30 Χρόνια από την Πτώση του Τείχους: Πέντε πράγματα για το Σιδηρούν Παραπέτασμα

Το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» ορίζει τον χωρισμό, πρώτα ιδεολογικό και στην συνέχεια φυσικό, της Ευρώπης την επομένη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ανάμεσα στην ζώνη της σοβιετικής επιρροής, στην ανατολική Ευρώπη, και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Αυτό το φράγμα πέφτει το 1989 με το Τείχος του Βερολίνου.

Από πού προέρχεται η έκφραση;

Η μεταφορά χρησιμοποιήθηκε από τον Ουίνστον Τσόρτσιλ. «Από το Στετίν στην Βαλτική μέχρι την Τεργέστη στην Αδριατική, ένα σιδηρούν παραπέτασμα έχει επιπέσει στην ήπειρο», δήλωσε στις 5 Μαρτίου 1946, σε ομιλία του στις ΗΠΑ.

Η πατρότητα της έκφρασης αποδίδεται στον Ρώσο συγγραφέα Βασίλι Ροζάνοφ, που την χρησιμοποίησε το 1918 για την επανάσταση των μπολσεβίκων στον βιβλίο του «Η Αποκάλυψη της Εποχής μας»: «Με κλαγγές, με κρότους και τριγμούς, ένα σιδηρούν παραπέτασμα πέφτει στην ιστορία της Ρωσίας».

Σύνορο ιδεολογικό και, έπειτα, φυσικό

Το σύνορο αυτό ανάμεσα στην κομμουνιστική Ευρώπη και την Δύση, σχεδιασμένο από την σοβιετική ηγεσία για να τεθεί φραγμός στην δυτική ιδεολογία, υλοποιήθηκε σταδιακά για να μειωθεί η διαφυγή πολιτών προς την Δύση.

Το παραπέτασμα υψώνεται, από το 1949, από την Ουγγαρία και στην συνέχεια από τις άλλες χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ. Αποτελείται από συρματοπλέγματα, τάφρους, τσιμεντένιες οχυρώσεις, συστήματα συναγερμού, αυτόματης ενεργοποίησης όπλων, νάρκες, σε μήκος πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων.

Το Τείχος του Βερολίνου

Στην Ανατολική Γερμανία, η κομμουνιστική ηγεσία θεσπίζει το 1952 ζώνη απαγόρευσης πλάτους δέκα μέτρων κατά μήκος των συνόρων με την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, με συρματοπλέγματα και φυλάκια.

Ωστόσο, ένα κενό παραμένει: το Βερολίνο, χωρισμένο σε δύο τομείς, ο ένας υπό σοβιετικό, ο άλλος υπό δυτικό έλεγχο. Ανάμεσα στους δύο τομείς μπορεί κανείς να κυκλοφορεί χωρίς πολύ μεγάλη δυσκολία. Περί τα τρία εκατομμύρια άτομα καταφέρνουν να καταφύγουν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας μέσω του Δυτικού Βερολίνου ανάμεσα στο 1952 και το 1961, αδειάζοντας την Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας από ζωτικές δυνάμεις.

Το ανατολικογερμανικό καθεστώς αποσπά το 1961 την συμφωνία της Μόσχας για την κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου, που παρουσιάζεται ως «αντιφασιστικός φραγμός».

Το Τείχος, το οποίο συνοδεύεται στην ανατολική του πλευρά από «ουδέτερη ζώνη», έχει μήκος 155 χιλιόμετρα (τα 43 χιλιόμετρα κόβουν το Βερολίνο στα δύο και τα 112 χιλιόμετρα χωρίζουν απομονώνουν τον θύλακα του δυτικού Βερολίνου από το έδαφος της Λαoκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Αποτελείται από οπλισμένο σκυρόδεμα και από τμήματα μεταλλικού φράκτη.

Το επικίνδυνο πέρασμα στην Δύση

Η διαμονή στην Δύση των πολιτών της Ανατολικής Ευρώπης δεν επιτρεπόταν παρά υπό αυστηρούς όρους.

Οσοι ήθελαν να διαφύγουν, διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο. Περί τα 600 έως 700 άτομα, σύμφωνα με τους ιστορικούς, έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να διαφύγουν από το ανατολικογερμανικό καθεστώς.

Μόνο στο Τείχος του Βερολίνου, 100 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να διαφύγουν. Ωστόσο, περί τους 5.000 άνθρωποι τα κατάφεραν χρησιμοποιώντας ευφάνταστους τρόπους. Ετσι, μία οικογένεια πέρασε το Τείχος από στέγη κτιρίου με «flying fox» που κατέληγε σε ομάδα φίλων που περίμενε από την άλλη πλευρά του Τείχους. Άλλοι διέφυγαν κολυμπώντας στο ποταμό Σπρεε, από τούνελ ή κρυμμένοι σε αυτοκίνητα.

1989, η πτώση

Τον Μάιο 1989, η Ουγγαρία αποφασίζει να ανοίξει τα σύνορα με την Αυστρία, δημιουργώντας το πρώτο ρήγμα στο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Στις 19 Αυγούστου, περισσότεροι από 600 Ανατολικογερμανοί, που βρίσκονταν σε διακοπές στην Ουγγαρία, εκμεταλλεύονται το άνοιγμα ενός σημείου διέλευσης με την Αυστρία, με την ευκαιρία ενός πανευρωπαϊκού πιν-νικ για να διαφύγουν στην Δύση. Είναι η πρώτη μαζική έξοδος από το 1961.

Τα κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης αρχίζουν να πέφτουν και η ΕΣΣΔ, υπό την ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, δεν επεμβαίνει. Η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας συγκλονίζεται από πρωτοφανείς διαδηλώσεις.

Στις 9 Νοεμβρίου, υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας αιφνιδιάζεται όταν ερωτάται για την ημερομηνία της έναρξης ισχύος των νέων δικαιωμάτων κίνησης των πολιτών της χώρας. «Καθ΄όσον γνωρίζω, άμεσα...», απαντά, ψελλίζοντας, στους δημοσιογράφους.

Η απάντησή του δίνει το έναυσμα και χιλιάδες πολίτες του Ανατολικού Βερολίνου κατευθύνονται προς τα φυλάκια, όπου αιφνιδιασμένοι οι φρουροί σηκώνουν τελικά τις μπάρες.

Κατά την διάρκεια εκείνης της νύκτας, οι Βερολινέζοι γιορτάζουν. Σκαρφαλωμένοι στο Τείχος αρχίζουν να το καταστρέφουν με αξίνες, σφυριά και βαριοπούλες. Στα δύο χρόνια που ακολουθούν έρχεται και η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.