Ανάλυση: O «χάρτης» της ρωσικής επιρροής σε Μέση Ανατολή και Αφρική

Σχεδόν έξι χρόνια μετά την Κρίση στην Κριμαία, η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν βρίσκεται πια στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων όχι ως παρίας, αλλά ως πρωταγωνιστής, «κυριαρχώντας» στη Μέση Ανατολή και ενισχύοντας αποφασιστικά την επιρροή της από τη Βόρεια Αφρική έως και τον Περσικό Κόλπο.

Το 2011 βρέθηκε μόνη εκείνη διεθνώς από τους «μεγάλους» να αποδοκιμάζει ανοιχτά την Αραβική Άνοιξη - μια «Άνοιξη» την οποία, αντιθέτως, ο δυτικός κόσμος τότε ακόμη αγκάλιαζε επικοινωνιακά ως «πνοή δημοκρατίας και ελπίδας». To 2014 βρέθηκε και πάλι απομονωμένη διεθνώς, να δέχεται «βολές» πανταχόθεν στη σκιά της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία.

Το 2015 είδε τους Τούρκους να καταρρίπτουν ένα ρωσικό μαχητικό στα σύνορα με τη Συρία. Και το 2016 είδε έναν κορυφαίο διπλωμάτη της να δολοφονείται πισώπλατα στην Άγκυρα. Στο μεσοδιάστημα «εκδιώχθηκε» από την ομάδα των G8, ενώ αρχής γενομένης από το 2014 εκείνη βρίσκεται και στο στόχαστρο ευρωπαϊκών κυρώσεων που διαρκώς ανανεώνονται.

Πίσω στο παρόν, ωστόσο, εννέα χρόνια μετά την έκρηξη της Αραβικής Άνοιξης και σχεδόν έξι χρόνια έπειτα από την Κρίση της Κριμαίας, η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν βρίσκεται πια στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων όχι ως παρατηρητής αλλά ως πρωταγωνιστής, να «κυριαρχεί» στον χώρο της Μέσης Ανατολής ή, όπως γλαφυρά σημειώνει σε δημοσίευμά του το αμερικανικό CNN, «να αναδύεται ως νέα βασίλισσα πάνω στη διασπασμένη μεσανατολική σκακιέρα».

«Η Μόσχα έχει εδραιωθεί ως ενεργός περιφερειακός παίκτης με την ικανότητα που έχει να μιλάει συγχρόνως σε κάθε περιφερειακή κυβέρνηση, ενώ παράλληλα διατηρεί και εμφανή δύναμη επιβολής», σημειώνει σε πρόσφατη ανάλυσή του, δημοσιευθείσα υπό τη σκέπη του Σουηδικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (Swedish Institute of International Affairs, UI) ο ερευνητής Άρον Λουντ, επικαλούμενος ο ίδιος μια θέση την οποία είχε διατυπώσει σε ανάλυσή του ήδη από το φθινόπωρο του 2017 και ο ειδικός σε θέματα Ρωσίας, Στίβεν Μπλανκ, μέσω του αμερικανικού Ινστιτούτου Τζέιμσταουν (Jamestown Institute).

Το γεγονός ότι η Ρωσία είναι η μοναδική χώρα που συνομιλεί «κατά τρόπο θερμό» με όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές στο εύφλεκτο τοπίο της Μέσης Ανατολής αναδεικνύει μέσα από πρόσφατο δημοσίευμά της και η αμερικανική «Washington Post».

Διότι, πράγματι, η Μόσχα βρίσκεται σήμερα στην «προνομιακή» θέση να συνομιλεί με όλους:

• Με το καθεστώς του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, αλλά και με την Τουρκία του Ερντογάν που έχει δώσει σκληρές «μάχες» για να ανατρέψει τον Άσαντ
• Με τη Σαουδική Αραβία, αλλά και με το Ιράν
• Με το Ισραήλ, αλλά και με την Τεχεράνη
• Με το Ισραήλ, αλλά και με τη Χεζμπολάχ (την οποία η Μόσχα αρνείται να χαρακτηρίσει επισήμως «τρομοκρατική» οργάνωση)
• Με τους Κούρδους, αλλά και με την Τουρκία
• Με τη Βαγδάτη, αλλά και με την Ερμπίλ
• Με τους σιίτες (σε Συρία, Ιράν, Λίβανο) αλλά και με τους σουνίτες (σε Τουρκία και Περσικό)
• Με τους Χούθι, αλλά και με όσους πολεμούν εναντίον τους στο μέτωπο της Υεμένης

Στο ίδιο πλαίσιο, αξίζει να σημειωθεί πως για τη Μόσχα οι Κούρδοι μαχητές, όχι μόνο της Συρίας (YPG/YPJ) αλλά ακόμη και του… PKK, δεν λογίζονται επισήμως ως «τρομοκράτες», προς μεγάλη απογοήτευση προφανώς της Άγκυρας. Παράλληλα, η Ρωσία είναι η χώρα που έχει μεν διαμηνύσει ότι πρότίθεται να αναγνωρίσει τη Δυτική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ (σε περίπτωση λύσης), ενώ παράλληλα υποστηρίζει και την αναγνώριση ενός ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Είναι, επίσης, η χώρα που ενέκρινε μεν το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ ενάντια στους αντάρτες Χούθι της Υεμένης το 2015, για να έρθει όμως εν συνεχεία, το 2018, να υπερασπιστεί το Ιράν, όταν η Τεχεράνη παραβίασε το προαναφερθέν εμπάργκο.  

Από στρατιωτική σκοπιά, οι Ρώσοι διατηρούν σήμερα παρουσία στη Συρία (αεροπορική βάση σε Λαττάκεια/Χμεϊμίμ και ναυτική βάση στην Ταρτούς). Στο πρόσφατο παρελθόν εκείνοι είχαν χρησιμοποιήσει και την αεροπορική βάση Χαμαντάν στο Ιράν, ενώ βρέθηκαν κοντά και σε μια συμφωνία που θα τους έδινε πρόσβαση σε αεροπορικές βάσεις της Αιγύπτου.

Σε οικονομικό επίπεδο, η Μόσχα έχει εκδηλώσει ανοιχτά την πρόθεση να υπογράψει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με τo Ισραήλ, την Αίγυπτο και το Ιράν. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν κατέληξε μάλιστα πρόσφατα στην υπογραφή σχετικής εμπορικής συμφωνίας με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU), στην οποία τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η Μόσχα. H συμφωνία Ιράν-EAEU αναμένεται να τεθεί σε ισχύ μέσα στην εβδομάδα που διανύουμε (Οκτώβριος 2019).

Ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών της Ρωσίας με τις χώρες σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική παρέμενε περιορισμένος, στα 45,5 δισ. δολάρια το 2017, ποσό που αντιστοιχούσε τότε στο 7,8% επί του συνόλου των ρωσικών εμπορικών συναλλαγών παγκοσμίως. Στο συγκεκριμένο μέτωπο υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν, με άλλα λόγια, μεγάλα περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης.

Η Ρωσία, προς το παρόν, εξάγει στις συγκεκριμένες περιοχές κυρίως ενέργεια, όπλα και σιτηρά.

Αν και η Ρωσία δεν είναι μέλος του Οργανισμού Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (OPEC), η ίδια συνεργάζεται στενά με τη Σαουδική Αραβία, που αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα του OPEC, ήδη από τον Δεκέμβριο του 2016. Και αυτό, για να μπορεί να κρατάει την τιμή του πετρελαίου ψηλά: κοντά στα 60 δολάρια το βαρέλι. Παράλληλα, η Μόσχα επιδιώκει μεγαλύτερο συντονισμό και στον χώρο του φυσικού αερίου με χώρες όπως είναι το Κατάρ, το Ιράν και η Αλγερία, οι οποίες επίσης εξάγουν φυσικό αέριο.

Υπό τον φόβο ότι το Ιράν θα μπορούσε κάποια στιγμή να αρχίσει να στέλνει μεγαλύτερες ποσότητες φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ανταγωνιζόμενο έτσι τη Ρωσία, η Μόσχα έχει επανειλημμένως προσφερθεί να επενδύσει σε αγωγούς που θα έστελναν το ιρανικό φυσικό αέριο όχι δυτικά προς την Ευρώπη, αλλά… ανατολικά προς την αγορά του Πακιστάν.

Τα δυνατά χαρτιά της Μόσχας     

Ως δυνατά χαρτιά της Ρωσίας ξεχωρίζουν σήμερα:

• Τα οπλικά συστήματα (το αντιπυραυλικό-αντιαεροπορικό πυραυλικό σύστημα S-400 αποτελεί μόνο ένα παράδειγμα)
• Τα ενεργειακά αποθέματα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) και οι «απορρέοντες» από αυτά αγωγοί (TurkStream, BlueStream, αγωγοί από Ιράκ και Ιρακινό Κουρδιστάν)
• Το προβάδισμα που εκείνη διατηρεί σε συγκεκριμένους τομείς (η ρωσική Rosatom θεωρείται, επί παραδείγματι, πρωτοπόρος παγκοσμίως στην κατασκευή πυρηνικών εγκαταστάσεων)
• Οι εξαγωγές σιτηρών (με τη Ρωσία να εξάγει κυρίως σε Αίγυπτο, Τουρκία, Σουδάν κ.ά., επιδιώκοντας να σπάσει και το μονοπώλιο των Γάλλων στην Αλγερία)

«Ατού» για τη Ρωσία θεωρούνται, όμως, και άλλα δύο στοιχεία:

• Η ταχύτητα με την οποία εκείνη μπορεί να λάβει και να υλοποιήσει αποφάσεις (στρατηγικές ή άλλες), ταχύτητα που καθίσταται «ξεχωριστή» ειδικά εάν συγκριθεί με την εικόνα σύγχυσης και τις παλινωδίες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής αλλά και με την αδυναμία της ΕΕ να παρουσιάσει μια εικόνα λειτουργικής συνοχής
• Και οι μειωμένες αναστολές με τις οποίες η Ρωσία προσεγγίζει καθεστώτα τα οποία κατηγορούνται για αυταρχισμό και/ή παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων 

Όσο για το αποδυναμωμένο ρούβλι, ακόμη και εκείνο καταλήγει να τονώνει με τον τρόπο του τις ρωσικές εξαγωγές, ενώ το κρατικό επενδυτικό ταμείο της Ρωσίας έχει ήδη καταλήξει σε επενδυτικού χαρακτήρα συμφωνίες με τα αντίστοιχα κρατικά επενδυτικά ταμεία του Μπαχρέιν, του Κουβέιτ, του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων.

Οι εταιρείες

Η ρωσική επιρροή αποτυπώνεται, φυσικά, μέσα και από τη δράση ρωσικών εταιρειών όπως είναι οι:

• H Gazprom, που δραστηριοποιείται στην Τουρκία, καθώς και στην Αλγερία, έχοντας, μάλιστα, εκδηλώσει το ενδιαφέρον να αναπτύξει αγωγό φυσικού αερίου που θα συνδέει τη Νιγηρία με την Ευρώπη μέσω Αλγερίας
• H Gazprom Neft, που δραστηριοποιείται στο Ιρακινό Κουρδιστάν και στο Ιράκ, έχοντας παράλληλα συνάψει συμφωνίες συνεργασίας και με τη σαουδαραβική Aramco
• Η Lukoil, που δραστηριοποιείται σε Αίγυπτο, Νιγηρία, Γκάνα, Καμερούν κ.ά.
• Η πετρελαϊκή Rosneft (στην οποία διατηρεί πλέον μετοχικό μερίδιο και το Κατάρ) που δραστηριοποιείται στην Αίγυπτο (κοίτασμα Ζορ), στο Ιράν (μαζί με τη National Iranian Oil Company), στο Ιρακινό Κουρδιστάν, στον Λίβανο (Τρίπολη), στη Μοζαμβίκη και στη Νιγηρία (μαζί με την Oranto Petroleum), ενώ έχει προετοιμάσει το έδαφος και για τη μεγαλύτερη εμπλοκή της σε Λιβύη, Σαουδική Αραβία και Συρία
• Η παραγωγός αλουμινίου Rusal, που διατηρεί ορυχεία βωξίτη στη Γουινέα
• Η Alrosa, που «σκάβει» για διαμάντια σε Αγκόλα και Μποτσουάνα
• Η Novatek, που έχει εξασφαλίσει τα δικαιώματα για έρευνες υδρογονανθράκων στα θαλασσοτεμάχια 4 και 9 του Λιβάνου (ελέγχοντας το 20% στο πλαίσιο κοινοπραξίας μαζί με τις TOTAL και ΕΝΙ).
• Η Rosatom, που δραστηριοποιείται στην κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων σε Τουρκία (Ακούγιου), Αίγυπτο (Νταμπάα), Ιράν (Μπουσέρ) και Ιορδανία, έχοντας παράλληλα καταλήξει και σε σχετικές (σε άλλες περιπτώσεις προκαταρκτικές και σε άλλες περισσότερο προχωρημένες) συμφωνίες με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Νιγηρία, το Σουδάν, την Κένυα, τη Γκάνα, τη Ζάμπια, την Ουγκάντα κ.ά.  

Η Ρωσία άρχισε να εμπλέκεται κατά τρόπο εμφανή στη Μέση Ανατολή κατά την Αραβική Άνοιξη και ακόμη περισσότερο από το 2015 και μετά, στο όνομα του οράματος μιας «πολυπολικής παγκόσμιας τάξης». Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η «επιστροφή» της στην περιοχή είχε ξεκινήσει από ακόμη πιο πριν.

Σε αντίθεσή με τον προκάτοχό του, Μπόρις Γέλτσιν, που δεν είχε πραγματοποιήσει καμία επίσημη επίσκεψη σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, ο Βλαντίμιρ Πούτιν έως το 2007 είχε πάει «παντού»: στην Αίγυπτο, στο Ισραήλ, στη Σαουδική Αραβία, στην Τουρκία, στο Ιράν, στην Ιορδανία, στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Από το 2005 εκείνος είχε μάλιστα εντάξει τη Ρωσία ως παρατηρητή και στον Οργανισμό Ισλαμικής Συνεργασίας. Σημειώνεται δε ότι οι επισκέψεις του σε Ισραήλ και Εμιράτα ήταν οι πρώτες που πραγματοποίησε εκεί εν ενεργεία Ρώσος ηγέτης: στο Ισραήλ το 2005 και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα το 2007.

Πίσω στο παρόν, αρκετά χρόνια μετά, ο Ρώσος πρόεδρος εξακολουθεί να δηλώνει «παρών». Μόλις την περασμένη εβδομάδα (14-15 Οκτωβρίου) ο 67χρονος Πούτιν βρέθηκε στη Σαουδική Αραβία και στα Εμιράτα, ενώ τον Ιανουάριο του 2020 είναι προγραμματισμένο να μεταβεί στο Ισραήλ.

Εν τω μεταξύ, το διήμερο 23-24 Οκτωβρίου του 2019 θα έχει όμως πραγματοποιηθεί στο Σότσι της Ρωσίας και η πρώτη στα χρονικά… Σύνοδος Ρωσίας-Αφρικής με τη συμμετοχή περίπου 40 ηγετών από τη Μαύρη Ήπειρο. Σημειώνεται ότι οι ρωσικές εξαγωγές σε αφρικανικές χώρες άγγιξαν το 2018 τα 20 δισ. δολάρια, με τα 2/3 όμως αυτών να κατευθύνονται κυρίως προς δύο κράτη: την Αίγυπτο και την Αλγερία, όπως σημειώνουν σε σχετικό δημοσίευμά τους και οι «Financial Times».

ΣΥΡΙΑ

Ήταν Σεπτέμβριος του 2015 ότι ρωσικές δυνάμεις ξεκίνησαν να πραγματοποιούν αεροπορικές επιδρομές στο έδαφος της Συρίας, πολεμώντας στο πλευρό του Μπασάρ αλ Άσαντ, τον οποίο εξακολουθούν να στηρίζουν ακόμη και σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά. Ήδη από τον Δεκέμβριο του 2013, ωστόσο, Μόσχα και Δαμασκός είχαν συνάψει συμφωνία που έδινε στους Ρώσους (εν προκειμένω στην εταιρεία Soyuzneftegaz) το δικαίωμα να πραγματοποιήσουν έρευνες για υδρογονάνθρακες στα ανοιχτά της Συρίας, έρευνες που προς το παρόν έχουν «παγώσει», ενώ η Soyuzneftegaz δραστηριοποιείτο στη Συρία ήδη από το 2004. Από τον Ιανουάριο του 2018, όμως, η Συρία εμφανίζεται να έχει παραχωρήσει στη Ρωσία το αποκλειστικό δικαίωμα του εκσυγχρονισμού και της αποκατάστασης όλων των ενεργειακών της υποδομών. Η Μόσχα αναμένεται, με άλλα λόγια, να έχει προτεραιότητα (εάν όχι και αποκλειστικότητα) στην ενεργειακή ανοικοδόμηση της Συρίας. Σημειώνεται ότι οι Ρώσοι διατηρούν στη Συρία όχι μόνο ενεργειακή αλλά και στρατιωτική παρουσία: μέσω της αεροπορικής βάσης Χμεϊμίμ στη Λαττάκεια και της ναυτικής βάσης στην Ταρτούς. Ενώ εντός των συνόρων της Συρίας έχουν αναπτυχθεί, παράλληλα, και ρωσικά αντιαεροπορικά-αντιπυραυλικά συστήματα S-300.

ΤΟΥΡΚΙΑ

Οι συστοιχίες του ρωσικού αντιπυραυλικού-αντιαεροπορικού συστήματος S-400 που ήδη βρίσκονται στην Τουρκία, οι αγωγοί BlueStream και TurkStream που περνούν από το τουρκικό έδαφος, και οι πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ακούγιου «δια χειρός» Rosatom… έρχονται να αποτυπώσουν την εντυπωσιακά ενισχυμένη ρωσική επιρροή στη ΝΑΤΟική Τουρκία, μια επιρροή την οποία επιχειρεί να αξιοποιήσει με τον δικό του τρόπο ο Ερντογάν ως… εκβιαστικό χαρτί ενάντια στη Δύση.     

ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Στα τέλη του 2017 ο βασιλιάς Σαλμάν έγραψε ιστορία ως ο πρώτος Σαουδάραβας μονάρχης στα χρονικά που επισκέπτεται τη ρωσική πρωτεύουσα, ενώ ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν έχει συναντηθεί ουκ ολίγες φορές με τον Πούτιν από το 2015 και μετά. Ρωσία και Σαουδική Αραβία πορεύονται πια με κοινό στον χώρο του πετρελαίου την τιμή του οποίου δίνουν αγώνα για να κρατούν ψηλά. Ενδεικτική και η συμφωνία στην οποία κατέληξαν οι δύο χώρες το 2018 για τη μείωση της παγκόσμιας παραγωγής κατά πάνω από 1 εκατομμύριο βαρέλια ημερησίως. Οι δύο χώρες εξετάζουν συμφωνίες στο μέτωπο της πυρηνικής ενέργειας καθώς και στο χώρο του πετρελαίου, ενώ σχετικά πρόσφατα ο πρόεδρος Πούτιν κάλεσε δημοσίως το Ριάντ να αγοράσει ρωσικούς S-400 για την καλύτερη θωράκισή του. Αίσθηση είχε προκαλέσει και εκείνη η εγκάρδια χειραψία (τύπου «κόλλα το» ή hi-five αγγλιστί) που είχαν ανταλλάξει μπροστά στις κάμερες οι Βλαντίμιρ Πούτιν και Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν το 2018 από το έδαφος της Αργεντινής και τη Σύνοδο της ομάδας των G20 ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη.

ΗΝΩΜΕΝΑ ΑΡΑΒΙΚΑ ΕΜΙΡΑΤΑ

Ο πρίγκιπας διάδοχος, Μοχάμεντ Μπιν Ζαγιέντ, έχει ταξιδέψει στη Ρωσία πάνω από επτά φορές τα τελευταία έξι χρόνια, υπογράφοντας μεταξύ άλλων και συμφωνίες «στρατηγικού» χαρακτήρα με τη ρωσική ηγεσία. Ο Πούτιν, από την πλευρά του, επισκέφθηκε τα Εμιράτα μόλις την περασμένη εβδομάδα (15 Οκτωβρίου) για πρώτη φορά έπειτα από την ιστορική επίσκεψη που είχε πραγματοποιήσει εκεί το 2007.  

Τα Εμιράτα εμφανίζονται να έχουν επενδύσει περί τα 6 δισ. δολ. στη Ρωσία, ενώ στο Ντουμπάι διατηρεί πλέον «περιφερειακή βάση/γραφεία» και η ρωσική Rosatom. Σημειώνεται ότι οι δύο χώρες συνεργάζονται από το 2017 και στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, με τη Rosatom να ρίχνει γέφυρες προς την Emirates Nuclear Energy Corporation.  Όσο για τον πρώτο στα χρονικά αστροναύτη από τα Εμιράτα, εκείνος έκανε πρόσφατα το ταξίδι προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό μέσα σε… ρωσικό διαστημικό σκάφος «Soyuz».

ΙΣΡΑΗΛ

Μόνο μέσα στο 2018, Πούτιν και Νετανιάχου μίλησαν 11 φορές στο τηλέφωνο, με τον Μπενιαμίν Νετανιάχου να επισκέπτεται μάλιστα τη Μόσχα όχι μία, ούτε δύο, αλλά τέσσερις φορές μέσα σε λιγότερους από 12 μήνες. Συνολικά, από το 2015 και μετά, οι δύο τους εμφανίζονται να έχουν συναντηθεί τουλάχιστον 11 φορές, με τον Πούτιν να έχει μάλιστα το προφίλ του περισσότερου φιλικού προς το Ισραήλ και τους Εβραίους ηγέτη που έχει γνωρίσει ποτέ η Ρωσία. Αλλά και οι Ισραηλινοί, ανταποδίδοντας τα «εύσημα», έχουν φροντίσει να μην καταδικάσουν σθεναρά τη Ρωσία ούτε για το θέμα της Κριμαίας, αλλά ούτε και για άλλες υποθέσεις όπως ήταν για παράδειγμα η υπόθεση της δηλητηρίασης του Σέργκεϊ Σκριπάλ στη Βρετανία. Παράλληλα, Ρωσία και Ισραήλ βρίσκονται σε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας και για την αποφυγή τυχόν «ατυχημάτων» στον εναέριο χώρο της Συρίας. 

ΚΑΤΑΡ

Ήταν Δεκέμβριος του 2016 όταν ο κρατικός επενδυτικός βραχίονας του Κατάρ (Qatar Investment Authority, QIA) προχώρησε σε μια επένδυση ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, αποκτώντας μερίδιο στον ρωσικό πετρελαϊκό κολοσσό της Rosneft. Ενώ τον Απρίλιο του 2018, προτού επισκεφθεί την Ουάσιγκτον, ο εμίρης του Κατάρ έκανε ένα αναπάντεχο πέρασμα από τη Μόσχα για να συναντηθεί με τον Πούτιν, προκαλώντας τότε ενόχληση πίσω στην Ουάσιγκτον. Το Κατάρ εμφανίζεται να εξετάζει την αγορά ρωσικών οπλικών συστημάτων αλλά και τη συνεργασία με τη Ρωσία σε ποικίλους άλλους τομείς, ενώ ο εμίρης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θανί έχει βρεθεί στη Μόσχα τουλάχιστον δύο φορές από το 2016 και μετά.  

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Από το 2013 και μετά, Πούτιν και Σίσι έχουν συναντηθεί τουλάχιστον εννέα φορές. Τον Οκτώβριο του 2018 ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι επισκέφθηκε για τέταρτη φορά τη Ρωσία, υπογράφοντας συμφωνία στρατηγικού χαρακτήρα με τον Πούτιν στο Σότσι. Συγκριτικά, στην Ουάσιγκτον ο Σίσι έχει βρεθεί μέχρι σήμερα μόνο μία φορά. Υπενθυμίζεται, άλλωστε, ότι η Ρωσία ήταν η πρώτη χώρα που έσπευσε να προσκαλέσει τον Σίσι να την επισκεφθεί αφότου ο τελευταίος ανήλθε στην εξουσία της Αιγύπτου το 2013, αλλά και η χώρα που αμέσως προσφέρθηκε να πουλήσει όπλα (αξίας 3,5 δισ. δολ.) στο αιγυπτιακό καθεστώς όταν οι Αμερικανοί ανακοίνωσαν ότι παγώνουν μέρος των εξαγωγών τους προς το Κάιρο τον Οκτώβριο του 2013. Tο 2017, για πρώτη φορά έπειτα από τη δεκαετία του 1970, οι πωλήσεις ρωσικών όπλων στην Αίγυπτο ξεπέρασαν τις πωλήσεις αμερικανικών.

Πούτιν και Σίσι θα βρίσκονται μαζί και το διήμερο 23-24 Οκτωβρίου του 2019 στην πρώτη Σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής (Russia-Africa Summit) στο Σότσι της Ρωσίας. Παράλληλα, η ρωσική Rosatom ετοιμάζεται να κατασκευάσει το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο της Αιγύπτου στην περιοχή Νταμπάα, ενώ από το 2017, η Ρωσία είναι μέτοχος και στην African Export–Import Bank, που έχει την έδρα της στο Κάιρο της Αιγύπτου.

ΙΡΑΝ

Μόσχα και Τεχεράνη έχουν βρεθεί να πορεύονται με κοινό βηματισμό στο μέτωπο της Συρίας, αμφότερες στηρίζοντας το καθεστώς του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ. «Το επίπεδο της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών είναι σήμερα υψηλότερο από κάθε άλλη φορά στα χρονικά», διακήρυττε ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ροχανί το 2018, χαρακτηρίζοντας μάλιστα «στρατηγικής φύσης» τις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ Ρωσίας και Ιράν. Σημειώνεται ότι οι Ιρανοί έχουν στην κατοχή τους ρωσικούς S-300, ενώ η ρωσική Rosatom έχει κατασκευάσει και τον πυρηνικό αντιδραστήρα Μπουσέρ στο Ιράν.

ΛΙΒΥΗ

Ήταν Μάρτιος του 2011 όταν η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν επέλεξε να απόσχει από το ψήφισμα «1973» του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που θα άνοιγε τον δρόμο για τη στρατιωτική επέμβαση της δύσης στη Λιβύη και την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι. Πλέον, στην εμπόλεμη μετα-κανταφική Λιβύη η Ρωσία συνομιλεί με όλους: και με τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ (τον οποίο εμφανίζεται να έχει στηρίξει και στρατιωτικά), και με την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση του Φαγιέζ Αλ Σαράτζ που έχει την έδρα της στην Τρίπολη, αλλά και με τους απογόνους του Καντάφι, όπως είναι για παράδειγμα ο διωκόμενος Σεΐφ Αλ-Ισλάμ.

ΛΙΒΑΝΟΣ

Κυρίως από το 2015 και μετά, η Ρωσία «μπαίνει» ολοένα πιο βαθιά στη χώρα δημιουργώντας δεσμούς οικονομικού, εμπορικού και πολιτικού χαρακτήρα. Μιλώντας στο ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Sputnik το 2017, ο υπουργός Εμπορίου του Λιβάνου είχε εκφράσει την επιθυμία να τριπλασιάσει τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών της χώρας του με τη Ρωσία, θέτοντας ως στόχο τα 1,5 δισ. δολ. ετησίως. Ενδεικτικά, οι διμερείς συναλλαγές μεταξύ των χωρών ανήλθαν σε σε 800 εκατ. δολ. το 2018 από 423 εκατ. δολ. που ήταν το 2016. Σημειώνεται ότι από τον Δεκέμβριο του 2017 η Ρωσία έχει, μέσω της εταιρείας Novatek, συνάψει συμφωνία για έρευνες υδρογονανθράκων στα θαλάσσια Οικόπεδα 4 και 9 στα ανοιχτά του Λιβάνου.

Η ρωσική Lukoil εμφανίζεται, μάλιστα, να ενδιαφέρεται για τον επόμενο γύρο αδειοδοτήσεων που αναμένεται μέσα στο 2020, ενώ και η ρωσική Rosneft υπέγραψε τον περασμένο Ιανουάριο συμφωνία που της δίνει τον έλεγχο πετρελαϊκών εγκαταστάσεων στην Τρίπολη του Λιβάνου. Παράλληλα, οι δύο χώρες βρίσκονται τα τελευταία χρόνια σε συζητήσεις και για την ενίσχυση της συνεργασίας τους στον στρατιωτικό τομέα (μέσα από νέες τεχνικές συμφωνίες συνεργασίας αλλά και μέσα από «προσφορές» ρωσικού στρατιωτικού υλικού), με την επίμαχη ενίσχυση, ωστόσο, να σκοντάφτει στην αντίδραση της αμερικανικής πλευράς. Ο Λιβανέζος πρωθυπουργός Σαάντ Χαρίρι φέρεται, πάντως, να επιθυμεί την ενδυνάμωση των δεσμών με τη Μόσχα. Η Βηρυτός προσβλέπει, επίσης, στην «πολύτιμη» ρωσική βοήθεια ώστε να επιστρέψουν στη Συρία όσο το δυνατό περισσότεροι Σύροι από εκείνους που έχουν σήμερα βρει καταφύγιο στον Λίβανο. 

ΑΛΓΕΡΙΑ

Ξεχωρίζει ως ένας από τους μεγαλύτερους αγοραστές ρωσικών οπλικών συστημάτων αλλά και ευρύτερα ρωσικών προϊόντων/εξαγωγών στη βόρεια Αφρική. Έχει στην κατοχή της τανκ T-90, μαχητικά SU-30, πυραύλους S-300, βαλλιστικούς πυραύλους Iskander κ.ά., ενώ συνεργάζεται στενά και με τη ρωσική Gazprom.

ΣΟΥΔΑΝ

Λέγεται πως μέσω Σουδάν, η Ρωσία θα μπορούσε να αποκτήσει μια δική της βάση στην Ερυθρά Θάλασσα, ενδεχομένως στα πρότυπα της Συρίας. Ο Μόσχα έχει παράσχει, άλλωστε, στήριξη στον Ομάρ αλ Μπασίρ. Όσο για τη Rosatom, εκείνη έχει προχωρήσει ήδη στη σύναψη συμφωνίας για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στην αφρικανική χώρα.  

ΝΙΓΗΡΙΑ

Η κυβέρνηση της χώρας εμφανίζεται έτοιμη να υπογράψει συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με τη Ρωσία ως μέσο θωράκισης ενάντια στην τζιχαντιστική απειλή της οργάνωσης Μπόκο Χαράμ.

ΚΕΝTΡΟΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ρώσοι μισθοφόροι, Ρώσοι πρώην πράκτορες και ρωσικές εταιρείες εμφανίζονται να δραστηριοποιούνται σε μια χώρα την ύπαρξη της οποίας αγνοούν οι περισσότεροι στον δυτικό κόσμο.

ΙΡΑΚΙΝΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ

Η ρωσική πετρελαϊκή Rosneft δραστηριοποιείται στην περιοχή από το 2017, πραγματοποιώντας έρευνες για υδρογονάνθρακες, φέρνοντας σε πέρας δοκιμαστικές εξορύξεις και επενδύοντας σε αγωγούς. Στην ίδια περιοχή δραστηριοποιείται επίσης και η ρωσική Gazprom Neft.

ΠΗΓΕΣ

Russian Strategy in the Middle East (RAND Corporation)

Russia in the Middle East (The Swedish Institute of International Affairs)

Russia in the Middle East (European Parliament)

Russia’s Gas Web Ensnares Europe (Foreign Policy)

In the Middle East, there’s one country every side talks to: Russia (the Washington Post)

Putin seeks friends and influence at first Russia-Africa summit (Financial Times)

Oil, diamonds and nuclear power: Russia eyes Africa business (Sudan Daily)

Russia leads the world at nuclear-reactor exports (the Economist)