ΗΠΑ - Ιράν: Αίμα αμάχων στον βωμό ενός ακήρυχτου πολέμου

Ο πόλεμος που όλοι περίµεναν ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν τελικώς δεν κηρύχθηκε. Ο αριθµός των νεκρών, ωστόσο, προσιδιάζει σε συνθήκες πολέµου. Ο απολογισµός τραγικός: 186 άνθρωποι, στη συντριπτική τους πλειονότητα άµαχοι, έπεσαν νεκροί µέσα σε διάστηµα µόλις έξι ηµερών, από τις 3 έως τις 8 Ιανουαρίου, θύµατα στον βωµό ενός ακήρυχτου πολέµου, ενός «πολέµου» που διεξάγεται πλέον εν καιρώ ειρήνης, εξ αποστάσεως, µε drones, ρουκέτες και αντιπροσώπους-proxies, εν µέσω βαρύγδουπων εµπρηστικών εξαγγελιών αλλά και εκκλήσεων για αποκλιµάκωση.

Ξηµερώµατα της Παρασκευής 3 Ιανουαρίου, αµερικανικά drones (τύπου MQ-9 Reaper, σαν εκείνα δηλαδή που επιχειρούν από τη Λάρισα) πλήττουν αυτοκινητοποµπή, καθώς εκείνη αποχωρεί από το διεθνές αεροδρόµιο της Βαγδάτης, σκοτώνοντας συνολικά δέκα άτοµα, µεταξύ των οποίων ήταν και ο Ιρανός υποστράτηγος Κασέµ Σουλεϊµανί, διοικητής των επίλεκτων ιρανικών ειδικών δυνάµεων Quds, που αποτελούν και τον κεντρικό βραχίονα (ή, πιο σωστά, το µακρύ χέρι) της ιρανικής επιρροής στο εξωτερικό.

Ακριβώς πέντε ηµέρες µετά, ξηµερώµατα της Τετάρτης 8 Ιανουαρίου, οι Ιρανοί Φρουροί της Επανάστασης (εκείνος ο βραχίονας, δηλαδή, των ιρανικών ενόπλων δυνάµεων που είναι επιφορτισµένος µε τη θωράκιση απέναντι στον εξωτερικό παρεµβατισµό) εξαπολύουν βαλλιστικούς πυραύλους (22 σύµφωνα µε την Τεχεράνη, 15 σύµφωνα µε την Ουάσιγκτον) κατά στρατιωτικών βάσεων όπου σταθµεύουν Αµερικανοί στο Ιράκ, στο πλαίσιο επιχείρησης µε την κωδική ονοµασία «Μάρτυρας Σουλεϊµανί». Ιρανικές πηγές υποστηρίζουν ότι από τις επιθέσεις χάνουν τη ζωή τους 80 Αµερικανοί.

Η Ουάσιγκτον, ωστόσο, δεν επιβεβαιώνει ανθρώπινες απώλειες. «Κανένας Αµερικανός δεν τραυµατίστηκε από τη χθεσινή επίθεση του ιρανικού καθεστώτος. ∆εν είχαµε καµία απώλεια. Ολοι οι στρατιώτες µας είναι ασφαλείς» δηλώνει ο Αµερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραµπ στο πλαίσιο διαγγέλµατός του προς τον αµερικανικό λαό λίγες ώρες µετά το ιρανικό χτύπηµα.

Η μοιραία πτήση

Προτού καλά καλά ξηµερώσει, ωστόσο, γύρω στις έξι το πρωί της 8ης Ιανουαρίου, επιβατικό αεροσκάφος τύπου Boeing 737-800 των ιδιωτικών ουκρανικών αερογραµµών Ukraine International Airlines που έχει προορισµό το Κίεβο τυλίγεται στις φλόγες µόλις λίγα λεπτά µετά την απογείωσή του από το αεροδρόµιο της Τεχεράνης και συντρίβεται. Συνολικά 176 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους. Μεταξύ αυτών: 82 Ιρανοί, 63 Καναδοί, 11 Ουκρανοί και 10 Σουηδοί.

Οι ιρανικές Αρχές σπεύδουν να µιλήσουν για τεχνικό πρόβληµα που οδήγησε στην πτώση του αεροσκάφους. Η ουκρανική αεροπορική Ukraine International Airlines ήταν ζηµιογόνα τα τελευταία χρόνια, µε τα οικονοµικά της προβλήµατα µάλιστα να αυξάνονται χρόνο µε τον χρόνο, ενώ αεροσκάφη της είχαν αντιµετωπίσει τεχνικά προβλήµατα στο παρελθόν, χωρίς όµως ποτέ να σηµειωθεί κάποιο δυστύχηµα. Στις 9 Ιανουαρίου, ωστόσο, αµερικανικές πηγές έρχονται να ανατρέψουν την ιρανική εκδοχή των γεγονότων, υποστηρίζοντας ότι το ουκρανικό Boeing επλήγη από πύραυλο εδάφους-αέρος της ιρανικής αεράµυνας, ενδεχοµένως «κατά λάθος», και συνετρίβη. Το κλίµα το πρωί της 8ης Ιανουαρίου ήταν εξαιρετικά τεταµένο στην Τεχεράνη.

Οι Φρουροί της Επανάστασης είχαν µόλις λίγες ώρες νωρίτερα χτυπήσει αµερικανικές βάσεις στο Ιράκ και η ιρανική αεράµυνα βρισκόταν σε συναγερµό υπό τον φόβο αµερικανικών αντιποίνων. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίµα πολύ λεπτών και εύθραυστων ισορροπιών, το «κουµπί» ενδεχοµένως να πατήθηκε κατά λάθος και ιρανικός πύραυλος να έπληξε το ουκρανικό Boeing περνώντας το για «εχθρικό».

Με την αµερικανική εκδοχή των γεγονότων εµφανίστηκε µάλιστα να συµφωνεί, επικαλούµενος παράλληλα και δικές του πηγές, και ο Καναδός πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό, ο οποίος επίσης υποστήριξε ότι η κατάρριψη του Boeing 737 των ουκρανικών αερογραµµών µπορεί να έγινε «κατά λάθος». Περισσότερο συγκρατηµένος θα εµφανιζόταν στις δηλώσεις του ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίµιρ Ζελένσκι. «Η θεωρία του πυραύλου που έπληξε το αεροσκάφος δεν αποκλείεται, αλλά προς το παρόν δεν έχει επιβεβαιωθεί» δήλωσε ο Ουκρανός ηγέτης το πρωί της περασµένης Παρασκευής, 10 Ιανουαρίου, καλώντας παράλληλα τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, του Καναδά και του Ηνωµένου Βασιλείου να δώσουν στοιχεία για την τραγωδία.

Ξεκινούν έρευνες

Το Ιράν, από την πλευρά του, αντιδρά, απορρίπτοντας τους ισχυρισµούς των ∆υτικών ως «ανυπόστατους» και «κακόβουλους». Η Τεχεράνη διαµηνύει µετά βεβαιότητας ότι το Boeing δεν επλήγη από ιρανικό πύραυλο, σηµειώνοντας ότι την ώρα της πολύνεκρης συντριβής στον ουρανό του Ιράν πετούσαν και άλλα αεροσκάφη χωρίς προβλήµατα ή «αναταράξεις». Για να εξακριβωθούν τα ακριβή αίτια της συντριβής έχουν, πάντως, ξεκινήσει έρευνες, στις οποίες πρόκειται θεωρητικώς να συµµετάσχουν και Αµερικανοί και Καναδοί (µε τον βαθµό της εµπλοκής τους ωστόσο και της πρόσβασης που εκείνοι θα έχουν στα στοιχεία να καλύπτεται από σκιές αµφιβολιών).

Κρίνοντας από «ανάλογες» περιπτώσεις του παρελθόντος, όπως ήταν, για παράδειγµα, η κατάρριψη του ιρανικού Airbus (Iran Air Flight 655) από τους Αµερικανούς το καλοκαίρι του 1988 πάνω από τον Περσικό µε τους 290 νεκρούς ή η κατάρριψη του Boeing των Μαλαισιανών Αερογραµµών πάνω από την Ουκρανία το καλοκαίρι του 2014 µε τους 298 νεκρούς, το πιθανότερο είναι ότι κανείς δεν πρόκειται να «πληρώσει» ως υπεύθυνος για την πολύνεκρη συντριβή της 8ης Ιανουαρίου.

Το γεγονός ότι ακόµη και οι ∆υτικοί µιλούν για «ακούσιο πλήγµα» συνηγορεί προς αυτήν την κατεύθυνση, ενώ υπό αµφισβήτηση τίθεται και η αξιοπιστία της διαδικασίας των ερευνών, καθώς όλα τα στοιχεία βρίσκονται υπό τον έλεγχο του ιδίου του Ιράν, το οποίο πολύ δύσκολα θα έφτανε στο σηµείο να ενοχοποιήσει τη δική του αεράµυνα. Η πτήση 752 των Ουκρανικών ∆ιεθνών Αερογραµµών φαντάζει ήδη ως «παράπλευρη απώλεια» σε έναν αµερικανοϊρανικό «πόλεµο» µε πολλά «πυροτεχνήµατα» που συνέχεια «κηρύσσεται», χωρίς όµως στην πραγµατικότητα να κηρύσσεται.

«ΜΑΤ» από την Ουάσιγκτον

Η κίνηση των ΗΠΑ να εξοντώσουν τον Κασέµ Σουλεϊµανί θα µπορούσε να ερµηνευτεί ποικιλοτρόπως. Ο Ιρανός στρατιωτικός βρισκόταν στο στόχαστρο των Αµερικανών ήδη από την περίοδο της προεδρίας του Τζορτζ Μπους του νεότερου, ενώ και το Ισραήλ φέρεται να είχε εκπονήσει σχέδια για την εξόντωσή του στο έδαφος της Συρίας. Παράλληλα, κυκλοφορούν και σενάρια σύµφωνα µε τα οποία ο Ιρανός υποστράτηγος δεν είχε µόνο φίλους εντός του Ιράν αλλά και εχθρούς, που ενδεχοµένως να µην ενοχλήθηκαν από τον θάνατό του.

Εξοντώνοντας τον Σουλεϊµανί, ο Τραµπ κατάφερε ένα καίριο πλήγµα στο δίκτυο της ιρανικής επιρροής στη Μέση Ανατολή, αποθαρρύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο παράλληλα και την όποια περαιτέρω διεύρυνση του εν λόγω δικτύου, όχι µόνο στα µάτια των Ιρανών αλλά και όσων θα ήταν ίσως διατεθειµένοι να συνεργαστούν µαζί τους. Η χρονική στιγµή της εξόντωσης του Ιρανού θα µπορούσε ενδεχοµένως να συνδεθεί και µε τις αντι-ιρανικές διαµαρτυρίες που είχαν εκδηλωθεί µέσα στο 2019 σε Ιράκ, Λίβανο κ.α.

Παράλληλα, ο Τραµπ έστειλε και ένα µήνυµα αµερικανικής ισχύος, ικανοποιώντας τους συµµάχους των ΗΠΑ (Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Εµιράτα), και αυτό σε µια περίοδο κατά την οποία η «δύναµη» των Αµερικανών στη Μέση Ανατολή αµφισβητείται. Μέσα σε όλα τα άλλα, µε την κίνησή του ο Αµερικανός πρόεδρος ανέβασε και τις τιµές του πετρελαίου, γεγονός που ίσως να έχει αξία ειδικά εάν αναλογιστεί κανείς ότι οι ΗΠΑ πλέον, για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες, εξάγουν περισσότερο πετρέλαιο από όσο εισάγουν (ενδεικτικά τα στοιχεία των πωλήσεων του Σεπτεµβρίου του 2019).

«Εκδίκηση» που βόλεψε και τους δύο

Mεγάλη εντύπωση προκάλεσε η στάση του Ιράν, το οποίο κλιµάκωσε µεν απαντώντας στην εξόντωση του «µάρτυρα Σουλεϊµανί», αλλά χωρίς στην πραγµατικότητα να κλιµακώνει προς την κατεύθυνση ενός πολέµου µε τις ΗΠΑ. «Το Ιράν είναι περισσότερο πραγµατιστικό από όσο µερικές φορές παρουσιάζεται» γράφει χαρακτηριστικά ο Τζορτζ Φρίντµαν στο «Geopolitical Futures». Με τις επιθέσεις που εξαπέλυσαν κατά αµερικανικών δυνάµεων στο Ιράκ στις 8 Ιανουαρίου, οι Ιρανοί έστειλαν το µήνυµα ότι εάν θέλουν µπορούν να δρουν και χωρίς αντιπροσώπους-proxies. Το γεγονός βέβαια ότι είχαν φροντίσει, πριν από τις επιθέσεις της 8ης Ιανουαρίου, να ενηµερώσουν σχετικά τους Ιρακινούς (που µε τη σειρά τους προφανώς ενηµέρωσαν και τις δυνάµεις άλλων χωρών) φανερώνει ότι στην πραγµατικότητα δεν ήθελαν να υπάρξουν ανθρώπινες απώλειες, που ενδεχοµένως να οδηγούσαν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις ή να έπλητταν το προφίλ της Τεχεράνης.

Η ιρανική ηγεσία φαίνεται, αντιθέτως, να προκρίνει πλέον µια διαφορετικού τύπου στρατηγική. Αξιοποιώντας επικοινωνιακά το «παράδειγµα» της εξόντωσης ενός κρατικού αξιωµατούχου όπως ήταν ο Σουλεϊµανί µέσα στο έδαφος µιας τρίτης χώρας (του Ιράκ εν προκειµένω) από τους Αµερικανούς σε καιρό ειρήνης, παρουσιάζει τις ΗΠΑ ως «παράγοντα αστάθειας» στη Μέση Ανατολή και επενδύει πολιτικά στον αντιαµερικανισµό, επαναφέροντας και την απειλή του «αµερικανικού ιµπεριαλισµού», µε την πρόθεση παράλληλα να διευρύνει και τα ρήγµατα που ήδη υπάρχουν µεταξύ των ∆υτικών (ανάµεσα στις ΗΠΑ και τους Ευρωπαίους για παράδειγµα). Ο πόλεµος µπορεί να µην κηρύχθηκε, πλην όµως η ένταση όντως κλιµακώνεται, προσλαµβάνοντας πολεµικά χαρακτηριστικά.