Μαρί Στόουπς: Η αντιφατική επιστήμονας που φορούσε φουστάνι στον γιο της μέχρι τα 11

Εξω από τη βιτρίνα ενός λιτού κέντρου στο Χόλογουεί του Λονδίνου είχαν συγκεντρωθεί πλήθη γυναικών. Πολλές είχαν περπατήσει χιλιόμετρα για να φτάσουν ως εκεί, μόνο και μόνο για να βάλουν τα κλάματα όταν τους αρνήθηκαν τη βοήθεια που ζητούσαν απεγνωσμένα. Περίμεναν μπροστά από την Κλινική των Μητέρων, ή το πρώτο κέντρο οικογενειακού προγραμματισμού στη Βρετανία για παντρεμένες γυναίκες. Από το 1921 που είχε ανοίξει κατακλυζόταν από ασθενείς που επιτέλους είχαν πρόσβαση στην αντισύλληψη και στον έλεγχο της γονιμότητάς τους. Οι νοσοκόμες του κέντρου πάσχιζαν να αντεπεξέλθουν στον τεράστιο αριθμό γυναικών που διάβαιναν το κατώφλι και σύντομα η κλινική αναγκάστηκε να μετακομίσει σε μεγαλύτερο χώρο στο κεντρικό Λονδίνο το 1925. 

Η γυναίκα πίσω από αυτό το πρωτοποριακό κέντρο ήταν η Μάρι Στόουπς, μια επιστήμονας και προπαγανδίστρια της αντισύλληψης, που είχε διχάσει την κοινή γνώμη. Αν και με το έργο της για τα δικαιώματα των γυναικών έχει χαρακτηριστεί ηρωίδα, υποστήριζε με πάθος την ευγονική, η οποία υπέθαλπε ρατσιστικές απόψεις. όλη η ζωή της Μάρι ήταν ένας διχασμός, καθώς από πολύ νέα αποφάσισε να μοιράσει την καριέρα της ανάμεσα στην επιστήμη και το ανθρωπιστικό έργο. Γεννήθηκε το 1880 σε μια μεσοαστική βικτοριανή οικογένεια από πατέρα αρχαιολόγο και μητέρα σουφραζέτα, που μελετούσε τον Σαίξπηρ. 

Ενώ σπούδαζε βοτανική και γεωλογία, η Μάρι δεν επέτρεψε στο φύλο της να την εμποδίσει. όταν το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ προσπάθησε να ανακαλέσει μια προσφορά εργασίας με τον ισχυρισμό ότι δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι η έξοχη νεαρή Δρ Στόουπς ήταν γυναίκα, εκείνη πάλεψε για τη θέση ως η πρώτη γυναίκα μέλος της επιστημονικής κοινότητας. Σε ηλικία είκοσι τεσσάρων ετών ήταν λέκτορας της παλαιοβοτανικής και ανέλαβε αποστολές που οι άνδρες συνάδελφοί της φοβούνταν να αναλάβουν. 

«Η Στόουπς γρήγορα έγινε διάσημη ως μια επαναστάτρια της σεξουαλικότητας, λαμβάνοντας χιλιάδες γράμματα από γυναίκες που ζητούσαν τη συμβουλή της»

Ψάχνοντας μέσα σε υγρά ανθρακωρυχεία και λασπωμένα ρυάκια, ανακάλυψε απολιθώματα φυτών εκατομμυρίων ετών και συνέβαλε στη διαμόρφωση της γνώσης μας για την καταγωγή των φυτών και του άνθρακα. Στα τριάντα της άρχισε να αφιερώνεται σε πιο ανθρωπιστικά ενδιαφέροντα. 

Το 1911 παντρεύτηκε τον επιστήμονα Ρέτζιναλντ Γκέιτς, αλλά όταν συνειδητοποίησε ότι ήταν ανίκανος ακύρωσε τον γάμο με την αιτιολογία ότι ήταν ανολοκλήρωτος. Η Στόουπς είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της μελετώντας τις σεξουαλικές συνήθειες των φυτών· τώρα συνειδητοποιούσε ότι γνώριζε ελάχιστα για τις δικές της και ότι οι φτωχές, αμόρφωτες γυναίκες ήξεραν ακόμα λιγότερα. 

έτσι, έστρεψε το ενδιαφέρον της στη μελέτη της γυναικείας σεξουαλικότητας και άρχισε να γράφει το πρώτο της βιβλίο, Married Love, το 1916. Πέρασαν δύο χρόνια μέχρι να βρει κάποιον πρόθυμο να το εκδώσει και τελικά έγινε μπεστ σέλερ, παρόλο που η Εκκλησία, ο Τύπος και το ιατρικό κατεστημένο το καταδίκασαν. Μέσα σε 15 μέρες 2.000 αντίτυπα εξαφανίστηκαν από τα ράφια και η Στόουπς γρήγορα απέκτησε φήμη ως μια επαναστάτρια της σεξουαλικότητας, λαμβάνοντας χιλιάδες γράμματα από γυναίκες που ζητούσαν τη συμβουλή της.

Τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησε το δεύτερο βιβλίο της, Wise Parenthood, ένας οδηγός για τον γεννητικό έλεγχο που προήγε ακόμα περισσότερο το δικαίωμα της γυναίκας στην αντισύλληψη. Μερικά χρόνια αργότερα, μαζί με τον δεύτερο σύζυγό της, τον επιχειρηματία Χάμφρεί Ρόε, άνοιξε την Κλινική των Μητέρων, προκαλώντας νέες αντιδράσεις της ιατρικής κοινότητας. Κανείς τους δεν είχε ιατρική εκπαίδευση και αντί για γιατρούς προσλάμβαναν κυρίως νοσοκόμες που συμβούλευαν τις ασθενείς. Ωστόσο, η απλή και καθαρή πρακτική τους βοήθησε αμέτρητες γυναίκες της περιοχής. Δεν έκαναν εκτρώσεις αλλά παρείχαν αντισύλληψη, δίνοντας στην εργατική τάξη την επιλογή να αποφύγει τη δημιουργία μεγάλης οικογένειας μέσα στη φτώχια, όπως συνέβαινε συχνά.

Σύντομα ένα μικρό δίκτυο από κλινικές καθιερώθηκε σε ολόκληρη τη Βρετανία, ενώ ένα ειδικά διαμορφωμένο ιππήλατο όχημα παρείχε υπηρεσίες σε απομονωμένες κοινότητες. Μέσα στις κλινικές αυτές οι ασθενείς μπορούσαν να πάρουν ένα αντίτυπο του Birth Control News, του ενημερωτικού δελτίου που έβγαζε η Στόουπς, στο οποίο εξηγούσε τα κίνητρά της υπέρ της αντισύλληψης. Ως υπέρμαχος της ευγονικής, πίστευε στην τελειοποίηση της ανθρώπινης φυλής μέσω της επιλεκτικής γονιμοποίησης και είχε την άποψη ότι η γέννηση «κατώτερων» απογόνων σε φτωχούς, ασθενείς και «φυλετικά αμελείς» έπρεπε να απαγορεύεται. Σε μια έκδοση έγραψε: «Η στείρωση των ανίκανων προκαλεί διαμαρτυρίες, αλλά κανείς δεν ανησυχεί για την καθημερινή στείρωση που σήμερα υφίστανται οι ικανοί. Συχνά οι νέοι παντρεμένοι άνδρες των επαγγελματικών τάξεων αναγκάζονται να μένουν στείροι εξαιτίας των συνθηκών παρά τη σφοδρή τους επιθυμία για υγιή παιδιά που θα μπορούσαν να γεννήσουν, αν δεν είχαν να φροντίζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ορδές από ελαττωματικούς». 

Εκείνη την εποχή ο Αδόλφος Χίτλερ, ένας άνθρωπος που προκαλούσε τον θαυμασμό της, είχε πολλές από τις δεξιές απόψεις της Στόουπς. Λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β ? Παγκοσμίου Πολέμου, η Στόουπς έστειλε στον Χίτλερ ένα βιβλίο με ποιήματά της που είχε τίτλο «Ερωτικά Τραγούδια για Νεαρούς Ερωτευμένους», μαζί με μια επιστολή που έλεγε: «Αγαπητέ χερ Χίτλερ, ο έρωτας είναι το σηαντικότερο πράγμα στον κόσμο: Επομένως, θα τα δεχθείτε [τα ποιήματα] εκ μέρους μου, επιτρέποντας στους νέους της χώρας σας να τα διαβάσουν; Οι νέοι πρέπει να μαθαίνουν για τον έρωτα από το συγκεκριμένο μέχρι να απο- κτήσουν τη σοφία για το καθολικό. Ελπίζω να βρείτε κι εσείς κάτι για να χαρείτε το βιβλίο». 

Ο έρωτας όμως δεν ήταν το μόνο θέμα στην ποίηση της Στόουπς, καθώς σε ένα ποίημα που έγραψε το 1942 ξεχώριζε ο στίχος: «Καθολικοί, Πρώσοι, οι Εβραίοι και οι Ρώσοι, όλοι τους είναι ανάθεμα, αν όχι κάτι χειρότερο». Σίγουρα δεν έκρυβε τις ρατσιστικές της ιδέες και, σύμφωνα με αναφορές, όταν φίλοι τη ρωτούσαν αν θα μπορούσαν να φέρουν κάποιο νεαρό πρόσφυγα που φρόντιζαν στο τραπέζι, εκείνη αρνιόταν με τη δικαιολογία ότι μπορεί να προσβάλλονταν οι άλλοι καλεσμένοι της.

Τελικά, οι προκαταλήψεις της προκάλεσαν σχίσμα ακόμα και στην οικογένειά της. όταν ο γιος της, Χάρι Στόουπς Ρόε, ανακοίνωσε ότι σκόπευε να παντρευτεί την Μαίρη έιρ Γουόλις, τη μυωπική κόρη του εφευρέτη της «βόμβας αναπήδησης» σερ Μπαρνς Γουόλις, η Στόουπς τρομοκρατήθηκε. «έχει μια κληρονομική ασθένεια στα μάτια, η οποία όχι μόνο την κάνει να φοράει κάτι φριχτά γυαλιά... αλλά η απαίσια κατάρα θα συνεχιστεί και τρέμω στην ιδέα ότι η γενεαλογία μας θα μολυνθεί και ότι τα μικρά παιδιά θα καταδικαστούν να φορούν γυαλιά», έγραψε. Η Στόουπς αντιτάχθηκε σφοδρά στον γάμο, υποστηρίζοντας ότι «...θα γελοιοποιηθεί το έργο της ζωής μας για την ευγονική γονιμοποίηση και τη Φυλή» – κι έτσι, αρνήθηκε να παραστεί στον γάμο, ενώ απέκλεισε τον Χάρι από τη διαθήκη της. 

Ο Χάρι ήταν συνηθισμένος στην αυταρχική συμπεριφορά της μητέρας του. όταν ήταν παιδί, η Στόουπς του απαγόρευε να διαβάζει βιβλία επειδή πίστευε ότι αυτό ενθάρρυνε γνώμες από δεύτερο χέρι και τον ανάγκαζε να φοράει φουστάνι μέχρι τα έντεκα, επειδή πίστευε ότι το παντελόνι παρήγε ζέστη στα λάθος σημεία. Κι ο πατέρας του, όμως, υπέκυπτε στην επιρροή ευνουχισμού της Στόουπς και προς το τέλος του γάμου τους εκτοπίστηκε στη σοφίτα και ασχολιόταν με το νοικοκυριό, με αντάλλαγμα την άδεια να βλέπει τον γιο του. 

Ωστόσο, ο Χάρι επέμενε ότι η ανατροφή του δεν τον είχε βλάψει και υπερασπιζόταν τους ανορθόδοξους τρόπους της μητέρας του. όταν το 2008 έπειτα από διαμαρτυρίες η εικόνα της μητέρας του απορρίφθηκε ως γραμματόσημο, εκείνος δήλωσε ότι οι διαμαρτυρόμενοι αγνοούσαν την πραγματικότητα της δεκαετίας του 1920, όταν η ευγονική ήταν εν γένει αποδεκτή ως μια υπεύθυνη πράξη. Πράγματι, πολλοί ισχυρίστηκαν ότι οι απόψεις της Στόουπς είχαν διαμορφωθεί από την εγγενώς ακατάδεκτη και ρατσιστική κοινωνία στην οποία ζούσε και ότι είχε κάνει καλά όταν ξεσηκώθηκε ενάντια στον σεξισμό που συχνά αντιμετώπιζε. 

Αυτό μαρτυρά το γεγονός ότι οι χιλιάδες γυναίκες που επισκέπτονταν τις κλινικές δεν έδειχναν να ενδιαφέρονται για τις προσωπικές της απόψεις. Απλώς ήθελαν να έχουν τον έλεγχο της γονιμότητάς τους, πιστεύοντας στο απόφθεγμά της «κάθε μωρό ένα επιθυμητό μωρό» πάνω απ’ όλα. Αυτή η ιδεολογία ενέπνευσε την ίδρυση της Διεθνούς Μάρι Στόουπς το 1976, ενός αγαθοεργού ιδρύματος οικογενειακού προγραμματισμού που έχει βοηθήσει πάνω από 100 εκατομμύρια γυναίκες να επιλέγουν πότε θα κάνουν παιδιά, ανεξαρτήτως φυλής, δόγματος ή τάξης. Αν και η οργάνωση τείνει να αποστασιοποιηθεί από τις ευγονικές απόψεις της Στόουπς, περηφανεύεται για την αναδιοργάνωση του πρωτοποριακού της έργου στην παροχή αντισύλληψης σε αναξιοπαθούσες. 

Το κατά πόσον το ιστορικό πλαίσιο της ζωής της αρκεί για να συγχωρεθούν οι αμφιλεγόμενες απόψεις της σηκώνει πολλή συζήτηση. Υπάρχουν ακόμα εκείνοι που αισθάνονται αποτροπιασμό που η Στόουπς θεωρείται πρωτοπόρος, πιστεύοντας ότι ήταν απλώς ένα τέρας που υποστήριξε τα δικαιώματα των γυναικών με τη φιλοδοξία να δημιουργήσει μια «ανώτερη φυλή». άλλοι πάλι τη θεωρούν μια γυναίκα που έκανε τον κόσμο καλύτερο, διασφαλίζοντας ότι τα παιδιά γεννιούνται κατόπιν επιλογής και όχι τυχαία, όπως λέει το επίσημο ρητό του ιδρύματος.

Της Jo Stass 

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History που κυκλοφορεί μια φορά το μήνα με το Εθνος της Κυριακής.