Η αποχώρηση του Χουάν Κάρλος και η σκοτεινή πλευρά της μοναρχίας

Η αναμενόμενη -από χθες Κυριακή- αποχώρηση του τέως μονάρχη της Ισπανίας Χουάν Κάρλος Α’ από τα δημόσια πράγματα—που πρακτικά σημαίνει ότι απλώς το παλάτι δεν θα δημοσιεύει ανακοινώσεις για τις μετακινήσεις του και τις δραστηριότητές του—βάζει τέλος σε ένα μοντέλο μοναρχίας, που για 44 χρόνια ταυτίσθηκε με το πρόσωπο του επικεφαλής του Οίκου των Βουρβώνων, που ο ίδιος ο δικτάτορας Φρανθίσκο Φράνκο είχε επιλέξει για να τον διαδεχθεί.

Το πρόσωπο του Χουάν Κάρλος ταυτίσθηκε με την πορεία της μετάβασης στη δημοκρατία, αλλά και την παγίωση της μεταπολίτευσης, ιδίως χάρις στη στάση που τήρησε στο αποτυχημένο πραξικόπημα της 23ης Φεβρουαρίου 1981. Η εικόνα του Χουάν Κάρλος να εκφωνεί το τηλεοπτικό του μήνυμα εκείνην την ημέρα έχει μείνει ανεξάλειπτη στην μνήμη όλων. Πέρα όμως από τα γεγονότα αυτά, η πορεία της μοναρχίας του χαρακτηρίσθηκε από την απόσταση που τήρησε ο θρόνος από τα πολιτικά γεγονότα και η μη ανάμειξη του Χουάν Κάρλος στα γεγονότα που αμαύρωσαν κατά τη διάρκεια της κρίσης της τελευταίας δεκαετίας την εικόνα των άλλων θεσμών του κράτους. Μία στάση που ίσως να βοηθούσε ώστε το ισοζύγιο της γενικότερης εικόνας του απερχόμενου από τα κοινά μονάρχη να ήταν θετικό.

Εν τούτοις, τα τελευταία χρόνια, ο ίδιος ο Χουάν Κάρλος με τα έργα και τις ημέρες του «κατάφερε» να κλονίσει τη μορφή του συνετού μονάρχη, ακόμη και μετά την παράδοση του θρόνου στον γιό του Φελίπε προ πέντε ετών. Μάλιστα, για πολλούς, φίλους και μη, η παραίτηση του Χουάν Κάρλος τον Ιούλιο του 2014 κρίθηκε ανεπίκαιρη-- καθώς δεν έπρεπε να γίνει εν μέσω της κρίσης, αλλά όταν η χώρα θα είχε ξανακερδίσει τη σταθερότητα και ιδίως όταν θα είχαν συνταχθεί νέοι κανόνες διαφάνειας για τη λειτουργία του Παλατιού της Θαρθουέλας και ιδίως να είχε ψηφισθεί ο οργανικός νόμος για τη μοναρχία, που θα ρύθμιζε μία σειρά από θέματα, όπως ακριβώς και αυτού της παραίτησης του μονάρχη.

Το επεισόδιο του κατάγματος στο ισχίο κατά τη διάρκεια ενός σαφάρι ελεφάντων στην Μποτσουάνα το 2012, που αρχικά είχε κρατηθεί κρυφό, αλλά κατόπιν αποκαλύφθηκε πως συμμετείχε ο βασιλιάς με συντροφιά εκατομμυριούχους φίλους του και την 51 ετών τότε ερωμένη του Κορίνα Τσου Ζάιν-Βίτγκενστάιν—με την οποία αποδείχθηκε πως είχε και λίαν επικερδής και ύποπτους επιχειρηματικούς δεσμούς, πλην των ερωτικών—τον απομυθοποίησε τελείως.

Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, η κοινή γνώμη έχει συγκλονισθεί από τις απανωτές αποκαλύψεις για την εμπλοκή του μονάρχη σε χρυσοφόρα συμβόλαια, όπως η κατασκευή της γραμμής του ισπανικού τραίνου μεγάλων ταχυτήτων AVE μεταξύ Μέκκας και Μεδίνας στη Σαουδική Αραβία και στα οποία ενεπλέκονταν και πολλά πρόσωπα του στενού κύκλου του Χουάν Κάρλος, όπως ο Φλορεντίνο Πέρεθ, ή ο Χουάν Μιγέλ Βιλιάρ Μιρ.

Μάλιστα, στο πλαίσιο των αποκαλύψεων στο σκάνδαλο για τις παράνομες ηχογραφήσεις του επιθεωρητή Βιλιαρέχο, προκύπτουν πολλές αποδείξεις πως ο τέως μονάρχης βρίσκεται πίσω από την παράτυπη διαπραγμάτευση συμβολαίων πολλών εκατομμυρίων, όπως για παράδειγμα την απ’ ευθείας ανάθεση ενός διαγωνισμού στην Κορίνα Τσου Ζάιν-Βίτγκενσταϊν, που απεκάλυψε η ίδια. Όμως, όμως η υπόθεση αυτή τέθηκε στο αρχείο καθώς ο αρμόδιος δικαστής Ντιέγο ντε Εχέα έκρινε πως οι παρατυπίες αυτές διαπράχθηκαν κατά τη χρονική διάρκεια που ο Χουάν Κάρλος ήταν ακόμη μονάρχης, συνεπώς καλύπτεται από την ασυλία που του παρέχει το Σύνταγμα.

Τα πολλαπλά τούτα επεισόδια ενέτειναν την απαξίωση του Χουάν Κάρλος στα μάτια της ισπανικής κοινωνίας, ενώ στην αρνητική αυτή εικόνα συνέβαλαν οι αποκαλύψεις για τις στενές σχέσεις που διατηρούσε από τη δεκαετία του ’70 με τις απολυταρχικές μοναρχίες του Κόλπου.

Όπως τονίζει στον ιστότοπο El Publico ο αναλυτής των δικτύων εξουσίας Ρουμπέν Χούστε, «ο Χουάν Κάρλος πάντοτε επεδίωξε να δημιουργήσει μία επιχειρηματική αριστοκρατία που θα προστάτευε το Στέμμα». Από τους νέους οικονομικούς αριστοκράτες ξεχωρίζουν οι εισηγητές του σχεδίου AVE στη Μέκκα Βιλιάρ Μιρ και ο Φλορεντίνο Πέρεθ (επίσης πρόεδρος της Ρεάλ Μαδρίτης). Ο πρώτος μάλιστα χρημάτισε διοικητής πολλών δημόσιων επιχειρήσεων επί καθεστώτος Φράνκο και μετά χρίσθηκε υπουργός Οικονομικών στην πρώτη κυβέρνηση της μεταπολιτευτικής μοναρχίας, στα τέλη του 1975. Στη δεκαετία του ’90 εξαγόρασε μεγάλες εταιρείες, όπως η Obrascon και Fertiberia έναντι μίας πεσέτας (sic!) την κάθε μία, ενώ το 2011 του απονεμήθηκε ο τίτλος του μαρκησίου.

Το παλάτι της Θαρθουέλας πάντοτε επεδίωξε να έχει στενές σχέσεις με πολλούς χρηματο-επιχειρηματικούς τομείς. Ιδιαίτερα με τις οικογένειες των τραπεζιτών Κόκα, Αλφόνσο Εσκάμεθ της Banco Central, ή τους Φιέρο της τράπεζας Banesto, ιδρύματα που κατόπιν εξαγοράσθηκαν από την Banco Santander.

Παράλληλα, ο Χουάν Κάρλος καλλιέργησε στενές σχέσεις με ιδιοκτήτες ομίλων ενημέρωσης, όπως οι Πολάνκο υ Ορτέγα (Prisa), Λούκα ντε Τένα (ABC), Σάλας (Grupo 16), Γοδό (La Vanguardia) και Ασένθιο (Zeta), οι οποίοι μετά την 23η Φεβρουαρίου 1981 ορκίσθηκαν να στηρίξουν έως τέλους το Στέμμα, τόσο όσον αφορά τα κρατικά του καθήκοντα, όσο και στην προσωπική του ζωή—όπου οι εντελώς ιδιωτικές του στιγμές καλύπτονταν από ένα πέπλο . Και το κατάφεραν έως ότου επέλθει ο κατακλυσμός που προέκυψε από τη δημοσίευση των φωτογραφιών του βασιλέα, του ελέφαντα, της Κορίνας στην Μποτσουάνα, οι καταγγελίες για την προσπάθεια αποσιώπησης της υπόθεσης διαφθοράς με την εταιρία Noos, που κατέληξε στην καταδίκη σε φυλάκιση του γαμπρού του Ινιάκι Ουνδαγαρίν και την ανάμειξη της κόρης του Κριστίνας.

Πολλοί από τους στενούς του φίλους απόκτησαν χάρις στον Χουάν Κάρλος τίτλους ευγενείας, όπως ο Χοσέ Άνχελ Σάντσεθ Ασιάιν, της τράπεζας BBVA, ή η χήρα του Εμίλιο Μποτίν της Santander. Άλλοι, όπως ο Φλορεντίνο Πέρεθ δεν τα κατάφεραν, μολονότι ανήκαν στον στενό κύκλο του ανακτοβούλιού του.

Ο Χουάν Κάρλος κατάφερε πάντως κάτι που δεν φαινόταν αυτονόητο όταν αναλάμβανε την μοναρχία: να αποσυνδέσει την ιδέα της ελευθερίας και της προόδου από την ιστορική μνήμη της δημοκρατίας. Η γνώμη για τη δημοκρατία έχει βελτιωθεί σημαντικά, ιδίως μεταξύ των νέων, όμως ακόμη δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μία σαφής εναλλακτική λύση. Ίσως γιατί στο συλλογικό ασυνείδητο των Ισπανών παραμένει η μορφή ενός προέδρου που συμμετέχει ενεργά στις εκλογικές μάχες, ή που έχει μία δυνατή κομματική και πολιτική ταυτότητα. Αντίθετα, οι πολίτες της χώρας είναι βέβαιοι για την ουδετερότητα της μοναρχίας, μία νοοτροπία που προώθησε ο Χουάν Κάρλος στο έπακρο.

Πηγή: El Publico, El Pais, ΑΜΠΕ