Το παρασκήνιο πίσω από την ιστορική ανταλλαγή κρατουμένων: Κατασκοπία, ένας δολοφόνος και μυστικές συνομιλίες

Η μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου είναι γεγονός

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋ 🗣️ Ανοικτό για σχολιασμό

Η μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη (1/8), με 24 άτομα που κρατούνταν σε φυλακές σε επτά διαφορετικές χώρες να απελευθερώνονται.

Οι κρατούμενοι προέρχονταν από φυλακές των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Γερμανίας, της Πολωνίας, της Σλοβενίας, της Νορβηγίας και της Λευκορωσίας. Ένας από αυτούς πέρασε πάνω από 5,5 χρόνια πίσω από τα κάγκελα στη Ρωσία, ενώ άλλοι κρατούμενοι υψηλότερου προφίλ απελευθερώθηκαν πριν από αυτόν. Ένας άλλος φυλακίστηκε μόνο για λίγους μήνες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται δημοσιογράφοι, βετεράνοι πολιτικοί ακτιβιστές και όσοι απλώς αντιτίθενται στον πόλεμο στην Ουκρανία. Η ανταλλαγή πραγματοποιήθηκε στον διάδρομο προσγείωσης και απογείωσης του αεροδρομίου της Άγκυρας, την Πέμπτη.

WATCH: President Biden and VP Harris welcome Americans freed in Russian prisoner swap back to U.S. at Joint Base Andrews in Maryland. pic.twitter.com/a2tbIKizPP
— NBC News (@NBCNews) August 2, 2024

«Ενας κατάσκοπος για έναν κατάσκοπο»

Οι διαπραγματεύσεις για την ανταλλαγή κρατουμένων διήρκεσε περισσότερο από δύο χρόνια και χρειάστηκαν μυστικές συνομιλίες και περίπλοκες διπλωματικές κινήσεις ανάμεσα στη Γερμανία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Οι συνομιλίες ξεκίνησαν πριν συλληφθεί ο δημοσιογράφος Eβαν Γκέρσκοβιτς. Σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, μήνες μετά τη σύλληψη και κράτηση Αμερικανίδας μπασκετμπολίστριας Μπρίτνεϊ Γκρίνερ στη Ρωσία, τον Φεβρουάριος του 2022, οι Ρώσοι ήταν έτοιμοι να συζητήσουν.

Η Μόσχα προσέγγισε την Ουάσιγκτον με μια προσφορά. Αμερικανός αξιωματούχος είπε ότι η Γκρίνερ θα μπορούσε να φύγει, όπως και επίσης ο συλληφθείς πρώην πεζοναύτης των ΗΠΑ Πολ Γουίλαν, που καταδικάστηκε για κατασκοπεία, ως μέρος μιας συμφωνίας για ανταλλαγή με τον Ρώσο δολοφόνο Βαντίμ Κρασίκοφ.

«Ενας κατάσκοπος για έναν κατάσκοπο», ήταν το πλαίσιο της πρότασης συμφωνίας, παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ και ο Γουίλαν έχουν αρνηθεί ότι ο πρώην πεζοναύτης ήταν κατάσκοπος.

Συγκλονιστικές εικόνες από την υποδοχή των κρατουμένων που ανταλλάχθηκαν με τη Ρωσία - Παρόντες Μπάιντεν και Χάρις

Το πρόβλημα όμως ήταν ότι Κρασίκοφ δεν βρισκόταν στα χέρια των Αμερικανών, αλλά εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης στη Γερμανία μετά τη δολοφονία εξόριστου Τσετσενογεωργιανού αντιφρονούντα σε πάρκο του Βερολίνου. Οι ΗΠΑ απέρριψαν την προσφορά ως μη σοβαρή.

Στο τέλος, η Μπρίτνεϊ Γκρίνερ σε ανταλλαγή με τη Ρωσία για τον έμπορο όπλων Βίκτορ Μπουτ. Ο Γουίλαν, που έμεινε πίσω, δήλωσε τότε στο CNN: «Είμαι πολύ απογοητευμένος που δεν έχουν γίνει περισσότερα για να εξασφαλιστεί η απελευθέρωσή μου».

Στο… κόλπο και ο Ναβάλνι

Το 2023, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του προέδρου Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν, συναντήθηκε με τον Γερμανό ομόλογό του, Γενς Πλόετνερ, με την ελπίδα να συναφθεί μια συμφωνία για την απελευθέρωση του Γουίλαν. Ο υπουργός Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν μίλησε για το θέμα με την υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας Αναλένα Μπέρμποκ, στο περιθώριο διεθνούς συνάντησης στην Ιαπωνία στις 17 Απριλίου 2023.

Οι δυτικές χώρες βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ερώτημα: Τι θα γινόταν αν οι Γερμανοί απελευθέρωναν τον Κρασίκοφ και σε αντάλλαγμα έπαιρναν τον ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι; Ο Ναβάλνι, που είχε μεταφερθεί στο Βερολίνο επειγόντως για να θεραπευθεί από τη δηλητηρίαση που υπέστη στη Σιβηρία, είχε επιστρέψει αυτοβούλως στη Ρωσία το 2021. Οι ΗΠΑ θεωρούσαν ότι η προσθήκη του Ναβάλνι στην ανταλλαγή θα μπορούσε να «χρυσώσει» τη διαδικασία για τη Γερμανία.

Η σύλληψη Γκέρσκοβιτς και το «όχι» της Ρωσίας

Τον Μάρτιο του 2023 ένας ακόμη Αμερικανός πολίτης συνελήφθη στη Ρωσία. Ο ρεπόρτερ της εφημερίδας Εβαν Γκέρσκοβιτς, ο οποίος είχε διαπιστευθεί στη Μόσχα ως ανταποκριτής και βρισκόταν εκεί χρόνια. Η αμερικανική κυβέρνηση αρχικά επέλεξε να κινηθεί διπλωματικά, ώστε να δείξουν ότι είναι αναξιόπιστοι οι ρωσικοί ισχυρισμοί ότι ο Γούιλαν και ο Γκέρσοβιτς ήταν κατάσκοποι. Ο Μπλίνκεν τηλεφώνησε στον Σεργκέι Λαβρόφ στις 2 Απριλίου, λέγοντας στον Ρώσο ομόλογό του ότι κρατούσαν δημοσιογράφο που ζούσε εκεί νόμιμα. «Είναι ένας δημοσιογράφος που εργάζεται για ένα διεθνές και σεβαστό ειδησεογραφικό μέσο», είπε. «Οι ισχυρισμοί ότι κατασκόπευε είναι εξωφρενικοί και ψευδείς. Η κυβέρνησή σας έχει ξεπεράσει τα όρια». Αλλά ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών υποστήριξε ότι υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία και πως η ιδιότητα του δημοσιογράφου «δεν παρέχει ασυλία».

Τον ίδιο χρόνο και λίγους μήνες αργότερα και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο, η Αλσού Κουρμάσεβα, δημοσιογράφος του χρηματοδοτούμενου από τις ΗΠΑ Radio Free Europe/Radio Liberty, συνελήφθη ενώ επισκεπτόταν την οικογένειά της στην πατρίδα της, στο ρωσικό Ταταρστάν. Ο εργοδότης της είπε ότι η φυλάκισή της ήταν άδικη και είχε πολιτικά κίνητρα. Τότε η Ουάσιγκτον έκανε άλλη μία προσφορά στη Μόσχα που δεν περιελάμβανε τον Κρασίκοφ, αλλά απορρίφθηκε.

«Εγώ αυτό θα το κάνω για σένα»

Ο Τζο Μπάιντεν τηλεφώνησε στον Ολαφ Σολτς στις 16 Ιανουαρίου, προσκαλώντας τον σε μια συνάντηση στον Λευκό Οίκο, όπου το θέμα των κρατουμένων θα ήταν στην κορυφή της ατζέντας. Ο Ολαφ Σολτς, σύμφωνα με τον Τζέικ Σάλιβαν, είπε στον Τζο Μπάιντεν: «Εγώ αυτό θα το κάνω για σένα». Οι ΗΠΑ και η Γερμανία άρχισαν να συζητούν για τη συμφωνία πριν από τη συνάντηση Μπάιντεν – Σολτς στις 9 Φεβρουαρίου. Κατέληξαν σε μια αρχική συμφωνία για πρώτη φορά, η οποία για πρώτη φορά συμπεριελάμβανε τον Κρασίκοφ και οριστικοποιήθηκε στη συνάντηση των δύο ηγετών.

Σύμφωνα με τη γερμανική κυβέρνηση, αυτό που έπρεπε να σταθμιστεί με την ποινή φυλάκισης του Κρασίκοφ ήταν «η ελευθερία, η σωματική ευεξία και –σε ορισμένες περιπτώσεις– τελικά οι ζωές αθώων ανθρώπων που φυλακίζονται στη Ρωσία και εκείνων που φυλακίζονται άδικα πολιτικά».

Ο θάνατος του Ναβάλνι άλλαξε τα δεδομένα

Η πρόταση στη Μόσχα δεν στάλθηκε ποτέ γιατί, στις 16 Φεβρουαρίου, ο Ναβάλνι πέθανε και οι ΗΠΑ έχασαν το μέρος της συμφωνίας που ενδιέφερε τους Γερμανούς. Την ίδια μέρα, ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου Τζέικ Σάλιβαν είχε προγραμματισμένη συνάντηση με τους γονείς του Γκέρσκοβιτς, στους οποίους είπε ότι εξακολουθούσε να πιστεύει ότι υπήρχε ελπίδα. Ο θάνατος του Ναβάλνι συνέβη όσο ήταν σε εξέλιξη η Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, όπου η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Κάμαλα Χάρις, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Σλοβενίας, Ρόμπερτ Γκόλομπ, για να βεβαιωθεί ότι θα τιμήσουν το μέρος τους από μια συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων.

«Πολλοί άνθρωποι εκείνη την εποχή αναρωτιόντουσαν γιατί συναντιόταν με τον Γκόλομπ», είπε ένας αξιωματούχος του Λευκού Οίκου. «Είχαμε εντοπίσει ότι υπήρχαν δύο Ρώσοι που κρατούσε η Σλοβενία που ήθελαν οι Ρώσοι. Η δουλειά της ήταν να τον πείσει να τους αφήσει ελεύθερους». Η Χάρις συναντήθηκε και με τον Σολτς.

Η νέα προσέγγιση

Η ομάδα εθνικής ασφάλειας του Λευκού Οίκου είχε αρχίσει να συνεδριάζει καθημερινά για το θέμα. Η κυβέρνηση συνέταξε νέους καταλόγους Ρώσων πολιτικών κρατουμένων που θα συζητούνταν με τη Γερμανία, αλλά δεν υπήρξε πρόοδος. Ο Μπάιντεν έστειλε επιστολή στον Σολτς στα τέλη Απριλίου περιγράφοντας μια περίπλοκη πιθανή συμφωνία. Τον Ιούνιο, ο Γερμανός καγκελάριος φάνηκε έτοιμος να εγκρίνει τη συμφωνία: ο Κρασίκοφ θα αποφυλακιζόταν και άνοιγε ο δρόμος για ανταλλαγή κρατουμένων σε πολλά στάδια.

Η Ουάσιγκτον έστειλε τη νέα προσφορά στη Μόσχα και μετά… περίμενε. Πριν από δύο εβδομάδες, η κυβέρνηση Μπάιντεν ενημερώθηκε επίσημα ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να αποδεχθεί τη συμφωνία, δήλωσαν Αμερικανοί αξιωματούχοι.

«Στις αρχές Ιουλίου, οι Ρώσοι είχαν συμφωνήσει επί της αρχής (στην ανταλλαγή) και στη συνέχεια στα τέλη Ιουλίου το αποδέχτηκαν», είπε. Στη συνέχεια μια διυπηρεσιακή ομάδα εργασίας ανέλαβε να οριστικοποιήσει τις περίπλοκες ρυθμίσεις για την ανταλλαγή. Αυτό συνεχιζόταν ακόμη και όταν ο Μπάιντεν δεχόταν πιέσεις να παραιτηθεί. Κάλεσε τον Σλοβένο πρωθυπουργό από το σπίτι του στο Ντέλαγουερ, για να συμφωνήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες, ώρες πριν δημοσιοποιήσει την απόφασή του να μη διεκδικήσει την επανεκλογή του, στις 22 Ιουλίου. Η ομάδα του Μπάιντεν άρχισε να δουλεύει, κρυφά, σε μια σειρά διεθνών ομάδων επιμελητείας, ώστε να λειτουργήσουν όλα σαν ρολόι για να εκτελεστεί η συμφωνία. Και χθες ολοκληρώθηκε η μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.