Η καθημερινή ζωή των Μάγια: Οικογένεια, σκληρή δουλειά και προσφορά στην κοινότητα

Η κοινωνία του πολιτισμού των Μάγια είχε τη μορφή πυραμίδας. Στη βάση βρισκόταν ο απλός λαός, αποτελώντας το ισχυρό στήριγμα για όλους όσους ήταν από πάνω τους: τεχνίτες, εμπόρους, ευγενείς και ηγέτες. Η θέση του καθενός στην πυραμίδα δεν καθόριζε μόνο τη θέση του στην κοινωνία αλλά και κάθε πλευρά της ζωής του – από τη δουλειά και τα ρούχα του μέχρι το τι έτρωγε και πού έμενε. Ενώ οι ευγενείς και οι ηγέτες ζούσαν σε μεγάλα πέτρινα παλάτια, ο απλός λαός κατοικούσε σε χωμάτινες καλύβες στην περίμετρο της πόλης, με ένα μόνο δωμάτιο που έπρεπε να στεγάσει ολόκληρη την οικογένεια, στην οποία περιλαμβάνονταν θείες, θείοι και παππούδες. Μάλιστα οι πολίτες αυτοί θάβονταν κάτω από το πάτωμα του σπιτιού στο οποίο είχαν ζήσει όλη τους τη ζωή.

Επαγγέλματα

Για τον απλό λαό των Μάγια, η πιο κοινή εργασία ήταν η γεωργία. Η κοινωνία των Μάγια δεν βασιζόταν στους αγρότες μόνο για τη δική της συντήρηση αλλά και για το εμπόριο. Οι αγροτικές εργασίες ήταν εξαιρετικά επίπονες, μια και οι Μάγια δεν χρησιμοποιούσαν μεταλλικά εργαλεία ή υποζύγια. Όλη η δουλειά γινόταν με απλά πέτρινα εργαλεία ή με το χέρι. Για να διευκολυνθούν, οι αγρότες των Μάγια επιστράτευαν ιδιοφυείς τεχνικές για να μπορέσουν να ταΐσουν τον πολυπληθή λαό τους. Για παράδειγμα, τα τρία κύρια προϊόντα, το καλαμπόκι, τα φασόλια και οι κολοκύθες, καλλιεργούνταν μαζί, καθώς το καθένα βοηθούσε τα άλλα στην ανάπτυξη. Χρησιμοποιούσαν επίσης την εκχέρσωση μέσω φωτιάς, καίγοντας μια ολόκληρη έκταση και σπέρνοντας στην εύφορη στάχτη. Δεν ήταν όμως όλοι αγρότες· εργάζονταν επίσης ως αχθοφόροι, λατόμοι ασβεστόλιθου και ως υπηρέτες ευγενών. Οι ευγενείς συνήθως επωμίζονταν ρόλους που έχαιραν περισσότερου σεβασμού, όπως των ιερέων, των αξιωματούχων της κυβέρνησης, των γραφέων ή των στρατιωτικών διοικητών. Οι Μάγια πίστευαν ότι η ιδιότητα του ευγενούς ήταν κληρονομική και θεωρούνταν ότι οι ευγενείς είχαν πιο ισχυρούς δεσμούς με τους θεούς απ’ ό,τι ο απλός λαός. Η πεποίθηση αυτή καθιστούσε την ανέλιξη στην κοινωνική ιεραρχία σχεδόν αδύνατη για τους απλούς πολίτες.

Ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο της κοινωνίας των Μάγια ήταν η τάξη των τεχνιτών, στους οποίους ανέθεταν οι ευγενείς να δημιουργούν καλαίσθητα έργα τέχνης προς τέρψιν τους. Παρόλο που και αυτοί θεωρούνταν απλοί πολίτες, γλίτωναν τη σκληρή δουλειά στα χωράφια, περνώντας τις μέρες τους κατασκευάζοντας κοσμήματα, αγγεία και καλύμματα κεφαλής. Το επάγγελμα αυτό συχνά ήταν οικογενειακό και όλα τα μέλη της οικογένειας ασχολούνταν με την κατασκευή των έργων που τους παρείχαν τα προς το ζην.

Ρουχισμός

Τον ρουχισμό καθόριζε σε μεγάλο βαθμό η κοινωνική τάξη. Στον απλό λαό απαγορευόταν να φορά τα ίδια ρούχα με τους ευγενείς. Τα ρούχα τους ήταν κατάλληλα για σκληρές χειρωνακτικές εργασίες και ήταν πολύ απλά – ζώματα για τους άντρες και μπλούζες και μακριές φούστες για τις γυναίκες. Τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες φορούσαν μια κουβέρτα σαν κάπα, το μάντρα, για να τους προστατεύει απ’ το κρύο.

Οι εύποροι φορούσαν χρωματιστά ρούχα, φτερά και περίτεχνα κοσμήματα κατασκευασμένα από δεξιοτέχνες τεχνίτες. Οι ευγενείς χρησιμοποιούσαν κεντήματα, δέρματα ζώων, γούνες και πολύτιμους λίθους για να κάνουν τα ρούχα τους να ξεχωρίζουν. Τα καπέλα ήταν σύμβολο υψηλής κοινωνικής θέσης, καθώς όσο πιο ψηλό ήταν το καπέλο τόσο πιο υψηλή η θέση του κατόχου του. Λέγεται πως ορισμένα καπέλα ήταν ψηλότερα ακόμα και από το άτομο που τα φορούσε.

Τα κοσμήματα ήταν σημαντικό στοιχείο της μόδας των Μάγια, και όσοι είχαν τη οικονομική ευχέρεια να τα αγοράσουν διακοσμούσαν με αυτά ολόκληρο το σώμα τους. Οι πλούσιοι φορούσαν σκουλαρίκια στα αυτιά και στη μύτη, περιδέραια και καρφίτσες από χρυσό, ασήμι και πολύτιμους λίθους, ενώ οι φτωχοί φορούσαν τα ίδια, φτιαγμένα όμως από κόκαλα, πηλό, μέχρι και ξύλο. Το πιο δημοφιλές πέτρωμα ήταν ο νεφρίτης, ο οποίος πίστευαν ότι συμβόλιζε τη ζωή και την ανάπτυξη. Δημοφιλή ήταν επίσης και τα τατουάζ, μια και οι Μάγια πίστευαν ότι οποιαδήποτε επέμβαση στο σώμα τους φανέρωνε την υψηλή κοινωνική τους θέση στους θεούς.

Ο στραβισμός θεωρούνταν ελκυστικός και οι γονείς προσπαθούσαν να κάνουν τα παιδιά τους αλλήθωρα κρεμώντας μια πέτρα από μια κλωστή ανάμεσα στα μάτια του μωρού τους, δεμένη από μια κορδέλα γύρω απ’ το μέτωπο. Τους άρεσαν επίσης οι μεγάλες και γαμψές μύτες και πολλοί χρησιμοποιούσαν τεχνητές μύτες για να δείχνουν πιο όμορφοι. Ένα ακόμη ασυνήθιστο πρότυπο ομορφιάς ήταν τα μυτερά δόντια, και τόσο ο απλός λαός όσο και οι ευγενείς τρόχιζαν τα δόντια τους για να αποκτήσουν αιχμηρές άκρες. Αν είχαν τα χρήματα, έβαζαν ως ενθέματα και πολύτιμους λίθους.

Ο χρωματισμός του σώματος ήταν ένα ακόμα χαρακτηριστικό που έδειχνε τον ρόλο ενός Μάγια στην κοινωνία. Για τους ανύπαντρους άντρες χρησιμοποιούνταν μαύρη βαφή, για τους ιερείς γαλάζια, κόκκινες και μαύρες λωρίδες για τους πολεμιστές, ενώ το κόκκινο ήταν ένα χρώμα δημοφιλές σε όλους.

Γυναίκες

Παρότι ήταν υποτελείς των αντρών, οι γυναίκες είχαν πολύ πιο κεντρικό ρόλο στην κοινωνία των Μάγια απ’ ό,τι πιστεύαμε μέχρι πρότινος. Υπήρχαν γυναίκες ηγέτιδες, που συνήθως εκτελούσαν χρέη αντιβασιλέα για λογαριασμό των ανήλικων γιων τους ή ως χήρες βασιλέων. Επίσης, οι γυναίκες συχνά ήταν ιέρειες σε συγκεκριμένους ιερούς τόπους, συνήθως σε μέρη όπου γίνονταν προσκυνήματα, όπως σπηλιές και καταβόθρες. Αυτά τα μέρη δεν προσέλκυαν μόνο τον απλό λαό αλλά και ευγενείς, οι οποίοι δόξαζαν την Ιχ Σελ, τη θεά της γονιμότητας, της μαιευτικής και της ιατρικής. Οι ιέρειες επίσης ήταν επιφορτισμένες με τον ρόλο της μάντισσας.

Ο πιο συχνός ρόλος μιας γυναίκας Μάγια ήταν να φροντίζει το νοικοκυριό, κάτι που δεν ήταν αμελητέα δουλειά. Η γέννηση ενός παιδιού θεωρούνταν τόσο σημαντική, που οι γυναίκες απολάμβαναν μεγάλο σεβασμό. Οι γυναίκες επίσης έπαιζαν κεντρικό ρόλο στην οικονομία μέσω της βιομηχανίας υφασμάτων. Ήταν κλωστοϋφαντουργοί, υφάντρες και βαφείς υφασμάτων. Δημιουργούσαν περίτεχνα υφασμάτινα έργα τέχνης, προμηθεύοντας τα επικερδή εμπορικά δίκτυα. Επίσης δεν ήταν τόσο σπάνιες οι γυναίκες αγρότισσες, ενώ σε ορισμένες περιοχές ήταν και βοσκοί και εξέτρεφαν ελάφια για να θρέψουν τον πληθυσμό.

Παιδιά

Η γέννηση ενός παιδιού ήταν γεγονός υψίστης σημασίας στην κοινωνία των Μάγια. Δεν θεωρούνταν μόνο οιωνός καλής τύχης αλλά και πλούτου. Όλα τα παιδιά λάμβαναν το παιδικό τους όνομα από κάποιον ιερέα, αλλά το παρωνύμιο που τους έδινε η οικογένειά τους ήταν αυτό το οποίο συνήθως χρησιμοποιούσαν. Από τη στιγμή της γέννησής τους τα παιδιά ήταν υποχρεωμένα να ακολουθήσουν συγκεκριμένο δρόμο στη ζωή τους. Η κορυφαία αξία που είχαν υποχρέωση να υπηρετούν ήταν ο σεβασμός στους γηραιότερους. Σημαντικό στοιχείο ήταν και η αυστηρή εργασιακή δεοντολογία που σκοπό είχε τη βελτίωση της κοινότητας. Από την ηλικία μόλις των πέντε ή έξι ετών, τα παιδιά αναλάμβαναν την ευθύνη να συντρέχουν τις οικογένειές τους. Όταν έφταναν σε αυτή τη σημαδιακή ηλικία, στα αγόρια έπλεκαν μια λευκή χάντρα στα μαλλιά τους ενώ στα κορίτσια έδιναν ένα κόκκινο όστρακο που φορούσαν στη μέση. Αυτά τα σύμβολα αγνότητας τα φορούσαν συνέχεια μέχρι να λάβουν μέρος σε μια τελετή ενηλικίωσης που σηματοδοτούσε το τέλος της παιδικής τους ηλικίας, κάτι που συνήθως γινόταν στα 14 για τα αγόρια και στα 12 για τα κορίτσια.

Τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια ακολουθούσαν τα χνάρια των γονιών τους του αντίστοιχου φύλου για να μάθουν την τέχνη τους. Τα κορίτσια τα παρότρυναν να εκτελούν καθήκοντα του νοικοκυριού, όπως να μαγειρεύουν, να γνέθουν, να υφαίνουν και να καθαρίζουν. Από την άλλη, τα αγόρια άρχιζαν να μαθαίνουν την τέχνη της γεωργίας μόλις γίνονταν 5 ετών.

Αν και τα κορίτσια ζούσαν με τους γονείς τους μέχρι να παντρευτούν, για τα αγόρια υπήρχε η προσδοκία να γίνονται ανεξάρτητα μόλις έφταναν στην εφηβεία. Οι νέοι ανύπαντροι άντρες ζούσαν μαζί σε κοινόβια μέχρι να βρουν σύζυγο. Οι γάμοι σχεδόν πάντα κανονίζονταν από την οικογένειά τους, και τα αγόρια παντρεύονταν όταν έφταναν τα 18 ενώ τα κορίτσια τουλάχιστον τα 15. Τα καθήκοντα του νεόνυμφου άντρα δεν σταματούσαν εκεί· μετά τον γάμο ήταν υποχρεωμένος να ζήσει με τους γονείς της συζύγου του και να βοηθά τον νέο του πεθερό στα χωράφια για έως έξι χρόνια. Αυτές οι παραδόσεις αντικατοπτρίζουν τον σεβασμό και τη φροντίδα προς τους πρεσβύτερους της κοινότητας, και βοηθούσαν στο χτίσιμο ισχυρών οικογενειακών δεσμών.

Φαγητό

Πέρα από το καλαμπόκι, άλλα δημοφιλή τρόφιμα ήταν τα φασόλια, οι κολοκύθες, οι πιπεριές τσίλι, οι τομάτες, οι γλυκοπατάτες, η σόγια και η παπάγια. Ένα αντιπροσωπευτικό πρωινό αποτελούνταν από έναν χυλό από καλαμπόκι και τσίλι που λεγόταν σάκα. Το μεσημέρι έτρωγαν πιτάκια από ζύμη καλαμποκιού γεμιστά με λαχανικά και κρέας. Το κυρίως γεύμα ήταν το βράδυ, το οποίο συνήθως περιλάμβανε τορτίγιες μαζί με βραστά λαχανικά και, αν η οικογένεια είχε την οικονομική ευχέρεια, κρέας. Τα δημοφιλέστερα είδη κρέατος ήταν το ψάρι, το ελάφι, η πάπια και η γαλοπούλα. Είναι γνωστό επίσης ότι οι Μάγια έτρωγαν σκύλους, ινδικά χοιρίδια, ακόμα και αρμαντίλο.

Η πιο δημοφιλής τροφή που κληρονόμησε ο κόσμος από τους Μάγια είναι η σοκολάτα, την οποία μάζευαν από τα κακαόδεντρα. Οι σπόροι κακάο θεωρούνταν τόσο πολύτιμοι που τους χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές αντί για χρήματα, και η σοκολάτα θεωρούνταν ένα πολύτιμο δώρο από τους ίδιους τους θεούς. Επρόκειτο για μια λιχουδιά που απολάμβαναν μόνο όσοι είχαν τη δυνατότητα να την αγοράσουν – δηλαδή οι εύποροι ευγενείς. Την έπιναν σε καθημερινή βάση με τη μορφή ενός αφρώδους υγρού. Η σοκολάτα θεωρούνταν τόσο ιερή που ορισμένες φορές αντικαθιστούσε την προσφορά αίματος στις θρησκευτικές τελετές.

Ψυχαγωγία

Αν και οι Μάγια περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους δουλεύοντας σκληρά για να στηρίξουν την κοινότητα, έβρισκαν χρόνο για ψυχαγωγία. Αυτή συνήθως είχε ως επίκεντρο θρησκευτικές τελετές, όπου διασκέδαζαν χορεύοντας, παίζοντας μουσική και παιχνίδια. Ένα από τα πλέον διαβόητα παιχνίδια τους ήταν το Ποκ-Α-Τοκ, στο οποίο οι παίκτες έπρεπε να ρίξουν μια λαστιχένια μπάλα μέσα από ένα στεφάνι και η άτυχη ομάδα που έχανε θυσιαζόταν. Το παιχνίδι αυτό είχε βαθιά θρησκευτική σημασία· συμβόλιζε τη νίκη επί του θανάτου, ορισμένες φορές όμως παιζόταν απλώς για πλάκα.

Οι Μάγια διέθεταν πολυάριθμους χορούς για διάφορους σκοπούς και περιστάσεις, όπως τον χορό της σκιάς των δέντρων, τον χορό της μαϊμούς και τον χορό του ελαφιού. Συνήθως οι χοροί αυτοί είχαν λατρευτικό χαρακτήρα. Οι μουσικές παραστάσεις απευθύνονταν σε όλους, γέρους και νέους, πλούσιους και φτωχούς, και συχνά οι γιορτές αυτές προσέλκυαν πάνω από 15.000 θεατές.

Η δύναμη του καλαμποκιού

Ένα πράγμα ήταν ο συνδετικός κρίκος της κοινωνίας των Μάγια: το καλαμπόκι!

Το καλαμπόκι, ή αραβόσιτος, έπαιζε τόσο κεντρικό ρόλο στον πολιτισμό των Μάγια που εμπλεκόταν σχεδόν σε κάθε έκφανση της ζωής τους. Ο αραβόσιτος ευδοκιμούσε στο θερμό κλίμα, αποθηκευόταν εύκολα και μπορούσε να θρέψει ολόκληρο τον πληθυσμό. Το καλαμπόκι ήταν η βάση για πολλά πιάτα: τορτίγιες, χυλό, μέχρι και ποτά. Χρησιμοποιούνταν επίσης στην ιατρική για να καταπολεμήσει παθήσεις όπως οι όγκοι, ο διαβήτης και η υπέρταση. Ο αραβόσιτος ήταν τόσο σημαντικός που είχε θέση και στη θρησκεία, καθώς οι Μάγια πίστευαν ότι οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν από το καλαμπόκι.

Η λατρεία για το καλαμπόκι επηρέαζε μέχρι και τα πρότυπα ομορφιάς τους. Καθώς ο καρπός του καλαμποκιού στενεύει στην κορυφή, η δολιχοκεφαλία θεωρούνταν ελκυστικό χαρακτηριστικό. Οι Μάγια χρησιμοποιούσαν μια τεχνική που λέγεται τρυπανισμός για να δώσουν στο κρανίο των νεογέννητων αυτό το σχήμα. Στερέωναν σανίδες στο κεφάλι που πίεζαν το μέτωπο ώστε να πάρει κλίση προς τα πάνω και προς τα πίσω. Αυτή η ειδεχθής πρακτική δεν περιοριζόταν στους ευγενείς, καθώς 9 στα 10 κρανία Μάγια που έχουν βρεθεί έχουν επιμηκυνθεί κατ’ αυτό τον τρόπο, κάτι που δείχνει πόσο σημαντικός ήταν ο αραβόσιτος για όλο τον πληθυσμό.

*Της Frances White

Από το πρώτο φθινοπωρινό τεύχος του All About History #22. 
- Κυκλοφορεί στις 22/9 στα περίπτερα της Αττικής και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία παντού στην Ελλάδα κι ένα μήνα μετά, στις 22/10 στα περίπτερα της υπόλοιπης Ελλάδας!
- Συνδρομές All About History εδώ...