Γελούσε όταν του το έλεγα», δήλωσε η ίδια. «“Ω, είσαι αστεία”», της απαντούσε ο ίδιος.

Ώσπου μια μέρα ο δημοσιογράφος εξαφανίστηκε και ακολούθησαν τα όσα περιγράψαμε παραπάνω.

Μετά την ανακοίνωση-παραδοχή της Σαουδικής Αραβίας ότι ο Τζαμάλ Κασόγκι είναι νεκρός, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έσπευσε να δηλώσει ότι αυτή η εξήγηση -για τις συνθήκες υπό τις οποίες σκοτώθηκε ο εκλιπών, είναι «αξιόπιστη». Αντιθέτως, αρκετά μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου εξέφρασαν έντονο σκεπτικισμό για τον ισχυρισμό της σαουδαραβικής εισαγγελίας.

Η εξαφάνιση, όμως, και ο θάνατος, όπως διαφαίνεται, του Κασόγκι προκαλεί τριγμούς στις σχέσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και Σαουδικής Αραβίας - του κύριου συμμάχου του Ντόναλντ Τραμπ στον αραβικό κόσμο. Ταυτόχρονα, πλήττεται σημαντικά και η δημόσια εικόνα του 33χρονου Μοχάμεντ, καθώς ενδέχεται να ζήτησε ο ίδιος, εν αγνοία μάλιστα του βασιλιά και πατέρα του, να βγει από τη μέση ο αντιφρονών δημοσιογράφος.

Σε κάθε περίπτωση, το πώς θα εξελιχθεί αυτή η υπόθεση θα φανεί τις επόμενες ημέρες. Το θρίλερ που σημειώναμε στην αρχή του κειμένου μπορεί να έχει ένα άδοξο φινάλε, αλλά οι τίτλοι τέλους δεν έχουν πέσει – προς το παρόν. Απομένει να δούμε το, εν προκειμένω, πιο σημαντικό κομμάτι στην όλη ιστορία: το “behind the scenes”, το οποίο ίσως να αποκαλύψει κάποια στιγμή την αλήθεια για τον δημοσιογράφο που σίγουρα δεν ζούσε στη σιωπή.