FT: Σε κρίση το ΝΑΤΟ από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στη Συρία

Με πέντε ερωτήσεις και πέντε απαντήσεις οι Financial Times περιγράφουν την κατάσταση στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Τουρκία και της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ υπό το πρίσμα της κρίσης στην Συρία. Ακλουθεί το κείμενο σε μετάφραση:

Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία συμφώνησε με τις ΗΠΑ να παγώσει η στρατιωτική επιχείρηση της στην βορειοανατολική Συρία, η εισβολή εξόργισε άλλες δυτικές χώρες. Την επόμενη εβδομάδα είναι προγραμματισμένη συνάντηση των υπουργών Άμυνας των 29 χωρών μελών του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες.

Υπάρχουν αρκετές ερωτήσεις κλειδιά σχετικά με την δύσκολη σχέση της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και τους υπόλοιπους συμμάχους.

Ποιος είναι ο ρόλος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ;

Από το 1952 μέχρι σήμερα η Τουρκία έχει καθοριστικό ρόλο στην συμμαχία. Η στρατηγική της θέση και το γεγονός ότι έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ, της έχει επιτρέψει να συμβάλλει ιδιαίτερα, τόσο στις αποστολές της συμμαχίας στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, όσο και στο Κόσοβο.  

Στην Τουρκία λειτουργούν, ένας σταθμός με ραντάρ για αντιπυραυλική προστασία στο Κουρετζίκ, ένα κόμβο για τις επιχειρήσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους στην αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ και μια αεροπορική βάση για τα κατασκοπευτικά αεροσκάφη Awacs της συμμαχίας στο Ικόνιο. Στην Τουρκία επίσης βρίσκεται το κέντρο διοίκησης για τις χερσαίες επιχειρήσεις ολόκληρης της Συμμαχίας (Σμύρνη) και επίσης οι ένοπλες δυνάμεις της συμβάλλουν στις επιχειρήσεις της Συμμαχίας στο Αιγαίο. Παρά τις πολιτικές κόντρες του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τους ηγέτες άλλων χωρών μελών του ΝΑΤΟ, η τακτική συνεργασία σε επίπεδο ενόπλων δυνάμεων συνεχίζεται, όπως επίσης και τα κοινά στρατιωτικά γυμνάσια. Όπως ανέφερε σε δηλώσεις του ο γενικός γραμματέας Γιενς Στόλτενμπεργκ, η Συμμαχία έχει επενδύσει περισσότερα από πέντε δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπως ναυτικές βάσεις, σταθμούς ραντάρ κλπ, ενώ παράλληλα υποστηρίζει την Τουρκία με πυραυλικά συστήματα άμυνας και με αυξημένη παρουσία σε ναυτικό και αεροπορία.

Γιατί λοιπόν οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των δυτικών της συμμάχων έχουν επιδεινωθεί;

Η κρίση που παρατηρείται τελευταία είναι αποτέλεσμα της αύξησης της έντασης στις σχέσεις των υπολοίπων Συμμάχων με την Τουρκία που παρατηρείται εδώ και χρόνια. Η Άγκυρα είχε εξοργιστεί από την απόφαση του πρώην προέδρου Μπαράκ Ομπάμα να χρησιμοποιήσει τις πολιτοφυλακές των Κούρδων της Συρίας σαν αιχμή του δόρατος στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους. Η τρέχουσα κρίση που προκάλεσε η τουρκική εισβολή σχετίζεται άμεσα με την απόφαση αυτή.  

Οι σχέσεις της Τουρκίας με τους συμμάχους της έγιναν ακόμα χειρότερες μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 στην Τουρκία. Ο ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν τον οποίο η Άγκυρα κατηγορεί ότι ενορχήστρωσε την απόπειρα κατά του Ερντογάν ζει στην Πενσιλβάνια από το 1999 και γι’ αυτό δεν είναι λίγοι οι αξιωματούχοι της Τουρκίας που ακόμα και σήμερα παραμένουν πεπεισμένοι ότι οι ΗΠΑ είχαν κάποια συμμετοχή στο σχέδιο ανατροπής. Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ έχουν εξοργιστεί με την απόφαση της Τουρκίας να συλλαμβάνει και να φυλακίζει πολίτες τους, αλλά και πιο πρόσφατα για τις στενότερες σχέσεις στον στρατιωτικό τομέα της Τουρκίας με την Ρωσία.  

Σε τι βαθμό ΗΠΑ και Τουρκία συνεργάζονται στρατιωτικά;

Μέχρι τον περασμένο Ιούλιο, η Τουρκία αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι του προγράμματος των F-35 καθώς είχε συμβάλλει στην κατασκευή των αεροσκαφών και είχε κάνει και παραγγελίες. Η σχέση αυτή άλλαξε με την παράδοση του ρωσικού πυραυλικού συστήματος αεράμυνας S-400, το οποίο σύμφωνα με τις ΗΠΑ επιτρέπει στην Μόσχα να συλλέγει πληροφορίες για το πιο εξελιγμένο Αμερικανικό μαχητικό αεροσκάφος.  

Μετά την αγορά των S-400 ο Λευκός Οίκος απέβαλλε την Τουρκία από το πρόγραμμα των F-35, που είναι το μεγαλύτερο πρόγραμμα ανάπτυξης όπλων στην ιστορία του Πενταγώνου. Βέβαια η Τουρκία ακόμα και σήμερα παραμένει ένα σημαντικός στρατηγικός εταίρος για τις ΗΠΑ. Σε μια έκθεση του Πενταγώνου πέρυσι, αναφερόταν ότι περίπου 2.000 Αμερικανοί στρατιώτες είναι σταθμευμένοι στην Τουρκία, μαζί με «δεκάδες» συστήματα ραντάρ και αεροσκάφη. Η Τουρκία σημειώνεται ότι έχει επίσης επιτρέψει στις δυνάμεις που πολεμούν κατά του ISIS να μεταφέρουν προμήθειες εντός του εδάφους της προς την Συρία.

Οι δύο πλευρές συνεργάζονται πιο στενά κυρίως στην βάση του Ιντσιρλίκ, την οποία στελεχώνουν Αμερικανοί. Καθώς οι σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών χειροτερεύουν, όλο και περισσότεροι ζητούν οι ΗΠΑ να μεταφέρουν τα πυρηνικά που έχουν αποθηκευμένα στην βάση σε άλλο σημείο. Σύμφωνα με τους Τάιμς της Νέας Υόρκης, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι εξετάζουν σχέδια για την μεταφορά 50 πυρηνικών όπλων που είναι αποθηκευμένα στην βάση. Όμως ο πρώην Αμερικανός πρέσβης στην Τουρκία και αξιωματούχος του Πενταγώνου, Έρικ Έντελμαν, ανέφερε πως παρά το γεγονός ότι η ακριβής τοποθεσία των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη πρέπει να παραμείνει απόρρητο, «υπάρχουν βάσιμοι λόγοι αυτά να βρίσκονται στην Τουρκία». Ο βασικός λόγος είναι η γεωστρατηγική θέση της χώρας. Πάντως ο κύριος Έντελμαν υποστήριξε ότι υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές για βάσεις στην Ευρώπη που οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να μεταφέρουν τις δυνάμεις τους.

Θα μπορούσε η Τουρκία να εκδιωχθεί από το ΝΑΤΟ;

Ακούγονται όλο και συχνότερα εκκλήσεις για τον αποκλεισμό Τουρκίας από την Συμμαχία ή για την αφαίρεση της ιδιότητας του κράτους μέλους με πιο πρόσφατη περίπτωση αυτή του γερουσιαστή των Ρεπουμπλικανών Λίντσεϊ Γκράχαμ. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι εφικτό, αφού δεν υπάρχουν συγκεκριμένες διατάξεις στην  ιδρυτική συνθήκη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Σύμφωνα με την Ρέιτσελ Έλεχους, πρώην ανώτερη υπάλληλο του Πενταγώνου που τώρα εργάζεται στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών της Ουάσινγκτον: «Η Τουρκία θα πρέπει να φύγει από μόνη της. Δεν θα το κάνουν όμως αυτό γιατί το ΝΑΤΟ τους δίνει δυνατότητα παρέμβασης, επιρροή και ασφάλεια».

Οι διαφωνίες που προέκυψαν εξαιτίας των αμφιλεγόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων του παρελθόντος, όπως η εισβολή στο Ιράκ το 2003, που δίχασαν τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, έχουν πλέον λήξει κυρίως μέσω διμερούς διπλωματίας. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι πάλι στην συνθήκη του ΝΑΤΟ δεν προβλέπεται κάποια απαγόρευση στην επιβολή κυρώσεων μεταξύ των μελών της Συμμαχίας, παρά το γεγονός ότι σε αυτήν αναφέρεται ότι τα μέλη «πρέπει να προσπαθούν να εξαλείψουν την όποια σύγκρουση μπορεί να προκύψει από διεθνείς οικονομικές πολιτικές που ακολουθούν». Έτσι όλες οι συζητήσεις περί κυρώσεων και οι όποιες αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν σε διμερές επίπεδο και όχι μέσα στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

Τι διακυβεύεται εάν διαβρωθεί η σχέση ΗΠΑ- Τουρκίας;

Παρά τις πολλές κρίσεις που έχουν σημειωθεί εδώ και δεκαετίες, οι στρατηγικοί δεσμοί που χρονολογούνται από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν αποφέρει σημαντικά οφέλη και για τις δύο πλευρές. Μια περαιτέρω επιδείνωση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την στήριξη που προσφέρει η Τουρκία στην Ουάσινγκτον ως ένας περιφερειακός εταίρος-κλειδί σε επίπεδο άμυνας, ασφάλειας και ανταλλαγής πληροφορίων σε μια «δύσκολη» περιοχή του πλανήτη. Η συνεργασία σε αυτούς τους τομείς έχει επίσης τεράστια σημασία και για την Άγκυρα. Η Τουρκία θα διακινδύνευε να χάσει ξένες επενδύσεις που είναι κρίσιμες για την οικονομία της και θα έχανε επίσης σημαντικές ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη του διμερούς εμπορίου. Ένας  από τους μεγαλύτερους κινδύνους της παρούσας κρίσης είναι να διαβρωθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο χωρών. Το αντιαμερικανικό αίσθημα έχει πάρει τα πάνω του στην Τουρκία, ενώ την ίδια ώρα το Αμερικανικό Κογκρέσο παρουσιάζεται ασυνήθιστα ενωμένο ως προς τον θυμό και την αγανάκτηση που εκφράζεται εναντίον της Άγκυρας. Κάποιοι αναλυτές εκφράζουν ανησυχίες ότι ακόμα και αν επιλυθούν αυτή την φορά οι διαφορές των δύο πλευρών, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο πια να αντιστραφεί η βαθιά δυσπιστία της μιας προς την άλλη καθώς και η οργή που συσσωρεύεται εκατέρωθεν εδώ και χρόνια.