Πυρκαγιές: Ούτε ένας οδηγός εκκένωσης, ούτε ασφαλές μοντέλο - Ποιοι είναι εκείνοι που ξεφεύγουν γρηγορότερα - Στην Ελλάδα έχει ο Θεός

Οι πυρκαγιές είναι ο ετήσιος ανεπιθύμητος επισκέπτης του καλοκαιριού, αλλά δεν υπάρχει ακόμα ούτε ένας οδηγός εκκένωσης, ούτε ασφαλές μοντέλο διαφυγής κατοίκων από δασικές περιοχές. Για παράδειγμα, η Καλιφόρνια εκπονεί σχέδια και κάθε χρόνο καίγεται. Στην Ελλάδα; Έχει ο Θεός!

Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, λοιπόν, σε όλο τον κόσμο, και αυτό το καλοκαίρι, έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους λόγω δασικών πυρκαγιών. Φωτιές κατέκαιγαν και εξακολουθούν να καίνε τεράστιες εκτάσεις στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία και στην Ιταλία, στην Ισπανία και στη Γαλλία, αλλά και στην Καλιφόρνια και στην Αλάσκα και στο Τέξας.
Η φράση «ο μισός κόσμος καίγεται» δεν θα ήταν υπερβολή.

Και όμως, όταν πρόκειται για την εφαρμογή στην πράξη, όπως ο προγραμματισμός εκκένωσης μια περιοχής, στην πραγματικότητα ασφαλείς πρακτικές δεν υπάρχουν! Ουσιαστικά δεν υπάρχει ένας οδηγός για να συμβουλευτεί κάποιος, ούτε καν μια απλή λίστα κινήσεων για να ακολουθήσει. Ο λόγος είναι, ότι η έρευνα για την εκκένωση των περιοχών όπου εκδηλώνονται δασικές πυρκαγιές είναι ακόμη σε αρχικό στάδιο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο!
«Οι πυρκαγιές άρχισαν να εμφανίζονται ως μεγάλης έκτασης καταστροφή τα τελευταία χρόνια», γράφει ο Xilei Zhao, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής και Παράκτιας Μηχανικής του Πανεπιστημίου της Φλόριντα.
Ακόμα κι αν είναι έτσι (στον τόπο μας οι δασικές πυρκαγιές έχουν εξολοθρεύσει τεράστιες δασικές εκτάσεις εδώ και πολλά χρόνια, όμως η περίπτωση του Ματιού με τους 102 νεκρούς ήταν η πιο τραγική) υπάρχει αρκετή εμπειρία τώρα, για να αρχίσει η συγγραφή εύχρηστου βιβλίου, που θα μπορούσε να σώσει ζωές.

Τίποτα για τις πυρκαγιές!

«Ξοδέψαμε εκατό χρόνια αναπτύσσοντας κώδικες για την ασφαλή εκκένωση κτιρίων», λέει ο Τομ Κόβα, καθηγητής γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα. «Τώρα πια υπάρχουν εξαιρετικοί οδηγοί. Αλλά για τις κοινότητες, που κινδυνεύουν από πυρκαγιές, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα τίποτα».

Ο Κόβα ερευνά τις εκκενώσεις κατοικημένων περιοχών λόγω πυρκαγιών για σχεδόν 30 χρόνια. Το 1991, εκκενώθηκε μια περιοχή λόγω της πυρκαγιάς στους λόφους του Όκλαντ, η οποία παραμένει η τρίτη πιο θανατηφόρα πυρκαγιά στην ιστορία της Καλιφόρνια (25 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και τραυματίστηκαν άλλοι 150). Ο Κόβα τότε συνειδητοποίησε τη σημασία του θέματος: «Είχα δει το μέλλον», εξήγησε.

Ο σχεδιασμός εκκένωσης περιοχών λόγω πυρκαγιών είναι ιδιαίτερα δύσκολος. Οι τυφώνες, και γενικά τα ακραία καιρικά φαινόμενα, χτυπούν συνήθως, αν όχι πάντα, από προβλεπόμενη κατεύθυνση και μπορούν να παρακολουθούνται επί μέρες πριν.
Οι πυρκαγιές, εν τω μεταξύ, μπορούν να εκδηλωθούν παντού, να γιγαντωθούν και να κινηθούν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, ανάλογα με τη φορά των ανέμων.
Πόσο χρόνο χρειάζεται συνήθως μια κατοικημένη περιοχή για να εκκενωθεί όταν καταφθάνει πυρκαγιά; Δεν υπάρχει σημείο αναφορά για - ας πούμε - μια περιοχή 10.000 κατοίκων. Οι ερευνητές μπορούν να αναπτύξουν προσομοιώσεις, αλλά δεν έχουν στοιχεία πραγματικών δεδομένων.
Και ο χρόνος εκκένωσης των σπιτιών όταν μαίνεται μια πυρκαγιά είναι στην πραγματικότητα δύο διαφορετικά πράγματα: 1. ο χρόνος που χρειάζεται κάποιος για να εγκαταλέιψει το σπίτι του και 2. ο χρόνος που αφιερώνει στη μετακίνηση.

Η αξία του «112»

Πριν από οτιδήποτε άλλο, ένας κάτοικος πρέπει να μάθει άμεσα ότι πρέπει να εγκαταλείψει την περιοχή του.
Αυτή η ειδοποίηση φθάνει στις μέρες μας με τη μορφή των μηνυμάτων «112» στη χώρα μας ή μιας ανακοίνωσης από ελικοπτέρου σε άλλες χώρες. Το πιο σύνηθες είναι η αξιολόγηση της παροιμίας που λέει «όπου υπάρχει καπνός…» και η εκτίμηση της κατάστασης από τους κατοίκους που γνωρίζουν άριστα την περιοχή τους.

Στη συνέχεια, οι - πανικόβλητοι για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους - άνθρωποι χρειάζονται κάποια λεπτά της ώρας για να πάρουν τα παιδιά τους, να αρπάξουν τα κατοικίδιά τους και να μπουν στο αυτοκίνητο (αν έχουν αυτοκίνητο - άλλοι θα πρέπει να βρουν)... Ο χρόνος διαφυγής έχει ακόμη περισσότερες μεταβλητές: τον χαρακτήρα των δρόμων, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τον αριθμό των οδών διαφυγής.

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει η αναφορά στην τραγωδία του Ματιού: στενοί και σε πολλές περιπτώσεις αδιέξοδοι δρόμοι, τεράστια συμφόρηση λόγω πανικού και ουδεμία οδός διαφυγής σε περίπτωση κινδύνου (αυτό το τελευταίο ισχύει ακόμα). Όλα αυτά οδήγησαν στον χαμό 102 ανθρώπων με τρόπο φρικτό!

Ο Enrico Ronchi, καθηγητής μοντελοποίησης εκκένωσης περιοχών στο Πανεπιστήμιο Lund στη Σουηδία, σημείωσε ότι οι άνθρωποι οδηγούν πιο αργά όταν υπάρχει καπνός, επειδή φοβούνται τα ατυχήματα. Οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί, συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρίες, μπορεί να θεωρήσουν ότι οι εκκενώσεις των σπιτιών τους είναι πολύ δύσκολες ή αδυνατούν να εγκαταλείψουν το βιός τους στο έλεος της φωτιάς, με αποτέλεσμα να τίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Το μοντέλο των πιο γρήγορων…

Μια μελέτη χρησιμοποίησε πραγματικά δεδομένα, σχετικά με τη συμπεριφορά των ανθρώπων, λαμβάνοντάς τα από την πυρκαγιά «Camp Fire» του 2018, της πιο φονικής πυρκαγιάς στην Καλιφόρνια μέχρι σήμερα - έχασαν τη ζωή τους 85 άνθρωποι - για να προσομοιώσει και να εκπονήσει τα πιθανά σενάρια σε περίπτωση εκκένωσης.
Οι ερευνητές μπόρεσαν στη συνέχεια να δουν πώς μεταβλητές όπως η ηλικία και οι οικονομική επιφάνεια ενός ατόμου επηρέασαν τον χρόνο φυγής του.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων της προσομοίωσης έφυγε από την περιοχή - πόλη σε μια ώρα και 40 λεπτά, αλλά το μοντέλο έδειξε χρόνους ταξιδιού έως και 11 ώρες!
«Διαφορετικοί άνθρωποι, έχουν εντελώς διαφορετικές εμπειρίες διαφυγής», εξήγησε η Sarah Grajdura, μια από τις συγγραφείς της μελέτης. Τα άτομα που ήταν κάτω των 65 χρονών, που είχαν ζήσει στην περιοχή για μικρότερο χρονικό διάστημα από άλλους, διέθεταν smartphone και είχαν περισσότερα από 50.000 δολάρια ετήσιο εισόδημα, όλοι τους έτειναν να διαφεύγουν πιο γρήγορα.

Η επιλογή του καταφυγίου

Η άτακτη ή συντονισμένη φυγή από την περιοχή μιας πυρκαγιάς δεν είναι πάντα η μόνη επιλογή. Το 2008, το Westmont College στη Σάντα Μπάρμπαρα προστάτευσε τους μαθητές του από μια πυρκαγιά κλείνοντας τους πάντες σε ένα γυμναστήριο. Ο Κόβα υποστηρίζει ότι υπάρχουν δύο σκέψης πάνω σε αυτό: Η μία θεωρεί την εκκένωση ως Σχέδιο Α και το καταφύγιο ως Σχέδιο Β. Η άποψη που είναι δημοφιλής μεταξύ των ερευνητών στην Αυστραλία, αντιστρέφει τις προτεραιότητες.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προστασίας θα μπορούσαν να απαιτήσουν έναν συνδυασμό των δύο επιλογών, ζητώντας από μια πόλη να έχει ένα σχέδιο εκκένωσης τεσσάρων ωρών, για παράδειγμα, αλλά και έναν εξαιρετικά προστατευμένο χώρο συγκέντρωσης, σε περίπτωση που οι άνθρωποι δεν μπορούν να ξεφύγουν γρήγορα από μια πυρκαγιά που αναπτύσσεται ταχέως.
Και ενώ σε πολλές περιοχές της Ευρώπης και των ΗΠΑ υπάρχουν κανόνες για την δόμηση σε περιοχές που γειτνιάζουν με δάση, στην Ελλάδα ο καθένας μπορεί να χτίσει ό,τι θέλει και με όποια υλικά μπορεί! Ξυλοστέγες και σπίτια με ξύλινες επενδύσεις είναι συνήθη σε οικισμούς εντός δασικών περιοχών!

Η Καλιφόρνια, για παράδειγμα η οποία πλήττεται περισσότερο από κάθε άλλη πολιτεία των ΗΠΑ από πυρκαγιές, έχει ορισμένους κανονισμούς σε ισχύ. Από την 1η Ιανουαρίου 2022, η πολιτεία απαιτεί από τις κομητείες και τις πόλεις να προσδιορίζουν τις διαδρομές εκκένωσης και τις επικίνδυνες τοποθεσίες για σεισμούς, πυρκαγιές και άλλες καταστροφές — και να τις ενημερώνουν όπως είναι απαραίτητο στο πλαίσιο του γενικού σχεδιασμού ασφάλειας.

Και που έχει κανόνες;

Το να έχεις ένα σχέδιο, δυστυχώς όμως, δεν αποτελεί εγγύηση αντιμετώπισης μιας τραγωδίας: Η πόλη Paradise της Καλιφόρνια, που έγινε στάχτη το 2018, είχε και σχέδιο εκκένωσης και διενεργούσε και ασκήσεις ετοιμότητας!
Ο Enrico Ronchi που είναι λέκτορας στο Divsion of Fire Safety Engineering, στο Πανεπιστήμιο Lund στη Σουηδία, για να δείξει πόσο έχει αλλάξει η κατάσταση είπε μια ιστορία: Πριν από μερικά χρόνια, αυτός και συνάδελφοί του θέλησαν να μελετήσουν την πιθανή εκκένωση πόλης 100.000 ανθρώπων λόγω πυρκαγιάς. «Οι άνθρωποι μας έλεγαν: είσαι τρελός», είπε και δήλωσε στην ομάδα του ότι σχεδίαζαν να μελετήσουν ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Λίγα χρόνια μετά, μια πυρκαγιά στον Καναδά οδήγησε στην εκκένωση 80.000 ανθρώπων!

Τα δεδομένα λοιπόν αλλάζουν, η επιστήμη προσπαθεί να πολεμήσει τις δασικές πυρκαγιές και το γεγονός ότι αν και προετοιμασμένη η Καλιφόρνια καίγεται σχεδόν κάθε χρόνο, δεν δικαιολογεί την προχειρότητα, την αμεριμνησία και την πλαδαρότητα των ιθυνόντων στην Ελλάδα. Αυτών που κάθε χρόνο γονατίζουν ευλαβικά και με περισσή υποκρισία πάνω από τα μνήματα εκατοντάδων νεκρών από πυρκαγιές, ενώ στους δήμους τους δεν υπάρχει το παραμικρό σχέδιο, ή η ελάχιστη μέριμνα για την ετήσια μάχη με τον «δράκο»… εκτός από τις προσευχές!

Εμπνευσμένο (και) από άρθρο της Caroline Mimbs Nyce που είναι συγγραφέας στο The Atlantic, προσαρμοσμένο στην ελληνική πραγματικότητα