«Πόλεμος» Κίνας-ΗΠΑ για την παγκόσμια ηγεμονία στη σκιά του κορονοϊού

Τα ερωτήματα πολλά και επίκαιρα, ενδεικτικά των ανησυχιών της μιας πλευράς αλλά και του ευσεβοποθισμού της άλλης: Θα μπορούσε ο κορονοϊός να γίνει άραγε το «Τσερνόμπιλ» της Κίνας; Να «κοστίσει» στο καθεστώς του Σι Τζινπίνγκ όπως είχε κοστίσει το πυρηνικό δυστύχημα του Τσερνόμπιλ στο καθεστώς του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ; Να αποτελέσει δηλαδή εκείνο το «ιστορικό σημείο καμπής» που θα σημάνει και την έναρξη της αντίστροφης μέτρησης προς την κατάρρευση μιας μεγάλης δύναμης-πόλου; Εάν πιστέψουμε άλλωστε τον ίδιο τον Γκορμπατσόφ και όσα εκείνος είχε γράψει το 2006, στην επέτειο της συμπλήρωσης 20 ετών από το Τσερνόμπιλ, προφανώς με διάθεση να υπερασπιστεί την πολιτική κληρονομιά του, η πυρηνική καταστροφή στα εδάφη της σημερινής Ουκρανίας «ήταν εκείνη που οδήγησε ως κύρια αιτία στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης» και όχι η Περεστρόικα.

Έως και μόλις πριν από ενάμιση μήνα, τα παραπάνω ερωτήματα κυριαρχούσαν στις (ιστο)σελίδες της διεθνούς ειδησεογραφίας, όχι ως συνωμοσιολογικά σενάρια αλλά μέσα από εμβριθείς αναλύσεις (ενδεικτικό του σχετικό άρθρο-ανάλυση «Is COVID-19 China’s ‘Chernobyl Moment’?» του ακαδημαϊκού Λιουμπομίρ Τοπάλοφ στο ιαπωνικό theDiplomat). Παράλληλα, τα δυτικά ΜΜΕ από την πλευρά τους δεν έχαναν ευκαιρία να εξαπολύουν πυρά κατά του κινεζικού καθεστώτος… θρηνώντας ως «μάρτυρα» τον Κινέζο ιατρό-οφθαλμολόγο Λι Γουενλιάνγκ (που είχε προειδοποιήσει ήδη από τα τέλη του 2019 για την εμφάνιση ενός νέου κορονοϊού στην πόλη Γουχάν με αποτέλεσμα να διωχθεί για αυτήν του την πράξη, προτού τελικώς πεθάνει ο ίδιος χτυπημένος από τον COVID-19 τον περασμένο Φεβρουάριο σε ηλικία 33 ετών) και παρουσιάζοντας τη Γουχάν ως… νέα Τιενανμέν.

«Νικήτρια» η Κίνα... προς το παρόν 

Ωστόσο, «έως και τις αρχές Μαρτίου, η Κίνα θα δήλωνε νικήτρια», όπως σημειώνουν οι Κερτ Κάμπελ (πρώην υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, νυν πρόεδρος της εταιρείας συμβούλων The Asia Group) και Ρας Ντόσι (διευθυντής του China Strategy Initiative στο ινστιτούτο Brookings) μέσα από τις σελίδες του αμερικανικού Foreign Affairs.

Εκμεταλλευόμενη την τρέχουσα κρίση, η Κίνα πλέον βγαίνει μπροστά διεκδικώντας ρόλο «παγκόσμιου ηγέτη στην αντιμετώπιση της πανδημίας» του κορονοϊού, εμφανιζόμενη η ίδια ως χώρα-πρότυπο (ως προς την αποτελεσματικότητα με την οποία κατάφερε να περιορίσει την εξάπλωση του ιού εντός των κινεζικών συνόρων) αλλά και ως πηγή τεχνογνωσίας (που ενημερώνει όλους τους άλλους αναφορικά με το τί πρέπει να κάνουν) και υλικοτεχνικής βοήθειας (καθώς προμηθεύει ολόκληρη την υφήλιο με μάσκες, αναπνευστήρες, στολές, αντιβιοτικά κ.ά.).

Η Κίνα πλέον (την 1^η Απριλίου του 2020) και ανεξάρτητα από όσα ισχύουν ή δεν ισχύουν στην πραγματικότητα (πολλοί αμφισβητούν για παράδειγμα την αξιοπιστία των στοιχείων που δημοσιεύουν οι Κινέζοι αναφορικά με την εξέλιξη της εξάπλωσης του ιού) παρουσιάζει μια εικόνα ολότελα διαφορετική από εκείνη της Δύσης. Εμφανίζεται η ίδια ως χώρα να έχει πια θέσει υπό έλεγχο (έστω μερικό, πλην όμως αξιοσημείωτο) την υγειονομική απειλή εντός των συνόρων της και να αφιερώνει πλέον τις προσπάθειές της στην υπεράσπιση της… παγκόσμιας υγείας, παρέχοντας σε άλλες χώρες τα απαιτούμενα μέσα άμυνας (μάσκες, γάντια, αναπνευστήρες κ.ά.) και συντονίζοντας διεθνείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Για να το επιτύχει, η Κίνα αξιοποιεί μάλιστα ως «εφαλτήριο» και όλα εκείνα τα μεγαλεπήβολα πρότζεκτ πάνω στα οποία έχει η ίδια επενδύσει τα προηγούμενα χρόνια, είτε πρόκειται για αλυσίδες εμπορικού εφοδιασμού και υποδομές (Μια Ζώνη Ένας Δρόμος/One Belt One Road, China-Pakistan Economic Corridor) είτε για διπλωματικές και άλλες πρωτοβουλίες όπως είναι για παράδειγμα η 17+1 στην Ευρώπη (στην οποία συμμετέχει και η Ελλάδα) ή το China-Pacific Island Countries Economic Development and Cooperation Forum στον Ειρηνικό.  

Οι Κινέζοι έρχονται, με άλλα λόγια, να κάνουν αυτήν την περίοδο ακριβώς όσα δεν μπορούν να κάνουν οι Αμερικανοί: να καλύψουν δηλαδή τα κενά της αμερικανικής εσωστρέφειας ενισχύοντας παράλληλα τη δική τους θέση διεθνώς, εμφανιζόμενοι ως πόλος ικανός να επιδρά αποφασιστικά πάνω στις διεθνείς εξελίξεις. Και όταν κάποια στιγμή επιστρέψει η υφήλιος σε τροχιά ανάκαμψης έχοντας πια αφήσει πίσω της την υγειονομική απειλή, τότε το Πεκίνο θα είναι εκεί για να μας υπενθυμίζει ότι η Κίνα στήριξε τους άλλους όταν οι άλλοι δεν μπορούσαν καν να στηρίξουν τον εαυτό τους. Πως; Στέλνοντας μάσκες προσώπου, αναπνευστήρες, τεστ-κιτ και προστατευτικές στολές σε χώρες όπως είναι η Ιταλία, η Ελλάδα, το Ιράν, η Σερβία, το σύνολο της Αφρικής… ακόμη και οι ΗΠΑ. Έως τότε, πολλοί ίσως να έχουν ξεχάσει και το γεγονός ότι όλα (ο COVID-19 εν προκειμένω) ξεκίνησαν από μια… λαϊκή αγορά κάπου στην κεντρική Κίνα τον χειμώνα του 2019, ή να θέλουν να το ξεχάσουν ακριβώς επειδή η Κίνα τους βοήθησε όταν άλλες χώρες (Νότιος Κορέα, Γερμανία, Ρωσία, Ινδία, Ταϊβάν, Ταϊλάνδη κ.ά.) απαγόρευαν τις εξαγωγές για να μπορέσουν να καλύψουν ιδίοις πόροις τις υγειονομικές ανάγκες τους στο εσωτερικό.  

Από επικοινωνιακή σκοπιά, η κινεζική προπαγάνδα φροντίζει φυσικά να υπερτονίζει κάθε κινεζική κίνηση και προσφορά, ενώ παράλληλα διεξάγεται και ένας «πόλεμος» συνωμοσιολογικών εντυπώσεων, με τον εκπρόσωπο του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών, Zhao Lijian, να αφήνει για παράδειγμα να εννοηθεί ότι ο κορονοϊνός μπορεί να μεταφέρθηκε στην Κίνα από τους Αμερικανούς στρατιώτες που είχαν πάρει μέρος στα Military World Games τον Οκτώβριο του 2019 στη Γουχάν.

Στο... 99% οι ελλείψεις στις ΗΠΑ  

Η άλλοτε κυρίαρχη διεθνώς Δύση έχει πάντως από την πλευρά της πλέον πολλούς λόγους για να ανησυχεί, με την υγειονομική απειλή της πανδημίας του κορονοϊού να αποτελεί ουσιαστικά μόνο την αφορμή. Σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους (τον Άλεξ Εϊζαρ για παράδειγμα), οι Ηνωμένες Πολιτείες διέθεταν στις αρχές Μαρτίου μόλις 12 εκατομμύρια μάσκες τύπου N95 και άλλες περίπου 30 εκατομμύρια χειρουργικές μάσκες… αντί για τις περίπου 3,5 δισεκατομμύρια μάσκες που εκτιμάται ότι πρόκειται να χρειαστούν για να αντιμετωπίσουν την εξάπλωση της πανδημίας του COVID-19. Με άλλα λόγια, δεν μπορούσαν να καλύψουν ούτε το… 1% των προβλεπόμενων αναγκών τους.

Στο φουλ οι κινεζικές μηχανές 

Η Κίνα στον αντίποδα, βρίσκεται σήμερα να παράγει περισσότερες από 100 εκατομμύρια μάσκες ημερησίως (από 20 εκατομμύρια που παρήγαγε προ κορονοϊού), περισσότερες δηλαδή από κάθε άλλη χώρα παγκοσμίως, καλύπτοντας έτσι και μεγάλο μέρος της παγκόσμιας ζήτησης, ενώ αντιθέτως στις ΗΠΑ εταιρείες-κολοσσοί όπως η 3M Co. και η DuPont De Nemours Inc. τρέχουν να καλύψουν μόνο τις αμερικανικές ανάγκες χωρίς να τα καταφέρνουν. Ενδεικτική είναι και η περίπτωση της μάσκας τύπου N95, που έχει μεν σχεδιαστεί στις ΗΠΑ αλλά παράγεται κατά κύριο λόγο στην Κίνα. Μια τέτοια μάσκα ήταν που φόραγε ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ κατά την τελευταία του επίσκεψη στην πόλη Γουχάν τον Μάρτιο.

Κεντρικά ελεγχόμενος και ως επί το πλείστον κρατικός, ο κινεζικός μηχανισμός με την ισχυρή εγχώρια βιομηχανία απέδειξε ότι μπορεί να αναπροσανατολίζει την παραγωγή ανάλογα με τις ανάγκες. Έκανε, με άλλα λόγια, αυτό που ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης Άντριου Κουόμο καλεί τον Ντόναλντ Τραμπ να κάνει: να ανακατευθύνει δηλαδή μέσα από κρατικές πρωτοβουλίες τη βιομηχανική παραγωγή προς προϊόντα τα οποία αξιολογούνται πλέον ως… πρώτης ανάγκης.

Είναι ενδεικτικό ότι στην Κίνα συνολικά χιλιάδες εταιρείες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους – μεταξύ αυτών η Sinopec, η Chengdu Aircraft Industry, η Foxconn, η Xiaomi κ.ά. – ξεκίνησαν «ξαφνικά» το τελευταίο διάστημα να παράγουν μάσκες προσώπου ή υλικά για μάσκες, με το βλέμμα στραμμένο όχι μόνο στην κάλυψη των κινεζικών αναγκών αλλά και στις εξαγωγές. Χώρες όπως η Νότιος Κορέα και η Ταϊβάν έσπευσαν επίσης να αυξήσουν της εγχώρια παραγωγή μασκών έπειτα από κρατική πρωτοβουλία και με το κράτος να ελέγχει τόσο τη διανομή όσο και τις τιμές. Πίσω στις ΗΠΑ, Αμερικανοί αρθρογράφοι καλούν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να προχωρήσει σε ανάλογες κινήσεις, αν και αναγνωρίζουν τα κενά. Αξίζει να σημειωθεί για παράδειγμα ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα οι βιταμίνες και τα αντιβιοτικά που κυκλοφορούν σήμερα στις ΗΠΑ εισάγονται επίσης… από την Κίνα.   

Από τον τρόπο ωστόσο με τον οποίο θα επιλέξουν οι Ηνωμένες Πολιτείες να αντιμετωπίσουν την τρέχουσα κρίση, αναμένεται να κριθούν πολλά στη διεθνή σκηνή, μεταξύ αυτών και η ίδια η επιρροή των ΗΠΑ ως πόλου μέσα στον 21^ο αιώνα.

Πάντως, ακόμη και οι παράπλευρες επιπτώσεις από την κρίση του κορονοϊού (επιπτώσεις όπως είναι για παράδειγμα η κατάρρευση στις τιμές του πετρελαίου) εμφανίζονται προς το παρόν να ευνοούν την Κίνα (που εισάγει φθηνότερα ενέργεια) λειτουργώντας σε βάρος των Αμερικανών παραγωγών (που βλέπουν τις επενδύσεις τους να χάνουν αξία). Υπενθυμίζεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή πετρελαίου παγκοσμίως για το έτος 2019, ενώ αντιθέτως η Κίνα η χώρα με τις μεγαλύτερες εισαγωγές.   

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τους 330 εκατομμύρια κατοίκους, τα 270 εκατομμύρια όπλα, τους 80 εκατομμύρια ωρομίσθιους χωρίς επίδομα ασθενείας και τους 28 εκατομμύρια ανασφάλιστους, αντιμετωπίζουν προκλήσεις διαφορετικές από εκείνες άλλων χωρών», γράφει ο καθηγητής διεθνούς οικονομικής Μαρκ Μπλάιτ του πανεπιστημίου Μπράουν, υπογραμμίζοντας χαρακτηριστικά ότι «η οικονομία των ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στον κορονοϊό».

Εφικτή μια αμερικανική αντεπίθεση αλλά... 

Η αμερικανική υπερδύναμη ωστόσο, παρά τα κενά και τις όποιες ελλείψεις, παραμένει… υπερδύναμη σε πολλούς τομείς (στρατιωτικά, οικονομικά, τεχνολογικά). Διατηρεί προβάδισμα στους κλάδους της τεχνολογίας και των επιστημών, αλλά και εντυπωσιακό επιχειρηματικό εκτόπισμα, όπως άλλωστε και ένα παγκόσμιο δίκτυο (στρατιωτικό, διπλωματικό, εμπορικό, ενεργειακό κ.ά.) παρουσίας και επιρροής. Έχει, επίσης, το προνόμιο να μπορεί να τυπώνει το δικό της νόμισμα, το οποίο κατέχει παράλληλα και θέση παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος.

Ο τρόπος, ωστόσο, με τον οποίο το αμερικανικό σύστημα ανταποκρίθηκε σε παλαιότερες κρίσεις όπως για παράδειγμα το 2008 έπειτα από την κατάρρευση της Lehman Brothers δεν φαίνεται να αρμόζει στην περίπτωση της πανδημίας του κορονοϊού.

Σύμφωνα με τον Νίκολας Μπερνς, πάλαι ποτέ πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα, αυτό που πρέπει να κάνει τώρα η αμερικανική κυβέρνηση είναι να προσπαθήσει να κερδίσει το χαμένο έδαφος πρωταγωνιστώντας στις διεθνείς προσπάθειες (μέσω της G20 και όχι μόνο) για την αντιμετώπιση του COVID-19... σε συνεργασία… και με την Κίνα. Η πλήρης απαξία με την οποία ο Τραμπ επέλεξε να προσεγγίσει σχεδόν όλους τους διεθνείς θεσμούς τα περασμένα τριάμισι χρόνια προφανώς και υπονομεύει κάθε τέτοια προσπάθεια επιστροφής στη διεθνή σκηνή εκ μέρους της Ουάσιγκτον, πράγμα που αναγνωρίζει άλλωστε και ο ίδιος ο Μπερνς. Από τη στάση των ΗΠΑ αναμένεται ωστόσο να κριθούν οι διεθνείς ισορροπίες όπως εκείνες αναμένεται να διαμορφωθούν τα επόμενα χρόνια.  

Η ανάγκη των κρατών να αντιμετωπίσουν τις πανδημίες του παρελθόντος ήταν εκείνη συνέβαλε στη διαμόρφωση των σύγχρονων κρατών, σύμφωνα με τον ιστορικό Μαρκ Χάρισον του Πανεπιστημίου του Γουόρικ. Κατά αντιστοιχία, η ανάγκη αντιμετώπισης της τρέχουσας πανδημίας του κορονοϊού COVID-19 πρόκειται σε σημαντικό βαθμό να διαμορφώσει το τοπίο του μέλλοντος, σε επίπεδο κρατών αλλά και διακρατικών σχέσεων.